Þjóðólfur - 12.03.1909, Blaðsíða 3
ÞJOÐOLFUR
43
bindindishreyfingarinnar, eru bindindismenn
þeir, sem gerzt hafa bannmenn, og er það
eitt gott til marks um það, hvað kappið
getur blindað menn. Til þess að koma
fram blindu kappsmáli, víla þessir menn
ekki fyrir sér að vega að sínu eigin áhuga-
máli, enda sannar það öllu betur, að bann-
menn eru banamenn bindindishreyfingar-
innar; það lítur bara út fyrir, að morðið sé
„yfirvegað".
Annars er það víst fátt, sem bannmenn
hafa „yfirvegað". Þeim hefur eflaust aldrei
komið til hugar að íhuga það, hvenær og
undir hvaða kringumstæðum bannlög gætu
verið til verulegs gagns, og hvenær þau
eru öldungis óþörf og þá til ógagns. Því
er rétt að íhuga þetta nú".
Þetta er að eins miðkaflinn úr ritgerð
höf., en hann nægir til að sýna aðalþráð-
inn 1 henni. Að lokum skorar hann á
þingmenn að fella aðflutningsbannslögin,
og hrapa ekki að úrslitum þess á sama
hátt í þinginu, eins og gert hafi verið
hjá þjóðinni. Væntir hann, að þingmenn
stuðli að því, að »þjóðin þroskist svo
og mannist, að hún nái að sigrast á
áfenginu, en verði ekki þræll þess«.
Leiðinlegur misskilningur,
sem ekki má standa óleiðréttur, kemur
fram í grein með fyrirsögninni »Beklag-
else« í »Fjallkonunni« 6. þ. m., þar sem
verið er að finna allalvarlega að því, að
konungur segi í símskeyti til Hannesar
Hafstein, að hann hafi smed stor Be-
klagelse« veitt lausnarbeiðni hans við-
töku. Blaðinu þykir óskiljanlegt, hvern-
ig konungur geti talið það »beklageligt«,
að minni hluta ráðherra fari frá völdum,
og leggur töliivert út af því, að konung-
ar eigi ekki að vera flokksmenn, og eng-
inn viti til, að konungur sé í heimastjórn-
arflokknum Islenzka o. s. frv., allt mjög
óviðkunnanlega Og óskynsamlega orðað
af jafnskynugum manni, sem ritstjórinn
eflaust er. Sannleikurinn er sá, að þessi
ummæli konungs í skeytinu — að honum
þyki mjög leitt, að H. H. fer frá — eru
ekkert annað en eðlileg og sjálfsögð kurt-
eisi við fráfarandi ráðherra, enda að vorri
hyggju almennt orðalag, þá er konungur
veitir þvt ráðaneyti eða einstökum ráð-
herra lausn, er ekki hefur gert á hluta
konungdómsins, eða orðið fyrir sérstakri
ónáð konungs. Þetta er hvorki annað
né meira, en vottur þess, að ráðherra fari
frá að óskertri konunglegri hylli, og að
konungi hafi geðjazt vel að embættisfærslu
hans. Og þess vegna er það svo fjarri
öllu lagi, að telja þessi ummæli konungs
sem »hnútu eða slettu« til meiri hluta
<sl. þjóðarinnar, eins og »Fjallk.« segir,
að það er alveg óskiljanlegt, hvernig blað-
ið hefur getað komizt að þessari niður-
stöðu. Það er móðgun við konung, sem
hann á alls ekki skilið af oss Islending-
um, enda ekkert vit í, að draga slfkt út
úr ummælum skeytisins. Þjóðólfur hefur
talið það skyldu sína, að leiðrétta þenn-
an leiðinlega misskilning eða fljótfærnis-
legu vangá blaðsins, ekki sízt vegna þess,
að hér á í hlut konungur landsins, sem
blöð vor alls ekki mega né eiga að veit-
ast að í pólitík, enda venjulegra, að póli-
tiskar örvar séu sendar f aðrar áttir en
að hásæti konungs. Yér erum sannfærð-
ir um, að þegar ritstj. »Fjallk.« er bent
á þetta, hlýtur hann að kannast við, að
hann í ógætni og af misskilningi hafi
mælt þau orð í garð konungs, er miður
sómdi, og að hann telji það »beklage-
ligt«.
