Þjóðólfur - 19.02.1909, Page 1

61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 19. febrúar 19 0 9.
JB8.
Alþing-i.
I.
Alþingi var sett 15. þ. m. Séra
Hálfdán Guðjónsson prédikaði í dóm-
kirkjunni og lagði út af Lúk. 11,34—35.
Að lokinni guðsþjónustu söfnuðust þing-
menn saman í sal neðri deildar, og las
ráðherrann upp skipunarbréf konungs
um alþingissetningu, og lýsti því yfir, að
alþingi væri sett. Að því búnu var hróp-
að nífalt húrra fyrir konunginum. Gekk
áldursforseti Júlíus Havsteen amtmaður
því næst til forsætis, og skiptist þingið
því næst í þrjár deildir, til að rannsaka
kjörbréf hinna nýkosnu þingmanna, og
reyndist ekkert verulegt við kosningarnar
að athuga, að undantekinni kosningu þm.
Seyðf. (dr. Valtýs Guðmundssonar), enda
hafði hún kærð verið af keppinaut hans,
séra Birni Þorlákssyni. Urðu um það
nokkrar umræður, en að síðustu var sam-
þykkt að fresta úrslitum þess máls til
næsta dags og kjósa fimm manna nefnd
í málið, og hlutu kosningu með hlutfalls-
kosningu: Kristján Jónsson, Skúli Thor-
oddsen, Bjarni Jónsson, Lárus H. Bjarna-
son og Jón Magnússon.
Þá var gengið til forsetakosningar í
sameinuðu þingi, og hlaut Björn Jóns-
s o n ritstjóri kosningu með 24 atkv., og
varaforseti var Skúli Thorcddsen kosinn
með 22 atkv., en skrifarar voru þeir séra
Sigurður Stefánsson og séra Eggert Páls-
son kosnir með hlutfallskosningu. — Þar
næst fór fram kosning 8 þjóðkjörinna
þingmanna til efri deildar, og urðu það
þessir:
Ari Jónsson
Gunnar Ólafsson
Jens Pálsson
Jósep Björnsson
Kristinn Daníelsson
Kristján Jónsson
Sigurður Hjörleifsson og
Sigurður Stefánsson.
Forseti neðrideildar var Hannes
Þorsteinsson ritstjóri kosinn með x5
atkv. og varaforsetar: Ólafur Briem og
séra Sigurðúr Gunnarsson, hvortveggja
með 15 atkv., en skrifarar með hlutfalls-
kosningu: Bjarni Jónsson og Jón Ólafs-
son. — Frumvarpsmenn (minni hlutinn)
skilaði auðum kosningaseðlum við allar
embættismannakosningar í þinginu, þá er
hlutfallskosning fór ekki fram.
í efri deild var Kristján Jónsson
háyfirdómari kosinn forseti með 9 atkv.,
en varaforsetar: Jens Pálsson með 5 atkv.
og Sigurður Stefánsson með 7 atkv. Skrif-
arar með hlutfallskosningu Kristinn Daní-
elsson og Steingrímur Jónsson.
Troðningur var svo mikill við þing-
setninguna, að sllkur hefur aldrei jafn-
mikill verið við þá athöfn hér, og lá
fólki við meiðslum, en rúður brotnuðu í
göngum þinghússins af fólksþrýstingnum.
Höfðu lögregluþjónarnir um hrið nóg að
gera.
Skrifstofustjóri alþingis er Einar Hjör-
leifsson ritstjóri, og skrifarar á skrifstof-
unni: séra Hafsteinn Pétursson, Vilhelm
Knudsen frá Akureyri og Einar Þorkelsson
skjalaritari.
Fjárlaganefnd
kosin í Nd. í fyrra dag: Björn Sigfús-
son, Jón Jónsson frá Múla, Skúli Thorodd-
sen (formaður), Sigurður Sigurðsson, Pét-
ur Jónsson, Björn Jónsson (skrifari)og Egg-
ert Pálsson (með hlutkesti milli hans
og Jóns á Haukagili).
Landsrelkninganefnd
Nd.: Ólafur Briem (skrifari), Stefán Ste-
fánsson Eyf., Hálfdan Guðjónsson (form.).
Háskóli.
Nefnd ,í Ed.: Ari, Jens, Sig. Hj., L. H.
Bj., Stef. Stef.
Frv. þetta fer fram á sameiningu hinna
þriggja embættaskóla : prestaskóla, lækna-
skóla og lagaskóla, er mynda 3 deildir
í háskólanum, en 4. deildin nefnd heim-
spekisdeild, og á þar að kenna auk al-
mennrar heimspeki, íslenzka tnngu, sögu
og bókmenntir, og bæta svo við þá deild
kennslu í fleiri fræðigreinum, eptir þvl
sem ástæður leyfa.
Laun háskólakennara, vísað til
sömu nefndar.
