Þjóðólfur - 23.04.1909, Qupperneq 1

%
61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 23. apríl 1909.
M 17.
c7// cinstaRlinga.
Allskonar vefnaðarvöru, bæði tízkuefni
og hversdagsefni, bæði fínar og grófar
vörur sendast eptir pöntun.
Sýnishorn frankó
frá »Messen« í Köbmagergade 44. Kaup-
mannahöfn. »Messen« er ein af stærstu
vefnaðarvöruverzlunum í Danmörku og
hefur útbú í 62 dönskum bæjum.
Sambandsmálið.
Kafli úr nefndaráliti
meiri hlutans.
Meiri hluti nefndarinnar í neðri deild,
þeir Benedikt Sveinsson, Bjarni Jónsson,
Jón Þorkelsson, Ólafur Briem, Sigurður
Gunnarsson og Skúli Thoroddsen hafa
nú látið uppi álit sitt, er skrifari nefnd-
arinnar, dr. Jón Þorkelsson, hefur samið,
og er það alllangt mál og ítarlegt, álit-
ið sjálft 30 bls. og fylgiskjöl um 40
bls. Gerir meiri hlutinn fyrst í alllöngu
máli glögga grein fyrir réttarstöðu lands-
ins samkvæmt Gamta sáttmála, og sfðar
skýrt frá því, að Jón Sigurðsson hafi byggt
á hinum sama réttargrundvelli í Nýjum
Félagsritum. Þá er löng skýrsla um und-
irbúningsfundarhöld og fundasamþykktir
undir þjóðfundinn 1851 og umÞingvalIa-
fundina 1848, 1849, 1850 og 1851. Er
sá kafli hinn fróðlegasti, og sýnir, hversu
ljósan skilning landsmenn þá höfðu á
réttarstöðu landsins, og hversu framarla
þeir gengu f kröfum sfnum, svo að jafn-
langt eða lengra var ekki gengið í fulla
hálfa öld þar á eptir, ekki fyr en á Þing-
vallafundinum 1907. Þá er skýrsla um
þjóðfundinn sjálfan, og tekinn kafli úr
nefidaráliti meiri hlutans í stjórnarskip-
unarmálinu til að sanna, að þjóðfundar-
menn hafi haldið því skýrt og skörulega
fram, að ísland hafi gengið sem fullvalda
ríki undir Noregskonung, jafnrétthátt Nor-
egi í öllum greinum. — Þá er stuttlega
minnzt á Þingvallafundina 1852, 53, 54,
55 og 61, og svo á Þingvallafundinn 1907
og ályktun hans prentuð. Þessi sögulegi
inngangur nefndarálitsins er 24 bls. og
margt á honum að græða.
Meginkafli meirihluta-álitsins, er ræðir
<um uppkastið sjálft, er svo látandi, að
slepptum neðanmálsskýringum og tilvitn-
unum:
»Vér skulum ekki fara út í langt mál
um það, að nefnd, bæði af íslenzkum al-
þingismönnum og dönskum ríkisþings-
mönnum, var með konungsúrsknrði skip-
nð stil undirbúnings ráðstöfunum til nýrr-
ax löggjafar um stjórnskipulega
stöðu íslands í veldi Danakon-
ungs. En vér verðum að líta svo á, að
um þ e 11 a atriði ættum vér ekki að þurfa
að semja við aðra en konung vorn. Vér
skoðum það svo, sem hann sé enn ein-
valdur f öllum þeim málefnum íslands,
er hann hefur eigi takmarkað vald sitt 1
með stjórnarskrá landsins frá 5. janúar
1874. Hefði þessa nefnd verið að skoða
einungis sem ráðunaut fyrir konung í
þessu máli, og að gerðir nefndarinnar
því næst hefðu verið lagðar fyrir alþingi
og konungur og alþingi síðan útkljáð
málið í sameiningu, þá teljum vér, að það
atferli hefði verið samboðið þjóðréttind-
um landsins. Hitt sjáum vér eigi, að það
liggi að neinu leyti undir afskipti eða
aðgerðir rfkisþingsins danska að ákveða
það, hver réttarstaða landsins sé, og því
álftum vér, að frumvarp það um þetta
efni frá greindri nefnd hefði ekki átt að
leggja í heild sinni fyrir rfkisþingíð danska.
