Þjóðólfur - 05.03.1909, Qupperneq 1

61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 5. marz
1909
J* 10.
Forsetar alþingis boð-
aðir á konungsfund.
Sunnudagskveldið 28. f. m. fékk ráð-
herrann frá hans hátign konunginum svo-
látandi hraðskeyti:
y>Dimissionen modtaget med stor
Beklagelse. Beder Dem fungere
til Efterfölger udnœvnt og bedes
Allbingets Prœsidenter d’ Herrer
Redaktör Björn Jónsson, Justit-
iarius Kristján Jónsson og Redak-
tör Hannes Thorsteinsson snarest
komme herned for at forhandle
med mig om Situationen.
Frederik R.
Þetta er á íslenzku:
Lausnarbeiðnin veitt, þótt mér
þgki það mjög leitt. Bið gður gegna
embœtlinu þangað til eptirmaður
gðar er skipaður, og eru forsetar
alþingis, þeir herrar Björn rit-
stjóri Jónsson, Kristján háyfirdóm-
ari Jónsson og Hannes ritstjóri Por-
steinsson beðnir að koma hingað
sem fyrst og rœða við mig um á-
standið.
%
ífí ifí
Konungsboðskapur þesssi kom mönn-
um að vísu nokkuð óvænt, en er í sjálfu
sér mjög eðlilegur og réttmætur. Mun
hann beinlínis stafa af því, að ekki var
sinnt þeirri orðsendingu eða ósk kon-
ungs, er ráðherrann flutti, að meiri hlut-
inn tilnefndi þrjá menn, sem ráðherra-
efni, er konungur gæti svo valið á milli.
Að það var ekki gert, mun hafa verið
sprottið af ótta sumra við það, að þá
yrði það í rauninni hinn fráfarandi ráð-
herra, er því réði, hver eptirmaður hans
yrði, og yrði þá fyrir valinu ef til vill
sá, er sízt skylui frá flokksins sjónarmiði.
En í raun réttri var ótti þessi ástæðulít-
ill, ef tilnefndir voru þeir menn, sem
flokkurinn gat sætt sig við, hvern sem
var. Og vitanlega hefðu aðrir ekki verið
tilnefndir. Það er allsennilegt, að kon-
ungi hafi þótt sér misboðið með þessu
og forréttindum sfnum traðkað með þvf
að fá aðeins einn tilnefndan. Um þetta
hafa töluverðar ráðstefnur oiðið ytra, því
að 25- m' var konungi tilkynnt til-
nefningin um leið og ráðherrann beidd-
ist lausnar, en 28. s. m. kemur fyrst
svarið á þessa leið, að ráðherra sé að
v<su veitt lausn, en í stað þess að boða
þá á sinn fund hinn tilnefnda eptirmann
hans, Björn ritstjóra Jónsson einan, eru
allir þrír forsetar þingsins boðaðir á kon-
ungsfund til samtals við hann um ástand-
ið (»Situationen«) og er þar auðvitað
ekki að eins meint allt það, er stendur í
sambandi við ráðherraskipunina, heldur
einnig með tilliti til sambandsroálsins,
um væntanlega afstöðu þingsins gagnvart
þvl máli. Forsetarnir eru því boðaðir á
konungsfund eingöngu sem fulltrúar þings-
ins, er tali við konung fyrir þess hönd
um það, hver leysing verða muni heppi-
legust í þessum efnum, bæði með ráð-
herraskipun og annað. Þetta er þvl
mjög eðlileg ósk frá konungs hálfu, og
fullkominn réttur sem hann hefur sem
þingbundinn konungur að kveðja til við-
tals við sig aðalfulltrúa löggjafarþings
þjóðarinnar, sem í þessu falli eru forset-
ar þingsins, þ. e. að segja út á við eða
gagnvart konungi. Þetta á ekkert skylt
við »utanstefnur« hinna fornu Noregs-
konunga, eins og sumir hafa heyrzt vitna
í. En þeir eru víst fáir, sem 1 fullri al-
vöru gera engan mun á þessu. Hinir eru
miklu fleiri og óhætt að segja nær allir,
er sjá það rétt, að það væri ekki að eins
hin stakasta ókurteisi og ósvinna gagn-
vart konungi landsins að sinna að engu
þessum tilmælum hans, heldur gæti slík
neitun einnig haft mjög athugaverðar af-
leiðingar í för með sér.
Það er því almennt álit allra athugalla
manna, að forsetar þingsins geti alls ekki
og megi aUs ekki láta ferð þessa undir
höfuð leggjast, enda er hún nú að fullu
ráðin (með »Sterling« 21. þ. m.) Að
halda því fram, að flokkstjórn geti með
sfmskeytum »parlamenterað« við konung
eða konungur fari að ræða stórpólitisk mál-
efni á þann hátt, er hreinn og beinn
barnaskapur.