Nefndir:
Dánarskýrslur (Ed.): Sig. Hj.,
Gunnar Ó.I., Ág. Fl.
Ellistyrkur (Ed.): Kr. Dan., Jósep
Bj., Eir. Br.
Laun sóknarpresta (Ed.): Sig.
Stef., Jós. Bj., Jens, Eir. Br., Stgr. J.
Fiskimat (Ed.): Sig. Stef., Ág. Fl„
Sig. Hj.
B y ggi n g a r s j ó ð ur (Ed.): Sig. Hj.,
Jens, Júl. Hav.
Meðferð skóga (Ed.): Jós. Bj., Júl-
Hav., Kr. Dan.
Vátryggingarfélag (Ed.): Sig.
Stef., Ág. Fl., Gunnar Ól.
Bráðabirgðarh æ kkun á að-
flutningsgjaldi. (Nd.): B. Kr.,
Jón Ól., Jón Sigurðsson, Magnús Blön-
dahl, Jóh. Jóh., Ól. Briem og með hlut-
kesti Einar Jónsson, milli hans og Jóns
Þorkelssonar.
Varabiskup (Nd.): Jón Þorkelsson,
Eggert Pálsson, Sig. Gunnarsson.
Niðurskurður
hinn fyrsti var í Nd. í gær. Lög-
gilding hafnar í Viðey þá felld
með 12 atkv. gegn 10. Samskonar frv.
var einnig fellt 1 Nd. á síðasta þingi, þá
var það þingmannafrumvarp, en nú stjórn-
arfrumvarp.
Þingsályktunartillðgur
eru komnar 4 fram 1 Nd., og eru þær
um :
x. að skipa 5 manna nefnd til að íhuga
og rannsaka verzlunar- og atvinnulöggjöf
landsins og gera tillögur um þau efni.
Flm. Jón Þork. o. fl.
2. að skipa 5 manna nefnd til að íhuga
samgöngumál landsins og koma fram með
tíllögur um það, hvernig þeim mundi
bezt verða háttað. Flm. Jón Þork. o. fl.
3. að skipa 5 manna nefnd til þess að
íhuga kennslumál landsins og koma fram
með tillögur nm þau efni. Flm. Björn
Jónsson o. fl
4. að skipa 5 manna nefnd til þess að
íhuga fiskiveiðamál landsins og gera til-
lögur um það, hvernig fiskiútveginum geti
orðið sem bezt borgið. Flm. J. Þork. o. fl.
Sambandslagafrumvarpið
var lagt fyrir Nd. 16. þ. m. óbreytt,
eins og sambandslaganefndin skildi við
það. Það var til x. umr. í Nd. í dag, og
9 manna nefnd sett í það :
Jón Þork., Jóh. Jóh., Sig. Gunn., Björn
Jónss., Jón Magn., Sk. Th., Bjarni Jónss.,
Jón Ól., Ól. Br.
Stjórnarskrárbreytingu vísað til sömu
nefndar.
Stjórnarfrumvörpin
sem nú eru lögð fyrir þingið eru alls 19,
en fremur smáleg eru þau flest. Auk fjár-
laganna og sambandslaganna, eru lang-
merkustu frumvörpin:
Frnmvarp nm stofnnn háskóla og
Frnmvarp nm þtjórnarskrárbreytingn,
er stendur að nokkru í sambandi við
sambandsmálið.
Eru hér teknar upp helztu breytingar
á núgildandi stjórnarskrá.
1. gr. Stjórnarfyrirkomulagið, er þing-
bundin konungsstjórn. Island hefur kon-
ung sameiginlegan við Danmörk. Um
rlkiserfðir, rétt konungs til að hafa stjórn
á hendi í öðrum löndum, trúarbrögð kon-
ungs, myndugleika hans og um ríkisstjórn,
er konungur er ófullveðja, sjúkur eða fjar-
staddur, svo og um það, er konungdóm-
urinn er laus og enginn ríkisarfi til, fer
eptir ákvæðum laganna um ríkisréttar-
samband Danmerkur og íslands.
2. gr. Island er í sambandi við Dan-
mörk um þau mál, sem eptir samkomu-
lagi beggja landanna eru talin sameigin-
leg í 3. gr. sbr. 9. gr. í lögunum um rík-
isréttarsamband Danmerkur og Islands.
Um meðferð þessara mála fer eptir fyrir-
mælum 6. greinar í sambandslögunum.
Að öllu öðru leyti er löggjafarvaldið hjá
konungi og alþingi i sameiningu, fram-
kvæmdarvaldið hjá konungi og dóms-
valdið hjá dómendum.
3. gr. Konungur vinnur eið að stjórn-
arskrá Islands, þegar hann kemurtil ríkis,
hafi hann eigi þegar unnið þann eið sem
rikisarfi. Af eiðstaf konungs skal gjöra
tvö samhljóða frumrit, og skal senda al-
þingi annað þeirra til geymslu; hitt skal
geyma í landsskjalasafninu.
