Þjóðólfur - 19.03.1909, Page 1

Þ JÓÐÓLFUR.
61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 19. marz 19 09.
M 12.
Bókmeruatir.
Igrúst Bjarnnson: Yflrlit yfir
sögn mannsandan8. Anstnrlönd.
Kostnaðarmaður Sigurður Krist-
jánsson. 402 bls. 8.
Þessi bólc er i. bindi af ritverki, er
böf. hefur tekið sér fyrir hendur að semja
um aðaldrættina í framþróunarsögu mann-
kynsins, eða það sem hann kallar: yfirlit
yfir vegferð mannsandans. Inngangur rit-
verks þessa er ritgerð, er nefnist: »Anda-
trúin og framþróun trúarbragðannac, er
kom út fyrir rúmum 3 árum. I 2. bind-
inu kveðst höf. ætla að lýsa andlegri sögu
Grikkja og Rómverja, hinni kristnu kirkju
og miðaldaspekinni, en í 3. bindinu
heimspeki og vísindum endurreisnartíma-
bilsins allt til loka 18. aldarinnar. Fjórða
og síðasta bindið, er ræðirum heimspeki
og vfsindi 19. aldarinnar, er þegar út
komið.
Þetta 1. bindi skiptist 1 5 aðalkafla. í
ii. kaflanum ;(bls. 15—46) er skýrt frá Kín-
verjum, kennifeðrum þeirra og Tao-trúnni.
Næsti kafli,(bls. 47—148) er um Indverja,
langt mál og all-ítarlegt um ýmislegan á-
trúnað þeirrar þjóðar. Er þar lýst hinum
svonefnda Asúra-átrúnaði, Devatrúnni,
iheimspekinni indversku og Jainatrúnni,
Búddatrúnni og Hindúatrúnni. ErBúdda-
trúnni þar lýst sérstaklega nákvæmlega
og getið ýmissa hinna fegurstu og göfug-
ustu lffsskoðana, er Búddakenningin hefur
að geyma. Þriðji kaflinn (bls. 149—188)
er um Babelsbúa og Assyríumenn og birt-
um vér hér dálítið brot úr honum: um
hinar nýjustu rannsóknir í Mesopotamíu
(milli stórfljótanna Evfrats og Tigris) til
þess að örfa menn til að kynna sér bók
þessa.
Þar segir svo:
„Vér höfum á þessum fornhelgu stöðvum
að öllum líkindum fundið Eden það, er
biblían greinir frá. Þar höfum vér og fund-
ið sköpunarsögu, er svipar til sköpunarsögu
Gyðinga, en er miklu eldri, sömuleiðis
syndaflóðssögu, sem er að miklu leyti sam-
hljóða frásögn biblíunnar; og loks höfum
vér þar fundið bæ þann, Úr, er Abraham
ættfaðir Gyðinga, kvað hafa hafið göngu
sfna frá til Kanaanslands; og þar þykast
loks sumir hafa fundið fyrsta frjóangann að
guðstrú Gyðinga, Jahvenafnið á áletrunum
babelskra fornminja. En því er ekki þar
með lokið. Einnig þangað má rekja upp-
runann að fjölgyðingstrú Grikkja. En það
sem mest er um vert og er alveg áreiðan-
legt, — frá þessum sömu stöðvum er tíma-
tal vort runnið og hin mikla vfsindagrein,
er stjörnufræði nefnist. Loks er þaðan runn-
in trú sú, er sfðan barst út um allan hinn
menntaða heim, sú trú, að vér úr stjörnunum
gætum lesið forlög alls þess, sem er og lifir.
Hvernig er nú umhorfs á stöðvum þess-
um?