Sumir voru þeirrar skoðunar, að fresta
ætti fundum þingsins, gera þinghlé, með-
an forsetarnir eru 1 utanförinni, með því
að önnur deildin (efri deild) verði ann-
ars svo skipuð, að konungkjörna liðið
geti fellt þar allt, er því sýnist (með 6
atkv. gegn 6). En það virðist óþarfur
geigur, þvl að stórmál þau, er nokkru
máli skipta, þurfa alls ekki að koma
undir úrskurð deildarinnar á þeim tíma,
og auk þess eru slík mál svo fá, auk
sambandsmálsins, að hætta þessi virðist
harla lltil. En það hefur mikinn auka-
kostnað í för með sér að fresta þinginu,
því að það verður að standa því lengur
sem þessu þinghlé svarar, og alþingis-
menn og starfsmenn þingsins verða að fá
laun sín þann tfmann, sem þingfundum
er frestað. Að vísu gætu menn unnið að
nefndarstörfum meðan þetta fundarhlé
stæði yfir, en hvíldartími yrði það
eigi að sfður fyrir flesta, og ættu menn
ekki að gera sér leik til þess að óþörfu,
enda ályktaði meirihlutinn á flokksfundi í
morgun,að krefjastekki þingfrestunar með-
an forsetarnir væru f utanförinni.
ord
um búnaðnrfélögin og lniirt-
sjóðsstyrkinn til þeirrn,
Eftir Þorf. Þórarinsson.
í októberblaði »Freys« IV. árg. ritaði
Guðjón sál. Guðmundsson ráðunautur
grein um sjarðabæturbúnaðar-
félaga og 1 a n d s j ó ð s s t y r k i n n
t i 1 þ e i r r a «.
Þar eru leidd skýr rök að því, að mest
af unnum jarðabótum hér á landi hin
síðustu ár séu búnaðarfélögunum að þakka,
en þau eigi aptur tilveru sína að þakka
styrk þeim, sem þau hafa notið úr land-
sjóði.
Ekki minnist eg þess, að hafa séð eða
heyrt neitt hrakið í áðurnefndri grein í
»Frey«. Það er því ekki henni til varnar,
aðj eg hreyfi þessu máli nú, og ekki
heldur til að hrekja hana. Eg ætla að ,
eins að árétta hana með nokkrum orðum
og yngja hana upp, til að halda málinu
vakandi, og ef unnt væri, að vekja at-
hygli hinna nýkosnu þingmanna á þvf,
áður en þeir greiða atkvæði um það á
þinginu f vetur.
Allir, sem nokkuð hafa kynnzt lífi og
starfi búnaðarfélaganna, og hafa haft af-
skipti af þeim, vita, að þau lifa mest-
megnis á landsjóðsstyrknum, og að tilvera
þeirra er honum tengd, að minnsta kosti
með því fyrirkomulagi, sem nú tíðkast á
þeim víðast hvar.
Flest búnaðarfélög, þar sem eg þekki
til, verja landsjóðsstyrknum til að kaupa
fyrir vinnu, sem svo er útbýtt meðal fé-
laganna. Þessari vinnu má að eins verja
til jarðabóta.
Eins og kunnugt er, hefur vinna hækk-
að mjög í verði hin sfðari ár, eða réttara
sagt: peningar hafa fallið í verði gegn
vinnu. Fyrir 8—10 árum var hér auð-
velt að fá menn til jarðabótavinnu fyrir
1 kr. til x kr. 25 au. kaup um daginn,
auk fæðis. Þau ár mun landsjóðsstyrkur-
inn hafa verið hér um bil 25 aurar
á dagsverk, eða sem svarar J/«—*/s af
þeirri upphæð, sem dagsverkið kostaði,
að frádregnu fæði vinnandans. Nú er
kaup við sömu vinnu helmingi hærra, eða
2 kr. til 2 kr. 25 au. á dag. Til þess því
að búnaðarfélögin gætu keypt eins mikla
vinnu og fyrir 10 árum, þyrfti landsjóðs-
styrkurinn að hafa hækkað upp í 50 au.
á dagsv., en svo heíur nú ekki orðið, og
því hafa félögin orðið að draga sam-
an seglin til muna, hvað vinnuframlög
snertir.
Lengi vel fór samt styrkurinn til bún-
aðarfél. hækkandi, eptir því, sem vinnan
varð dýrari og kröfurnar til félaganna
urðu meiri og fjölbreyttari. Síðasta þing
sneri aptur á móti við blaðinu, eins og
kunnugt er, og lækkaði styrkinn, eptir
tillögu fjárlaganefndar neðri deildar, um
1000 kr. fyrra ár og 2000 kr. síðara ár
fjárhagstímabilsins. Meiri hluti nefndar-
innar með framsögumanninn í broddi
fylkingar gefur í skyn, að rétt sé, að fjár-
veiting þessi fari lækkandi úr þessu.