finnska þingið
kom saman 18. f. m., en var leyst upp 4
dögum síðar (22.) af keisaranum. Orsök-
in til þess voru ummæli forseta, þegar
hann svaraði þingsetningarboðskap keis-
ara fyrir þingsins hönd. Ræða forseta
hljóðaði þanuig;
„Þegar þing Finnlands tekurnú til starfa
er þjóðin áhyggjufull af tilhugsuninni um
það, að finnsk mál skuli enn vera flutt
fyrir vorn tignarlega keisara á annan hátt
en lögFinnlands mæla fyrir um, og skað-
legar afleiðingar hefur í för með sér. I
trausti þess, að hinar auðmjúku tillögur,
sem þingið og finnska stjórnin hefur áð-
ur látið uppi, verði náðarsamlega athug-
aðar, biður þing Finnlands landstjórann
að flytja hans keisaralegu tign keisaranum
og stórfurstanum heitorð þingsins um auð-
mjúkustu lotningu og trúnað.
Aður en þingið var sett hafði landstjórinn
skýrt forseta frá þvf,að það væri ósk keisara,
að hann minntist ekki á annað í ræðu
sinni heldur en á hollustu þingsins við
keisara, eins og tyrir væri mælt í þing-
sköpunum. En með því að þar er ekkert
ákvæði, er bannar að taka fleira fram í
svarinu afréð forsetinn að láta í Ijósi á-
hyggjur þjóðarinnar útaf því, að keisari hef-
ur neitað að taka til greina umkvartanir
þær, sem gerðar hafa verið um að
rússneska ráðgjafasamkundan hefur verið
að blanda sér í löggjöf Finnlands.
Meiri hluti rússnesku blaðanna segir,
að nauðsynlegt hafi verið að leysa upp
þingið vegna þess að það hafi hvað eptir
annað mótmælt því, að þau lög, sem
snertu hag keisaradæmisins væru fyrirfram
athuguð í sameiningu af Finnlandsráðgjafa
og ríkisráðgjöfunum. En annars segja þau,
að það sé ekki tilgangur Rússlands að
skerða í neinu rétcindi Finnlands.
Finnska stjórnin hefur nú sagt af sér.
Sjónleikar.
Leikfélag Reykjavfkur er nú byrjað á
nýjum sjónleik eptir þýzkt leikritaskáld
all-frægt Ernst v. Wildenbruch, er andað-
ist 16. janúar síðastl. 64 ára gamall , (sbr.
7. tbl. Þjóólfs 12. febr.).
Leikrit þetta heitir á þýzku „Die Ra-
bensteinerin" (á íslenzku „Hrafnabjarga-
tnœrin'‘) og mun vera síðasta leikrit höf-
undarins (prentað 1907). Wildenbruch var
í miklu áliti sem sjónleikaskáld og líktu
margir honum við Schiller. En rit hans
hafa ekki náð mikilli útbreiðslu utan
Þýzkalands, þvf höf. er of mikill Þjóðverji
til þess. Leikrit hans flest eru lofsöngur
þýzkrar herfrægðar, hreysti og ættjarðar-
ástar að fornu og nýju, svo það varengin
furða, þótt Þjóðverjum féllu þau vel í geð.
Þau voru hold af þeirra holdi og bein af
þeirra beinum að þessu leyti.
Leikrit þetta, »Hrafnabjargarmærin", er
í riddarasögubúningi, efnið sótt til mið-
aldanna, þá er ræningjaforingjar í af-
skekktum og víggirtum köstölum rændu
vegfarendur fé og fjörvi og héldu nágrenn-
inu í heljargreipum, svo að enginn gat
um frjálst höfuð strokið nema með sér-
stöku leyfi foringjanna.
Það er naumast hægt að ætlast til þess
að Leikfélagið geti til fulls ráðið við svona
lagaðan leik, sem einmitt er saminn fyr-
ir þaulvana leikendur með öllum þeim
leiksviðs útbúnaði, er beztu leikhús stór-
þjóðanna hafa tök á. Má nærri geta, að
sllkur leikur nýtur sín betur á þann hátt,
en hann getur notið sín hér, þar sem
flest þau skilyrði vanta, er til þess út-
heimtast, að hann takist þolanlega. En
samt má segja Leikfélaginu það til hróss,
að því tekst furðanlega með leik þennan,
eptir þeim föngum sem það hefur. Efni
leiksins virðist óþarft að rekja. Þeir sem
eiga kost á að sjá hann þurfa þess ekki
við og þeir sem ekki sjá hann, hafa ekk-
ert gagn af því. Ætti að nefna nokkur
sérstök hlutverk, er svo vel hafi tekizt að
orð sé á gerandi, eru þau að vísu harla fá, en
meðal þeirra mætti þó geta Hrafnabjarga-
mærinnar sjálfrar, er ungfrú Gúðrún Ind-
riðadóttir leikur. Það er aðeins á stöku
sfað, sem leikur hennar verður óeðlileg-
ur, en yfirleitt má hann góður kallast.