Dalverpi, það hið mikla, er liggur milli
fljótanna Evfrats og Tigris, leit bannig út
að kunnugra mannn sögn fyrir og um
ntiðja 19. öld: „Eyðimörk svo langt sem
augað eygir, eintóm flatneskja með einstaka
sandhólum hér og þar. Gangi menn uppá
einhvern þessara hóla, sjáum vér blika á
spegilflöt Evfratar, sem í einmanalegri há-
tign reikar eins og konunglegur pílagrímur
nm kyrlátar rústir horfinnar frægðar. Hallir
allar og musteri, öll skrauthýsin eru orðin að
sandi og ösku. í stað hinna svífandi ald-
ingarða og hins fagra Edens við fljótsmynn-
ið þekja nú reyrskógarnir mýrkennda fljóts-
bakkana og einmitt þar, sem hinir herleiddu
f Babylon sungu harmljóð sfn yfir Jerúsal-
emsborg og slógu hörpur sínar, þar eru nú
aðeins eptir grænar flatir hingað og þangað
kringum sandhólana og lftilfjörleg þorp
uppi á sumum þeirra, en í hinni trámuna-
legu kyrð eyðimerkurinnar heyrast nú hvorki
harmahljóð eða gleðióður."
En einmitt sandhólarnir, sem engum gat
til hugar komið að verið gætu af manna-
völdum, geymdu allar fornminjarnar og þessa
frægu sögu. Alstaðar gægðist sagan fram
úr gleymskunni, en enginn kunni að lesa
hana. Þorpsbúarnir tóku tigulsteina þá, er
stungust út úr hólunum og voru alsettir
einhverjum huliðsiúnum, og byggðu úr þeim
kofa sína. Það var hið bezta byggingarefni,
— eldfastur leir; eu hvað á þeim stóð, það
gat engum til hugar komið.
Svo bárust nokkrir af steinum þessum til
Brezka safnsins f Lundúnum og þar kom
þýzkur vísindamaður auga á þá. Hann gat
þess strax til að þar sem slíkir steinarlægiu
svo að segja ofanjarðar, hlyti meira að vera
fyrir, og svo reit hann kunningja sínum
frönskum manni, er Botta hét og átti að
verða verzlunarfulltrúi Frakka í bænum
Mósúl þar eystra og bað hann um að
kanna þetta nánar.
Og Botta var sá rétti maður. En hann
átti við ramman reip að draga, tortryggni
tyrkneskra yfirvalda og fáfræði almennings;
— fyrstu vikurnar fann hann þar að auki
ekkert. En svo kom litari einn frá þorpi
einu skammt þar frá, er nú nefnist Korsabad
og spurði hverju hann væri að leita að. Og
er þeir sögðu honum, að þeir væru að leita
að brendum leirtöflum með áletrunum,sagði
hann þeim að koma til síns þorps, þar væri
nóg af því dóti í sandhólnum, er þorpið
stæði á. Og það stóð heima.
Botta fór að grafa og ætlaði nú ekki að
trúa sínum eigin augum. Hann fann þar
heila konungshöll með eitthvað á annað
hundrað herbergjum, alsetta hinum dýrustu
alabastursmyndum meðfram veggjunum og
nóg af áletrunum. Höllin sagðist sjálf heita
höll Sargons Assyrfu-konungs. Þetta var
árið 1843.
Nú hlupu fræðimenn ýmissa menntaþjóða
upp til handa og fóta og fóru ' að rjúfa
sandhólana. Sá sem mest varð ágengt var
Englendingurinn Layard. Hann komst í
rústir Niniveborgar beint á móti Mósúl og
gróf þar upp heilt bókasafn á leirtöflum,
bókasafn Assúrbanipals (Sardanapals)
árið 1850. Bókasafn þetta var 22 þúsund
rit að stærð og var allt flutt til Lundúna.
Og nú fóru menn að reyna til að lesa
leirtöflur þessar. En þá vandaðist málið.