Þangað til hvenær? Víst þangað til styrk-
veitingin er horfin. Þessi lækkun á
fjárveitingunni til búnaðarfél. er nú þegar
komin í ljós við þau í lágum styrk næst-
liðið ár, svo lágum, að hann hefur aldrei
verið jafnlágur: rúml. eyrir á dagsv.,
eða sem svarar J/ii—*/i3 af því, sem dag-
kaup er á vorin — og þó er von á enn
lægri styrk þetta ár.
Nú skal eg stuttlega víkja að ástæðum
þeim, sem tjárlaganefndin færir fyrir rétt-
mæti þess, að lækka fjárveitinguna til
búnaðarfél., og er aðalkjarni hennar á
þessa leið :
»Með því að nú er svo komið. að
flest búnaðaríélög landsins standa í sam-
bandi við Búnaðarfélag íslands eða Rækt-
unarfélag Norðurlands eða Búnaðarsam-
band Austurlands og Vesturlands, og fá
þannig margskonar aðstoð og leiðbein-
ingar til starfa sinna og framkvæmda, þá
virðist ásíæða til, að fjárveiting til bún-
aðarfélaga fari minnkandi úr þessu. . . .«
Við þetta er að athuga:
1. Búnaðarfélögin standa ekki í neinu
öðru sambandi við Búnaðarfélag íslands
eða Ræktunarfélag Norðurlands en þvf,
að þau eru mörg félagar í þeim félögum
og hafa félagaréttindi. »Aðstoð« eða
»leiðbeiningar« fá þau heldur ekki úr
þessum áttum frekar en einstakir menn.
Hitt er aptur rétt og augljóst, að starf-
semi þessara félaga er til 1 e i ð b e i n -
i n g a r búnaðarfél. sem öðrum, er vinna
að búnaðarbótum, en þau fá ekkert frá
þeim sérstaklega, til að koma leiðbein-
ingunum 1 framkvæmd; til þess er
landsjóðsstyrkurinn.
2. Búnaðarsamböndin eru vaxin upp
af búnaðarfélögunum. Búnaðarfél. eru
rótin og stofninn, samböndin: brumið og
blöðin. Verði búnaðarfél. svipt landsjóðs-
styrknum, eða hann rýrður til muna frá
því sem er, þá efast eg ekkert um, að
þau leysast í sundur og líða undir lok;
og þá sé eg ekki, hvernig búnaðarsam-
böndin eiga að haldast saman; þau hljóta
einnig að leysast í sundur, visna eins og
jurt, sem slitin er af rótinni. Og þótt
búnaðarfélögin lifi og búnaðarsamböndin
haldist saman, þá hafa búnaðarfélögin
engar beinar tekjur frá samböndunum,
heldur. bein gjöld, tillögin.
Eg hef nú sýnt, að ástæða tjárlaga-
nefndarinnar er æði laus í sér og ófull-
nægjandi, til að réttlæta það, sem hún á
að gera. Og eg vænti þess fastlega, að
næsta þing beri í bresti fyrirrennara sfns
1 þessu efni og hækki aptur styrkinn til
búnaðarfélaganna, til þess er næg ástæða
og full þörf, eins og að framan er sýnt.
Styrkurinn ætti aldrei að fara niður úr
25 au. á dagsverk; það er ekki hátt, en
þó líklega nægilegt til uppörfunar og til
að halda búnaðarfél. saman. Styrkurinn
yrði þá sem næst x/8—V10 af dagkaupi
vinnandans, miðað við það kaup, sem nn
tíðkast hér um sveitir.
Eg er þess llka fullvíss, að fjárveitingu
1 þessa átt er vel varið, því hún kemur
að almennum og varanlegum
notum. Blettir þeir, sem ræktast fyrir
þessa tiltölulega litlu upphæð, greiða þjóð-
inni þetta fé aptur 1 nútíð og framtíð
með margföldum vöxtum.
Mér er sárt um búnaðarfél. af því, að
eg hef séð, hve drjúgan og hollan þátt
þau eiga í jarðabótum þeim, sem unnar
hafa verið og árlega þokast í framfaraátt.
Og ennþá er þó mikið óunnið. Enn
er mikið og vont þýfi í mörgu túninu,
og móarnir í kringum þau bíða eptir því,
að mannshöndin leysi frjóefni þeirra úr
læðingi með ræktuninni. Og ræktunina
styðja og auka búnaðarfélögin, ef þau fá
fé til að starfa lfkt og undanfarið—; það
er á valdi næsta þings.
Þetta er talið smámál, og gleymist þvi
optast, þegar rætt er um þingmál; en