Þjóðólfur - 07.05.1909, Page 1

■
61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 7. maí 1909.
M 19.
Alþingi
XII.
Aðskilnaður ríkis’o^ kirkjn.
Neðri deild samþykkti 5. þ. m. þings-
ályktun um'að skora á landstjórnina að
undirbúa og leggja fyrir alþingi frumvarp
til laga um aðskilnaðfríkis'og^kirkju.
Nefnd, er kosin hafði verið til að at-
huga þetta mál, segir svo í áliti sínu:
»Að því er viljafþjóðarinnar snertir í
þessu máli, þá hefur það um mörg ár
komið fram mjög almennt á þingmála-
fundum vlðsvegar um land, að þjóðin, eða
meiri hluti hennar talsverður, virðist vera
þessu máli fylgjandi; og þar sem vér varla
minnumst þess, að á þeim fundum hafi
nokkrar verulegar raddir' komið fram í
gagnstæða átt, þá verðum vér að ætla,
að það sé ekki ofmælt, sem vér höfum
sagt um fylgi þjóðarinnar við málið.
Þegar á eðli málsins er litið, verðum
vér að játa það, að þjóðkirkja eða ríkis-
kirkja sé í sjálfu sér óeðlilegt fyrirkomu-
lag, jafn gagnstætt eðli kirkjunnar eins
og eðli ríkisins. í landi með trúarbragða-
frelsi, eins og hér, geta alþingismenn verið
allt annarar trúar heldur en’íþjóðkirkju-
trúar; sumir geta jafnvel verið trúlitlir
menn. Og af þeim þingmönnum, sem að
nafninu til standa^í þjóðkirkjunni, annað-
hvort fúsir eða nauðugir, geta margir verið,
sem alls ekki séu þeirri kirkju eða hennartrú
neitt vinveittir.'"’Af þessu er það auðsætt,
að alþingi, sem nú hefur allt löggjafar-
vald yfir kirkjunniTog hennar málum, get-
ur auðveldlega verið svo skipað, að þar
ráði stundum úrslitum þjóðkirkjulegra
mála þeir menn, sem kirkjunni eru í
rauninni meira eða minna andstæðir, og
þetta getur kirkjunni hvorki verið ljúft
eða hollt.
Vafamál er, hvort sá fjármunalegi stuðn-
ingur, sem kirkjanjnýtur af ríkisins hendi,
vegi upp á mótUþví óhagræði og andlega
ófrelsi, semrrkirkjan hlýtur] við*að búa
undir alveg]ókirkjulegu löggjafarvaldi. Hin |
almenna þvingunarskylda,"”sem á öllum
liggur til að gjalda presti og kirkju, ým-
ist með með beinum gjöldum eða með
framlögum úr landsjóði, léttir af hverjum
einstaklingi allri áhyggju^fyrir því,”að sjá
hag kirkju sinnar borgið, en dregur þar
með líka'^úr öllum áhuga fyrir málefni
hennar; enda{erj.það viðurkennt.^að and-
lega lífið í þjóðkirkjunni sé mjög dauft
og trúaráhuginn hjá meðlimum hennar
yflrleitt sljór. Þessi andlegi svefn og
deyfð í þjóðkirkjunni stafar að sumra
manna dómi án efa mjög verulega af því,
að kirkjan er ríkinu tengd, svo að ein-
staklingsáhuginn, einstaklingsábyrgðar-
tilfinningin og frumkvæðið til allra fram-
fara hverfur. Það er jafnan svo, að sá
sem vaninn er á að ganga jafnan við tvær
hækjur og aldrei reyna að ganga óstudd-
ur, hann verður þróttlaus og vanmegna;
honum hverfur öll dáð og dugur til að
standa á eigin fótum, og til allra sjálf-
stæðra hreyfinga.
Um hitt þarf ekki að tala, að þeir sem
1 rlkiskirkju hanga lögbundnir sem dauðir
limir, eru í rauninni versta átumein 1
kirkjufélaginu.
Þá viljum vér og benda á það, að
meðan lútherska kirkjan er þjóðkirkja,
getur ríkið ekki sleppt umráðum mála
hennar úr höndum sér.
En oss þykir óþarft að fara langt út í
það, að rökstyðja, að það sé réttlátt og
heillavænlegt bæði kirkjunni og ríkinu,
að skilja þau með öllu.