Vér álftum, að konungur og alþingi eigi
í sameiningu að gera út um það, hver
þfóðréttarstaða Islands sé. Það eina at-
riði í þessu máli, sem vér ætlum, að sé
samningsefni af vorri hálfu við hið danska
löggjafar- og fjárveitingarvald, eru hin
gömlu skuldaskipti milli Islands og Dan-
merkur. Eigi að síður erum vér fullvissir
um það, að konungi vorum hefur gengið
gott eitt til að vilja hrinda málinu áfram
til úrgreiðslu í þessu horfi. Og því höf-
um vér, í heiður við konung vorn, viljað
taka þetta málefni, sem varðar Island svo
miklu, til sæmilegrar meðferðar og gaum-
gæfilegrar íhugunar, til þess að ótvíræður
vilji þingsins mætti nú koma fram í mál-
inu.
Kröfur þær á bls. 23 á gerðum nefnd-
arinnar, sem hafðar eru eptir einum af
nefndarmönnunum (L. H. Bjarnason), —
þar sem meðal annars er farið fram á að
endurskoða hin svo nefndu stöðulög frá
2. janúar 1871, —• og talið er að íslend-
ingar gerðu »með tilliti til Btöflu
landslns i Iiinu danska rfki«,
teljum vér allsendis ónógar og ósamboðn-
ar þjóðréttarstöðu Islands, þeirri, sem vér
ætlum, að því beri að lögum. Öðru máli
er að gegna um kröfur þær, er íslenzku
nefndarmennirnir í sameiningu settu fram
í nefndinni 7. marz. Þær kröfur eru í
öllum höfuðatriðum í samræmi við réttar-
stöðu þá, sem Islendingar hafa jafnan
talið, að landið ætti að réttum og órofn-
um lögum. I þessum kröfum hafa nefnd-
armenn því rekið vel og rækilega erindi
landsins. Geta þeir þess að upphafi, »að
hið danska löggjafarvald sé að lögum
ekki bært að setja lög, er gildi á íslandi«.
Síðan mæla þeir svo: »Skoðun þessi á
rót sína að rekja til sannfæringarinnar
um það, að fslenzka þjóðin hafi aldrei að
lögum afsalað sér 1 hendur nokkurri ann-
ari þjóð fullveldi því, er Island ómótmælt
átti við að búa sem allsherjarríki um
margar aldir. Að vísu gekk Island frá
lýðstjórninni og tók við konungsstjórn,
þegar landið með sáttmálanum 1262
(Gamla sáttmála) gekk á hönd Hákoni
Noregskónungi Hákonarsyni, en það var
fjarri því, að landið með þessu játaði sig
undir eða innlimaðist í Noregsríki. Það
var öðru nær; menn áskildu sér að halda
frjálsri stjórnarskipun með íslenzkum lög-
um og landstjórn og bundu trúnaðareiða
sína til konungs tilteknum ákvæðum, og
skyldi það vera skilyrði fyrir því, að þegn-
skyldan héldist, að konungur gætti þess
er áskilið var. Þá er konungum þeim,
er hér á eptir komu til rfkis, voru unnir
hollustueiðar, voru endurteknar kröfurnar
um hin gömlu stjórnskipunarréttindi, einn-
ig eptir að Island eins og Noregur, er
Ólafur konungur Hákonarson kom að
ríki, var komið í samband viðDanmörku;
Dönsku konungunuro öllum voru unnir
hollustueiðar á alþingi sérstaklega, að þvf
er til Islands kom ; þannig t. d. Friðrik
III. árið 1649. Einnig var einvaldanum
unninn arfhyllingareiður sérstaklega á Is-
landi, á líkan hátt og í Noregi, en við
eið þennan er ýmislegt að athuga, að því
er Island snertir, og fengu menn þá kon-
úngi í hendur þau af landsins »fríheitum«,
»sem kann finnast að stríða í móti Maje-
statis rétti, ellegar maklega má þýðast
að vera í móti Majestatis réttri einvalds-
stjórn og fullkomnum ríkisráðum«. En
er einveldið komst á, breyttist að lögum
að eins aðstaða Islands til konungsveldis-
ins, en aptur á móti ekki aðstaða þess til
hinna annara landa, er konungi lutu.