Aldrei ætluðu menn að komast fram úr þótt
ekki væri nema einföldu mannsnafni, svo
rétt væri. Því að auk þess sem það var
ritað með fleygrúnum var það á óþekktu
máli og það jafnvel stundum á fleirum en
einu máli, sem enginn skildi. En — þol-
inmæðin þrautir vinnur allar, vísindamenn-
irnir lásu og lásu og loks kom eldraun sú,
er styrkti þá í trúnni. 1857 var ýmsum
Assyríufræðingum sent eptirrit af sömu leir-
töflunni og áttu þeir að lesa hana og út-
skýra sinn í hvoru lagi. Viti menn, þegar
þeir báru saman bækur sínar, bar þeim
öllum saman. Þá var björninn unninn og
nú fóru menn að lesa sér til gagns. En
Ieirtöflur þessar, sem eru misjafnlega gerð-
ar, misjafnlega ritaðar og sumar mölbrotn-
ar, svo að lesa verður saman molana, eru
ekki fljótlesnar; og það er nú eitthvað um
100,000 eintök af slíkum leirtöflum í Evrópu
einni saman, auk þess sem flutzt hefur nú
nýlega til Amerfku, svo að menn eru ekki
búnir að lesa nema lítið brot úr þessari
miklu sögu, en þó svo mikið, að það má
fara að ráða í samhengið og sumstaðar eru
heilir kaflar þegar lesnir.
Þó er bezt að fara varlega með lesturinn
að sinni, þvf að alltaf er að fyllast í eyð-
urnar og skörðin og ýmsu þar nú þegar að
víkja við, sem var of hraðlesið í fyrstu. Því
verður hér ekkert til týnt nema undan og
ofan af, og þá helzt það sem áreiðanlegast
þykir.---------«
Fjórði kafl ritsins (bls. 189—228) er
um Medíumenn og Persa og trúarbrögð
þeirra (Zarathústra, Mazdatrúna o. fl.)
Síðasti og lengsti kaflinn (bls. 229—399)
er um Gyðinga og er þar fyrst ágrip af
sögu þjóðarinnar, en því næst ítarleg frá-
sögn um Gyðingdóminn og kristindóminn.
Er þar eflaust ýmislegt í skoðunum höf.,
er klerkdómurinn fslenzki samsinnir ekki,
en ekki hnekkir það gildi skoðananna í
sjálfu sér, því að guðfiæðingum hættir
við að líta nokkuð einhliða á trúarbrögð-
in i heild sinni, og eru auk þess bundn-
ir við ákveðnar kreddur, er ekki má frá
víkja.
Það er mikill fróðleikur fólginn í bók
þessari, og efnið hvorki svo flókið né
einhliða, að meðalgreindir alþýðumenn
geti ekki haft full not þess. Málið á
þessu bindi er yfirleitt mun betra en á 4.
bindinu, þótt ýmislegt megi að vísu enn
að því finna, en þess verður naumast
krafizt f svona löguðu riti, sem er hið
fyrsta þess kyns á íslenzku að kalla má
að málið sé gullaldarmál. Bókin er nyt-
semdarbók og mikið starf, sem liggur til
grundvallar fyrir samning hennar svo að
höf. á þakkir skilið fyrir hana og ætti að
geta gert sér von um svipaðan fjárstyrk
og áður til að geta lokið verkinu.
Alþingi.
y.
Fjárlögln
komu til framhalds 1. umræðu á mið-
vikudagsmorguninn var, og urðu litlar um-
ræður, því að framsögumaður nefndar-
innar (Björn Jónsson) fann ekki ástæðu
til að nota þetta tækifæri, að finna að
gerðum fráfarandi stjórnar, þar sem það
hefði nýlega verið gert (23. f. m.).
Nokkrar orðahnippingar urðu samt milli
hans og Jóns Ólafssonar, er fann ýmislegt
að áliti nefndarinnar, og kvaðst hafa bú-
izt við, að á því sæist hvaða fjármála-
stefnu hin nýja stjórn ætlaði sér að taka.
En Björn Jónsson kvað enga nýja stjórn
enn vera skipaða, svo það kæmi því eigi
til mála, að ný fjármálastefna kæmi fram
í þetta sinn.
Önnur umræða fer iram í dag og á
morgun, og er búizt við að henni verði
lokið annað kveld, áður en forsetarnir
fara utan.
Eiðar og dreugskaparorð.