Jens Waage leikur og allvel unga kaup-
manninn Bartolomeus Welzer (yngra) og
ungfrú Emilia Indriðadóttir leikur eink-
ar vel hina dramblátu, þóttafullu Úrsulu
Melber. En andlitsmálningin á henni er
ekki rétt góð. Það ber t. d. of mikið á
því að hún hefur „falsnef". Þjóðborg
gamla er vel leikin af frú Efemíu Waage,
og af sveinum Hrafnabjargarriddarans er
Úlfur (Jónas H. Jónsson) beztur og yfir-
leitt vel leikinn. Bartolomeus Welzerhinn
eldri (Árni Eiríksson) minnir of mjög á
„Bóndann á Hrauni", í útliti og limaburði.
Það þyrfti að breyta gerfi þessa kaup-
manns enn meir frá Sveinunga-gerfinu en
gert hefur verið. Annars leikur Árni
hlutverk sitt vel. Frú Stefanla er óvenju-
lega ástrík móðir og á líklega að vera
það eptir leikritinu, en full blíðlát virðist
hún þó vera við drenginn sinn (Jens
Waage) svo mjög sem hann er þó af
barnsaldri kominn.
Prestkosning
er um garð gengin í Staðarhólsþingum
og hlaut kosningu séra Sveinn Guðmunds-
son verzlunarmaður í Skarðstöð, fyrrum
prestur í Goðdölum.
Jarðskj álpta
varð vart í Biskupstungum aðfaranótt-
ina 23. f. m. um kl. 33/4 árd., og var
kippurinn allharður og stóð um eina mín-
útu. Varð hans vart á flestum bæjum í
sveitinni. Aðfaranóttina 26. og sömuleiðs
aðfaranóttina 27. f. m. fundust og kippir,
en þeir voru minni en hinn fyrsti. Fyrsta
kippsins varð einnig vart á flestum bæj-
um í Laugardal.
Jarflakaup.
Vigfús Guðmundsson óðalsbóndi f Haga
í Eystrihrepp hefur keypt 2/3 hluta Eng-
eyjar af Bjarna trésmið og dbrm. Jóns-
syni í Rvík fyrir 32,000 kr., en upp 1
það hefur Bjarni tekið jörðina Haga á
9000 kr.
Smásöguna
„Sigurbjörn sleggju", eptir Guðmund
Magnússon skáld, hefur Heinrich Erkes
fræðimaður í Köln þýtt á þýzku („Rauf-
bold Sigurbjörn") og er hún prentuð í
blaðinu „Rheinischer Hausfreund" 11. f. m.
Erkes hefur áður snúið fleiri sögum Guð-
mundar á þýzku.
Sr. Úiafur Ólafsson
fríkirkjuprestur hefur tekið aptur umsókn
sína um annað prestsembættið við dóm-
kirkjuna.
Þér hafið, herra ritstjóri, tekið það réttilega
fram í innganginum fyrir síðusturitsmíð L.P.
um aðflutningsbannið, að mál þetta sé
svo þyðingarmikið, að ekki megi ræða
það einhliða, og vona eg þess vegna, að
yður sé ekki á móti skapi, að flytja í
blaðinu nokkrar athugasemdir við áminsta
grein. (Þjóðólfur 2.tbl. 1909).
Eg þarf ekki að svara L. P. orði til orðs,
því bæði hefur hann gert grein fyrir því,
að hann ætli ekki að »fara út í neitt þref«,
um mótmæli þau, sem komið hafa
lram gegn fyrri ritgerðum hans um málið,
svo mér þykir sennilegt, að hann hafi
fallist á þau, að undanskildum þeim at-
riðum, (»nokkrum stöðum«) þar sem hon-
um finnast þau á engum rökum byggð,
og í öðru lagi hefi eg ekki beinlínis tek-
ið þátt í ritdeilunni við L. P., svo að eg
þurfi að halda uppi svörum fyrir því, sem
hann nú þykist vera að hrekja.