Öðru máli að gegna er það, að smám
saman, eptir því sem einvaldið magnað-
ist, var umboðsstjórn Islands ,af handahófi
slengt saman við umboðsstjórn Danmerk-
ur og Noregs, svo að hin dönsku stjórn-
arvöld opt og einatt fóru með fslenzk mál
um leið og mál hinna annara landa, en
öll löndin, Danmörk, Noregur og Island,
áttu sína sérstöku löggjöf, og »konungs-
ins land ísland« er í lagamálinu jafnsett
hinu danska og norska ríki, en ekki skoð-
að sem dilkur eða hluti hvorugs(!) þessara
rfkja.
Að vísu verður þvf eigi neitað, að ís-
land var opt nefnt á ýmsa vegu ogýmis-
lega með það farið, stundum jafnvel sem
nýlendu, landshluta, skattland eða »hjá-
lendu« o. s. frv.; en þótt þróttur lands-
manna þverraði, og það fengi eigi haldið
uppi rétti sfnum vegna fátæktar þeirrar
og niðurlægingar, er að nokkru leyti leiddi
af sorglegri vanstjórn og óheppilegum
ráðstöfunum, þá er það þó kunnugt, að
fslenzka þjóðin hefur aldrei lagt samþykki
sitt á nokkuð það, er með réttu mætti
skýra svo, að hún hafi gerzt undirlægja
annarar þjóðar. . . . Að venja sjálfráðr-
ar umboðsstjórnar í ýmsum stjórnardeild-
um getur eigi haft lögmæta þýðingu, að
því er kemur til stjórnarlegrar réttarstöðu
einnar þjóðar gagnvart annari, á þvl virð-
ist enginn efi geta leikið.
Það virðist og liggja í augum uppi, að
íslenzka þjóðin gat eigi misst neitt af
rétti sfnum, né heldur orðið undirlægja
annarar þjóðar fyrir það eitt, að einveld-
ið leið undir lok. í því, að landið tók
við einvaldsstjórn, lá eigi minnsta heimild
til þess, að konungur gæti afsalað sér
réttindum landsins í hendur nokkru öðru
valdi; og það er eigi heldur kunnugt, að
konungur hafi látið sér slíkt um munn
fara eða ætlað sér það. Úr því að svona
stendur á, mætti það þykja furðu gegna,
að sú kenning gat komið fram, að hið
danska löggjafarvald, er einveldið leið
undir lok og þingskorðuð stjórn komst á
í Danmörku, umsvifalaust hafi náð því,
að geta farið með mál Islands svo rétt-
mætt væri, meira að segja einhliða gert
ákvæði um réttindi þau, er landinu voru
lífsskilyrði, án þess að samþykki þess
kæmi til.........
Gagnstætt þeirri kenningu, að ísland
hafi engan frekari rétt til sjálfstjórnar en
þann, er hið danska löggjafarvald vill
unna því, svo lengi og á þann hátt, er
það kveður á um, verðum vér að halda
því föstu, sem grundvelli fyrir samning-
um um stjórnskipuiega stöðu Islands í
veldi Danakonungs, að Island de jure
sé frjálst land undir krúnu Danmerkur kon-
ungs með fullræði ásamt konungi yfir öll-
um málum slnum öðrum en þeim, er með
samningi milli Danmerkur og Islands séu
eða kynnu að verða Danmörku falin til
sérlegrar umsjónar«.
