Þjóðólfur - 12.02.1909, Side 1

ÞJÓÐÓLFUR.
61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 12. febrúar 1909.
JB 7.
V erkf æravélar
og- smíðatól.
M & L Sclmahl,
Kjöbenhavn. Gl. Kongevej 1D.
Hundrað ára afmæli.
CHarles Darwin og Aiiratiain Lincoln.
1809 — 12. febr. —1909.
I dag eru einmitt liðin ioo ár
frá fæðingu tveggja stórmenna
ig. aldarinnar, hins stórfræga enska
nattúrufræðings C. Danvins og göfug-
mennisins Abrahams Lincoln Bandaríkja-
forseta. Þeir fæddust báðir sama daginn
12. febrúar 1809, annar (C. Darwin) i
Shrewsbury á Englandi, en hinn (A. L.)
í fylkinu Kentucky ( Norður-Ameríku.
Eins og kunnugt er, hefur Darwin orðið
frægastur fyrir breytiþróunarkenning sína,
er hann fyrst færði i vísindalegan bún-
ing í hinni frægu bók sinni um »uppruna
tegundanna«. Þar sýndi hann fram á með
ljósum rökum, hver áhrif loptslagið, lands-
lagið, fæðan og lifnaðarhættirnir hafi til
að breyta tegundum dýra og jurta, sam-
fara baráttunni fyrir tilverunni, vörninni
gegn ytri árásum. Meðal alþýðu hefur
Darwin verið kunnastur fyrir það, að hann
hafi kennt, að mannkynið væri komið
af öpum, en Darwin leiddi að eins líkur að
því, að maðurinn eins og önnur dýr hefði
smátt og smátt þróast og þroskast, verið
í fyrstu á miklu ófullkomnara stigi, og
aparnir væru sú dýrategund, er mest líkt-
istmanninum, þ. e. a. s. aðallega ein apa-
tegund, sem nú væri við lýði. Annars er
óþarft að fara hér lengra út í þessa sálma,
þvi að breytiþróunarkenning Darwins mun
mörgum íslendingum kunn af ritgerðum
þeim, sem um það efni eru til á íslenzku.
Auk þess er stutt en greinileg æfisaga
hans ásamt mynd af honum í Almanaki
Þjóðvinafélegsins fyrir árið 189^. Darwin
var ekki að eins frægur visindamaður,
heldur og mesti ágætismaður á alla lund.
Hann andaðist 73 ára gamall, ig. april
1882, og var grafinn á þjóðarinnar kostn-
að í Westminster-kirkjunni við hliðina á
Newton. En í þeirri kirkju er legstaður
mestu stórmenna Breta, eins og kunn-
ugt er.
Abraham Lincoln er nafnkunnastur
allra Bandarikjaforseta næst Washingtcn.
Hann var forseti á tímum þrælastriðsins,
og honum auðnaðist að sjá þrælahaldið
afnumið í Suðurríkjunum. En nokkru eptir
að hann var tekinn við forsetaembættinu
í annað sinn var hann myrtur (skotinn til
bana) í leikhúsins í Washington 14. apríl
1865 af æfintýramanni, er til þess ódæðis
var fenginn af stóreignamönnum í Suður-
ríkjunum, er mestan hnekki höfðu beðið
við afnám þrælahaldsins, þvf að þessir
menn hötuðu Lincoln. Það ber öllum
saman um, að Lincoln hafi verið frábært
göfugmenni, manna vitrastur, stjórnsam-
astur og hófsamastur og flestum þeim
kostum búinn, er mikinn og góðan mann
mega prýða, enda má svo heita, að Banda-
ríkjamenn tilbiðji minningu hans. Má
ganga að því vísu, að þar verði mikið
um dýrðir í dag á 100 ára afmæli þessa
mikilmennis. Roosevelt forseti, sem enn
gegnir embætti, mun ekki láta sitt eptir
liggja, að heiðra minningu þessa fræga
fyrirrennara síns. — Æfisaga Lincolns
með mynd af honum, er í Almanaki Þjóð-
vinafélagsins 1887.
Erlend tíðindi.
Balkanmálið.
Eptir síðustu fréttum virðist friðnum á
Balkanskaganum nú að fullu borgið.