4. gr. Konungurinn hefur hið æðsta
vald í öllum málefnum íslands, með þeim
takmörkunum, sem settar eru í stjórnar-
skrá þessari, og lætur ráðherra íslands
framkvæma það í öllum efnum, sem á-
kvæðið í 2. málsgrein í 2. gr. stjórnarskrár
þessarar tekur eigi til.
5. gr.. Konungurinn er ábyrgðarlaus;
hann er heilagur og friðhelgur. Ráðherr-
ann ber ábyrgð á stjórnarathöfnum eptir
því sem lög mæla fyrir um það. Alþingi
getur kært ráðherrann fyrir embættisrekst-
ur hans. Landsdómur dæmir þau mál.
6. gr. Konungur skipar ráðherra Is-
lands og leysir hann frá embætti. Aðsetur
ráðherra skal vera í Reykjavlk. Hann
fer svo opt sem nauðsyn krefur á kon-
ungsfund, til þess að bera upp fyrir kon-
ungi lög og mikilvægar stjórnarráðstafan-
ir. Undirskript konungs undir ályktanir
þær, er snerta löggjöf og stjórn, veitir
þeim gildi þegar ráðherrann ritar undir
þær með honum.
Nú deyr ráðherrann, og gegnir landrit-
ari þá ráðherrastörfum á eigin ábyrgð,
þangað til skipaður hefur verið nýr ráð-
herra. Breyta má þessu með lögum.
7- gr. Með lögum má ákveða að ráð-
herrar skuli vera fleiri en einn.
Nú er ráðherrum fjölgað, og skiptir
konungur þá störfum með þeim. Einn
þeirra kveður hann til forsætis, og stýrir
hann ráðherrastefnum. Starfsvið ráðherra-
stefnu skal nánar ákveðið í lögunum.
Hver ráðherra undirskritar með konungi
ályktanir um þau málefni, er undir hann
liggja sérstaklega, og ber ábyrgð á stjórn-
arathöfnum. Sá ráðherra, sem konungur
hefur til forsætis kvatt, ber að jafnaði
málin fram fyrir konung, einnig fyrir
hönd hinna ráðherranna. Þegar hann
þannig ber fram fyrir konung mál, sem
annar ráðherra hefur nafnsett, ber hann
að eins ábyrgð á því, að málið sé rétt
framflutt, nema hann sérstaklega taki að
sér stjórnarskipulega ábyrgð á efni máls-
ins, með því að setja einnig nafn sitt
undir það, Að öðrU leyti gilda umhvern
einstakan ráðherra þau fyrirmæli, sem sett
eru um ráðherra Islands í stjórnarskrá
þessari.
15. gr. Þegar brýna nauðsyn ber til,
getur konungur gefið út bráðabirgðalög
milli alþinga; þó mega slík lög eigi koma
í bága við stjórnarskrána, enda falla þau
úr gildi, nema næsta alþingi á eptir sam-
þykki þau. Eigi má gefa út bráðabirgða-
fjárlög fyrir það fjárhagstímabil, er fjárlög
eru samþykt fyrir af alþingi.
18. gr. Á alþingi eiga sæti 36 Iþjóð-
kjörnir alþingismenn. Kosningarnar gilda
venjulega fyrir 6 ára tímabil. Tölu þing-
manna og lengd kjörtímabils má breyta
með lögum. Deyi nokkur eða fari frá
af þeim, er kosnir eru, meðan á kjörtim-
anum stendur, skal kjósa eða kveðja til
þingsetu fyrir það timabil, sem eptir er af
kjörtimanum.
19. gr. Alþingi skiptist í tvær deildir,
efri þingdeild og neðri þingdeild. í efri
deildinni eiga sæti 12 þingmenn, í neðri
deildinni 24. Þó má breyta tölum þess-
um með lögum.
20. gr. Alla þingmenn efri þingdeildar
svo og varaþingmenn til að fylla sæti, er
auð kunna að verða í efri deild á kjör-
tímanum, skal kjósa hlutfallskosningum
um land alt í einni heild. Til neðri þing-
deildar skal kosið í kjördæmum, er skulu
vera sem jöfnust að stærð og nánar skulu
ákveðin í "kosningalögunum. Þar skulu
og settar hinar nánari reglur um kosning-
ar allar til beggja þingdeilda og um fyll-
ing auðra sæta í efri þingdeild.
21. gr. Kosningarrétt til neðri deildar
alþingis hefur hver karlmaður, sem hefur
óflekkað mannorð, er orðinn fullra 25
ára að aldri þegar kosningin fer fram, hefur
þá verið heimilisfastur í kjördæminu eða
kaupstaðnum eitt ár, er tjár síns ráðandi,
-<