Nefndarmenn vorir hafa því eptir því,
sem nú var talið, og eptir þeim hefur nú
verið haft með þeirra eigin orðum, farið
vel á stað. Röksemdir þeirra hafa af
engum sfðan verið hraktar með neinum
nýtum rökum. Að meiri hluti þeirra að
lyktum gekk að öðrum lakari kostum
fyrir landsins hönd, á þess vegna, að
vorri ætlun, rót sína 1 því, að þeim hafi
verið það stórum hugleikið, að komast
að nokkurri niðurstöðu, og þvígengið
að þeim kjörunum, sem skást fengust, úr
því að þess var enginn kostur, að ná
þeim réttinum, sem Island á að lögum.
Að hinu göngum vér vísu, að þeir hafi
ekki látið sannfærast af neinu því, er
fram kom í nefndinni af tilraunum tíl
þess að hnekkja skýlausum rétti landsins.
En nú er á það að líta, hvort kostir
þeir, sem í boði eru í frumvarpi þvf, sem
hér liggur fyrir, eru þess virði, að það
borgi sig fyrir íslendinga að semja af
sér fyrir alda og óborna þau þjóðréttindi,
sem þeir eiga að réttum og órofnum lög-
um. Og þá er að gæta þess, hve mikið
oss er veitt og hve mikiu enn er fyrir
oss haldið af þjóðréttindum vorum.
Island er að réttum og órofnum Iögum
frjálst og fullveðja ríki. — Þetta er ekki
viðurkennt með frumvarpinu.
Island hefur samkvæmt fornri — og að
réttum og órofnum lögum óbreyttri þjóð-
réttarstöðu sinni, rétt til þess, að vera í
sambandi við Danmörku að eins um kon-
unginn einn. — Þessum rétti nær það
ekki með frumvarpinu.
ísland hefur að réttum og órofnum
lögum rétt til þess, að ráða sjálft öllum
málum sínum, svo utanríkismálum sem
öðrum. — Þetta fæst e k k i með frum-
varpinu.
ísland hefur að réttum lögum og forn-
um sáttmálum engin hermál. — Eptir
trumvarpinu skal það hafa hermál sam-
eiginleg með Dönum.
A þessum atriðum sjáum vér eptir frum-
varpinu enga von að geta ráðið bætur á
nokkuru sinni síðar, ef það yrði að lög-
um óbreytt.
Ef ágreiningur verður milli ríkjanna um
það, hvort mál sé sameiginlegt eða ekki,
og gerðamenn koma sér eigi saman um
oddamann, þá skal samkvæmt frumvarp-
inu dómsforseti hæstaréttar hins danska
vera sjálfkjörinn oddamaður. Köllum vér
þetta óhæfilegt misrétti, og ekki þykir
oss það bærilegra — nema að óbærilegra
sé — fyrir þá skuld, að sambandsnefnd-
armenn vorir stungu upp á þessu ákvæði.
Öll þessi atriði eru svo gersamlega ó-
hafandi að voru áliti, að þau eru ein ærin,
þó að ekki væri annað að frumvarpinu,
til þess að ekkert viðlit getur, að voru á-
liti, verið fyrir Islendinga að ganga að
því, eins og það nú liggur fyrir þing-
inu. En auk þessa eru mörg önnur
ákvæði frumvarpsins sumpart beinlínis
svo löguð og sumpart svo ónóglega skýr,
að ekki getur verið í mál takandi, að
voru áliti, að ganga að þeim óbreyttum.
Að vísu hefur meiri hluti sambandsnefnd-
armanna vorra haldið því fram, að með
frumvarpinu yrði ísland fullveðja ríki, en
því höfum vér og flokksmenn vorir jafn-
an mótmælt, og sýnt fram á það með rök-
um, að eptir frumvarpinu væri það ger-
samlega heimildarlaust. Það er forðast í
frumvarpinu endanna í milli að nefna Is-
land nokkurstaðar rfki og því síður er