Seint í f. m. gaus sá kvittur upp i Búlg-
aríu, að Tyrkir væru að þoka herliði
sínu nær landamærunum norður á bóg-
inn, og óðar gaf hermálaráðherra Búlg-
ara út skipun um, að herinn skyldi halda
af stað móts við Tyrki. En þá tóku stór-
veldin þrjú, Frakkland, Þýzkaland og
England sameiginlega svo alvarlega í
strenginn, að utanríkisráðherrar þessara
þriggja stórvelda tilkynntu sendiherrum
Búlgaríu og Tyrklands í þessum löndum,
að Evrópa væri fastráðin í, að koma i
veg fyrir styrjöld, með þvi að loka pen-
ingamarkaðinum fyrir þessum tveimur
ríkjum, þangað til deilumál þau, sem
fyrir liggja, séu útkljáð á friðsamlegan
hátt. Tyrknesku stjórninni var alvarlega
ráðið til að falla frá nýjum landakröfum
og frekari skaðabótakröfum frá Búlgaríu,
og er mælt, að hún hafi tjáð sig túsa til
þess með því skilyrði, að Búlgarar stöðv-
uðu herhlaup sitt. Og að þessu kvað
Búlgaríustjórn hafa gengið, með því sjálf-
sagða skiiyrði, að Tyrkir kölluðu aptur
herflokka þá, er næst voru komnir landa-
mærum Búlgaríu. Það má þvi ganga að
því vísu, að ófriðarhættan sé nú um garð
gengin. Að vísu láta Serbar og Svart-
fellingar enn allófriðlega. En einir síns
liðs fara þeir naumast að hefjast handa,
nema ef þeir hefðu Rússann að bakhjarli,
og gæti hann þó lítt hjálpað þeim um
peninga, ef stórveldin hin lokuðu lind-
inni.
Loptfarir.
Loptsiglingamaðurinn ameriski, Wil-
bury Wright, hefur unnið hin frakknesku
Michelin-verðlaun upp á 20,000 franka,
fyrir að hafa flogið í flugvél sinni (stryk-
lotu miklu lengri leið, en nokkur annar
loptfari. Á gamlársdag síðastl. fór Wright
upp i flugvél sinni á sléttunni hjá Auvours
á Prakklandi ( návist Louis Barthou sam-
göngumálaráðherra og margra annara.
Um sólarlag hafði Wright flogið 123,2
kílómetra í samfleyttar 2 klukkustundir
18 mínútur, 33V4 sekúndur. Barthou ráð-
herra hefur opt tekið þátt i loptsigling-
um og lét í ljósi þá ósk sfna, að setjast
i flugvélina hjá Wright, er hann kom nið-
ur, og Wright fór þá óðar upp með hann
og flaug með hann dálítinn spöl.
Sven Hedin,
hinn frægi, sænski landkönnuður, kom
til Stokkhólms 18. f. m. úr Asiuför
sinni, og var tekið með afarmikilli við-
höfn. Er hann steig í land, ætluðu
húrraópin fyrir honum aldrei að linna.
Ók hann í konunglegum vagni frá höfn-
inni beina leið til konungshallarinnar,
gegnum fánum skreyttar götur, en sænsk-
ir íþróttamenn stóðu í röðum beggja meg-
in alla leiðina. Konungur þakkaði Hedin
afrek hans í nafni sænsku þjóðarinnar og
sæmdi hann stórkrossi Norðurstjörnuorð-
unnar um leið og hann veitti honum pró-
fessorsnafnbót. Hefur og margur hlotið
þann titil fyrir minna. Hin síðasta rann-
sóknarferð hans í Tibet, fellur i tvo hluta.
Fyrst lagði hann upp frá bænum Leh
í Ladak-héraði á Indlandi 14. ágúst
igoó, með 25 manns og 120 hesta, og
varð hann þá að fara yfir igooo teta
há fjallaskörð, þangað til hann komst
upp á Tíbethásléttuna, en þar hittu þeir
langalengi enga mannabyggð fyrir og héldu
austur yfir þau öræfi i heljarfrosti, hríð-
um og sandroki, þangað til í desember-
mánaðarlok, er þeir loks hittu fyrir tíbet-
anska fjárhirða við Nyangtse-Tsovatn, og
voru þá áburðarhestar Hedins að þrot-
um komnir, þeir sem eptir lifðu. Svo
hélt Hedin áfram ferðinni til suðausturs,
og var frostið þá daglega um 350 C. En
er minnst varði, kom flokkur ríðandi Tí-
betinga á móti honum og skipaði hon-
um að snúa við, þvi að hann mætti ekki
stíga fæti sínum inn í »landið helga«.
Eptir nokkurra daga bollaleggingar, hurfu
riddarar þessir alt í einu og vissi Hedin
ekki, hvað af þeim hafði orðið, en hann
hraðaði þá leið sinni til suðurs, og fann
þá áður ókunnan, geisimikinn fjallgarð,
er hann skirði »Trans-Himalaya, og ligg-
ur fyrir norðan Himalya i sömu stefnu,
er um 1000 enskar mílur á lengd og um
120 á breidd; liggja þar samhliða hinir
hæstu og hrikalegustu fjallgarðar i heimi.
Litlu síðar fann Hedin upptök stórfljót-
anna Indus og Bramaputra, er áður voru
ókunn. I (ebrúar igo’j komst Hedin til
Shigatse, sem er önnur helgust borg í Ti-
bet, næst Lhassa, og er þar aðalaðsetur
Tashi-Lama, er tók vel á móti Hedin, en
kínverski landstjórinn þar vísaði honum
burt úr landinu með allt sitt föruneyti.