Svohljóðandi frv. flytja þeir Jón Þor-
kelsson og Benedikt Sveinsson:
1. gr. Hverjum þeim manni, er sam-
kvæmt lögum ber skylda til þess að bera
vætti fyrir fslenzkum dómstól eða annars
kostar, þar sem eiður er unninn, ejr skylt
að staðfesta skýrslu sína eða framburð,
ef þess verður krafizt, á þann hátt er lög
þessi greina.
2. gr. Þeir menn, er opinberlega telj-
ast til einhvers kristins trúarfélags, skulu
vinna eið að framburði sínum með því-
lfkum orðum: Það segi eg guði, að fram-
burður minn fyrir dómi hér í dag er að
öllu leyti fullum sannleik samkvæmur.
Guð sé mér hollnr sem eg satt segi, gram-
ur ef eg lýg-
3. gr. Þeir menn, sem teljast eigi opin-
berlega til neins kristins trúarfélags, skulu
staðfesta skýrslu sfna með því, að leggja
þar við sæmd sína og drengskap, og sé
þeim eiður stafaður á þvílíkan hátt: Svo
skýt eg máli mfnu til sæmdar minnar og
samvizku, og svo vil eg sjálfur framast
sanninda njótandi verða af öðrum mönn-
um, sem eg fer með fullan sannleik um
það, er nú hef eg flutt og fram borið.
Þetta vitni ber eg fyrir engra muna skyld,
heldur sökum rétts máls og sanninda.
Njóti eg svo drengskapar míns og mann-
orðs sem eg sattsegi. Níðingur ef eg lýg.
4. gr. Aður eiður sé unninn eða dreng-
skapur lagður við til hæstu sanninda, ber
dómara að brýna fyrir þeim, er eiðinn
vinna eða drengskap við leggja, þýðing
hvorstveggja. Eiðvinning og viðlagning
drengskapar fer eigi fyr fram en eptir að
vætti er borið.
5. gr. Eiðvinning og viðlagning dreng-
skapar hafa að öllu sama gildi að lögum.
Á þeim er og samur ábyrgðarhluti að
lögum.
6. gr. Nú eru úrslit sakar látin vera
undir því komin, að annarhvor málsaðila
vinni eið eða einhver annar í þeirra stað, og
og skal þá fylgt reglum 2. og 3. gr. (sbr.
4. gr.) laga þessara með þeim tilbreyting-
um, sem atvik heimta.
7. gr. Eiðsdómur skal vera orðaður á
þá leið, að málsaðili vinni annaðhvort
eið eða leggi drengskap sinn við sann-
indi þess, er í eiðstaf hans kom. Dómari
eiðstöku úrskurðar, hvort fylgt skuli 2.
eða 3, gr laga þessara.
8. gr. Með lögum þessum er úr gildi
felld tilskipun frá 22. sept. 1846.
Nefnd: Jón Þork., Jón Ól., Skúli Th.,
Sig. Gunn., Einar J.
Bókasafn Yesturlands.
Sig. Stefánsson flytur frv. um að flytja
amtsbókasafnið úr Stykkishólmi til ísa-
fjarðar, að undanskildum útlendum bók-
um, sem eru gefnar út fyrir 1885. Skal
sameina það bókasafni Isafjarðarkaup-
staðar, en þær bækur, er safnið á í 2
eintökum eptir sameininguna, skal annað
þeirra fara til bókasafnsleifanna 1 Stykkis-
hólmi.
Nefnd: Sig. Stef., L. H. Bj., Sig. Hj.
Þjóðjarðasala.
Jón Ólafsson og Benedikt Sveinsson
flytja frv. um að seld þjóðjörð, er gengur
úr sjálfsábúð næstu 10 ár, skuli landsjóður
hafa forkaupsrétt á, gegn því að endur-
gjalda það af kaupverðinu, er greitt hefur
verið, og jarðabætur og önnur mannvirki,
er gerð hafa verið, eptir mati óvilhallra
manna. Landstjórnin skal eptir 3 mánuði
segja til, hvort landsjóður vilji neyta kaup-