Eg vil biðja lesandann athuga það, að
þó L. P. segi það máske satt, að þeir
sem á móti honum hafa ritað, séu allir
sammála um, að »leggja áfengistollinn,
(o: það sem honum svarar af tekjum land-
sjóðs) á nauðsynjavöru«, þá er þetta eng-
in stefnuskrá vor aðflutningsbannsvina, og
eg fyrir mitt leyti hefi í »Austra« síðastl.
vor og sumar bent á aðra aðferð. Til
viðbótar við það, sem eg þar hefi sagt,
skal eg bæta því við hér, að eg vil láta
þennan hluta skattanna — eins og yfir-
leitt alla skatta eða flesta, — koma niður
á gjaldþol landsmanna hlutfallslega, sem
beina skatta með stighækkun allmikilli
í stað þess að nú kemur megnið af skött-
unum niður á neytendur tollvörunnar og
má segja að fari stighækkandi eptir því
sem fjölskylda gjaldandans er stærri, að
minnsta kosti hvað kaffi og sykurtoll
snertir. Það er því langt frá mér, að
vilja fjölga tollskyldum vörum eða að inn-
leiða »faktúrutoll« því hvortveggi hlýtur
að koma harðast niður á þeim, sem flest-
um hafa fyrir að sjá til fata og matar.
En þó nú svo færi, að eitthvað af
sköttum landsins, sem á þarf að leggja,
þegar áfengistollurinn hverfur úrsögunni,
kynni að koma óréttlátlega niður á gjald-
endur, líkt og allir tollarnir gjöra nú, þá
get eg ekki fallist á, að það sé árás á
ssaklausa menn«. Hverjir eru sak-
lausir, þegar um skatta til landsjóðs,
— til almenningsheilla, þarfa og þrifa —
er að ræða?
Aðra fjarstæðu fer höfundurinn með,
þegar hann segir, að þ e i r (c: aðflb.vinir)
vilji að vínneytendur skapi
þessa skatta« — á saklausa menn —
Hvað er hugsunarvilla, ef ekki þetta?
Þarfir landsins skapa skattana, en heill
og framfarir þjóðarinnar skapa þarfirnar.
Væri nokkuð hæft í því, sem L. P. segir,
þá mætti eins vel bregða L. P. sjálfum,
öllum bindindismönnum og yfirleitt öllum,
sem spara við sig einhverja tollvöru, að
þeir »skapi skatta á saklausa menn«, því
fái landsjóður ekki nægar tolltekjur þá
verður að hækka tollana eða leggja á
menn nýja skatta. Þetta hefir reynslan
sýnt undanfarin ár.
L. P. reynir því næst að draga þá J.
Stuart Mill og W. Goldstone með sér út
í moldviðrið.
Því miður hefi eg ekki tök á að athuga
hvort L. P. tilfærir ummæli Mills rétt,
því eg hefi ekki rit hans við hendina, en
grunsöm þykir mér þau; eg vil þó taka
þau, — eins og þau eru þarna, — sem
góða og gilda vöru, því L. P. segist til-
færa þau orðrétt.
Mér vitanlega hafa engir bannlagamenn
haft á móti því, að áfengissala sé »verzl-
un« — »sem vér höfum á móti —« né
því, að slík verzlun sé ekki »íhlutun í
frelsí seljanda og neytanda« og auðvitað
er það rétt hjá Mill, að ríkið gæti
eins vel bannað mönnum að drekka,
eins og að fyrirgirða vínsöluna á annan
hátt; en slíkt bann, gerði ekki sama gagn,
næði svo miklu síður tilganginum, sem
er: að útrýma ofdrykkjunni og
allri freisting til hennar úr
1 a n d i v o r u.
Það að hvorki Mill né Gladstone
stungu upp á aðflutningsbanni meðan þeir
voru á dögum, sannar álíka mikið eins og
það að hvorki Schierbeck, Jónassen eða
Guðmundur Björnsson hafa stungið upp
á þvl, að banna með lögum skottulækn-
ingar og undralyf. L. P. er þó víst kunn-
ugt um, að þessir þrír landlæknar og á-
gætismenn í sinni grein, álíta hvorugt
þetta til þjóðþrifa, heldur miklu fremur
hið gagnstæða, þó til kunni að vera heið-
arlegar undantekningar.
Almenningsálitið hefur haldið dauða-
haldi í bæði skottulæknana og undralyfin
llkt og til skamms tíma 1 áfengið. Nú
hefur almenningsálitið snúizt á móti á-
fenginu og þessvegna er réttmætt og sjálf-
sagt að það falli úr sögunni — og þó fyr
hefði verið -— og ekki er ómögulegt, að
sá dagur kunni að koma, er dómurinn
gengur yfir skottulæknana og kynjalyfin.
(Niðurl.).