Og varð þá Hedin að halda heimleiðis,
en lagði um leið krók á hala sinn og fór
allt aðra leið, en hann hafði komið, og
kynntist við það landinu enn betur, Um
haustið (igoj) komst hann aptur til La-
dak. En Hedin var ekki til fuils ánægð-
ur með för þessa, vildi forvitnast um
fleira, en sá, að engin leið var til þess
önnur en að klæðast dulargerfi og leyna
nafni sfnu, því að kfnverskir njósnarmenn
fylgdu honum hvarvetna eptir, reiðubúnir
til að láta hepta för hans, ef honum
kæmi til hugar að halda aptur af stað.
En hann blekkti öidungis þessa pilta,
með þvi að segja upp öllum fylgdar-
mönnum sínum, er með honum höfðu
verið, ráða í laumi nýtt fólk í bænum
Leh, og láta það undirbúa einskonar píla-
grimsferð til Peking, en sjálfur fór hann
til annars bæjar á meðan, eins og hann
ætti engan þátt í þessari fyrirhuguðu ferð.
Á þessu vöruðu njósnarmenn sig ekki, og
þá er hann kom aptur til Leh 1. desem-
ber, var hann klæddur eins og þar inn-
bornir menn, og sótsvartur í andliti og á
höndunum, svo að hann var óþekkjan-
legur og enginn grunur félláhann. Lagði
hann svo af stað 4. des, en hafði í þetta
sinn ekki nema 12 menn og 40 áburðar-
dýr (hesta og múlasna). Þessi ferð var
enn erfiðari en árið áður, og áburðardýr
hans drápust hvert á fætur öðru. í hríð-
um og harðviðri komst hann þangað, sem
hann hafði orðið að snúa aptur fyrra ár-
ið, og fór þá veðrið versnandi dag frá
degi: blindhríðar dag og nótt, og var
Hedin farinn að örvænta um, að hann
mundi hafa það af. Kól hann þá á báð-
ár fætur til nokkurra muna, en eptir 64
daga óútmálanlegar þrautir, hittu þeir
Hedin og förunautar hans, mjög aðfram-
komnir, hinar fyrstu lifandi verur á allri
þessari ferð, nokkra veiðimenn, er veittu
þeim Hedin nýtt antílópu- og sauðakjöt.
Þá í janúarmánuði varð frostið -4-38°
Celsius, og var það mestur kuldi á allri
ferðinni. Optast var Hedin aptastur
manna sinna til að dyljast sem bezt, þá
er tfbetanskir höfðingjar rákust á lest hans,
enda tókst honum það með þvf að vera
ýmist ( smalamannabúningi eða hrossa-
kaupmanna, en samt sem áður lá stund-
um nærri, að upp kæmist um strákinn
Tuma. Eptir miklar hættur og mann-
raunir lauk Hedin þessari annari ferð
sinni í september f. á., og hélt skömmu
síðar áleiðis heim til Svíþjóðar.' Þykir
hann nú einhver frægast landkönnuður
í heimi.
Látnir merkisraenn
erlendis eru : Ernst v. Wildenbruch,
nafnfrægt þýzkt leikritaskáld, 64 ára gam-
all; Ernst Reyer, frakkneskt tónskáld,
85 ára gamall og Constant Coqu-
e 1 i n (eldri) nafnfrægur frakkneskur leik-
ari, er ferðaðist víða um lönd og sýndi
list sína, 68 ára gamall. Látinn er og
Roshdejstvensky, rússneski aðmír-
állinn og höfuðforingi rússneska flotans í
ófriðnum við Japana, 60 ára gamall.
Hann særðist í sjóorustunni miklu í
Thushima-sundinu 27.—28. maí 1^05, og
var handtekinn af Japönum. Upp frá því
hafði hann engin völd í rússneska hern-
um, en slapp þó betur en Stössel og
Nebogatoff, sem dæmdir voru til dauða,
en náðaðir til fangelsisvistar.
Castro
lýðveldisforseti ( Venezúela, sem kunnur
er fyrir erjur þær og illdeilur, sem hann
hefur átt i við flest riki Norðurálfunnar,
er nú loks, eptir g ára ríkisstjórn oltinn
úr sessi og farinn af landi burt. Seint í
nóvembermánuði lagði hann á stað til
Evrópu til þess að leita sér lækninga hjá
sérfræðingi í Berlín. Á leiðinni kom
hann tíl Frakklands, en ekki fékk hann
þar betri viðtökur en það, að honum var
gefið í skyn, að honum mundi tafarlaust
vísað úr landi, ef hann hefði þar nokkra
viðdvöl, enda hefur hann áður átt í all-
miklum brösum við Frakka. 1 Berlín
hefur aptur á móti ekkert verið amazt við
honum og heldur hann sig þar ríkmann-
lega með fjölskyldu sinni og fylgdarliði í
veitingahúsi einu.