Hitt virðist oss fremur vert á að minn-
ast, með hverjum hætti vér hugsum oss,
að aðskilnaðurinn verði réttast gerður. Það
kveður jafnan við, að miklir torveldleikar
séu á, að koma aðskilnaði þessum í fram-
kvæmd, og eiga menn þar einkanlega
við fjárhagshlið skilnaðarins. Eins og
kunnugt er, þá á þjóðkirkjan, að kallað
er, ýmsar eignir, aðallega hús og jarð-
eignir. ’
Það er nú sumra manna álit, að verði
ríki og kirkja aðskilin, þá eigi hin evan-
gelisk-lútherska kirkja, sem nú er þjóð-
kirkja vor að lögum, rétt á að fá allar
þessar eignir í sínar hendur. En þetta
ætlum vér að með engu móti verði rétt-
lætt. Vér verðum að athuga það, að
mikið, ef eigi mestur hluti þessa fjár, er
gefið af kaþólskum mönnum, kaþólskri
kirkju til eflingar og viðhalds, meðan sú
kirkja var hér þjóðkirkja; og þó að lút-
herska kirkjan fengi að taka þessar eignir
undir sig, þá er siðaskipti urðu hér á
landi, þá er það auðsætt, að engan laga-
legan rétt eða tilkall gat hún átt til þeirra
eigna. Þegar lútherska kirkjan þannig
eignaðist eigur kaþólsku kirkjunnar, þá
hlaut sú hugsun, sem ein getur réttlætt
það atferli, að vera sú, að hinn æðri
siðferðislegi skilningur á tilgangi gefend-
anna, sem upphaflega gáfu eignir þessar
til kirkjunnar, hafi verið sá, að í eigin-
legum skilningi séu eignir þessar gefnar
til eflingar og viðhalds trúarbrögðum í
landinu, hver sem þau annars kunna að
vera á hverjum tíma. Samkvæmt þessum
skilningi einum verður eignarhald lúthersku
kirkjunnar á núverandi eignum sínum sið-
ferðislega réttlætt. En af því leiðir aptur,
að hún hlýtur að vera skyld að láta þess-
ar eignir aptur af hendi, að svo miklu
leyti sem önnur trúarfélög eru eða verða
til í landinu,
Strangt tekið virðist því réttast að líta
svo á, að það sé ríkið, sem sé hinn
rétti umráðandi allra fjármuna þjóðkirkj-
unnar, og verði rfki og kirkja aðskilin,
þá beri rfkinu að taka allar þessar eignir
undir sig. En af því að þessar eignir
eru kirkjunni gefnar eða í hennar eigu
komnar í þeim tilgangi, að styðja trúar-
brögð í landinu, þá hlýtur það og að
vera skylda rfkisins, að verja ársarði þess-
ara eigna í þeim tilgangi.
Vér viljum því benda á, að réttlátast
muni vera, þá er rfki og kirkja verða að-
skilin, að ríkið láti virðingargerð fram
fara á öllum eignum kirkjunnar, og haldi
þeim sem sérstökum sjóði, en verji vöxt-
unum af þvf fé árlega til að skipta því
milli allra trúarfélaga á landinu að tiltölu
réttri eptir mannfjölda þeirra allra hvers
um sig. Kirkjurnar yrði að selja, og væri
sennilegt að gefa þvf fjölmennasta safn-
aðarfélagi, er myndast kynni á hverjum
stað í námunda við þær, eða því er hæst
verð byði fyrir þær, forgangsrátt til að
kaupa þær, ef eigi bjóða aðrir kaupendur
hærra verð. Auðvitað verður landstjórnin
að annars um, að fá árlega áreiðanlegar j
skýrslur um manntölu í hverju kirkju-
félagi. Það leiðir að sjálfsögðu af skiln-
aðinum, að landsjóður hættir þá að borga
nokkurn hlut til kirkjufélaga, annað en
vöxtu áðurnefnds sjóðs. Biskupslaun, þau
sem nú erti, ber að sjálfsögðu að skoða
sem vöxtu af seldum fasteignum biskups-
stólanna, og ættu því einnig að renna í
sama sjóð.
Það er og sjálfsagt, að jafnframt sem
rfki og kirkja eru þannig aðskilin, þá
verður að segja upp öllum embættismönn-
um kirkjunnar, enda hefur konungur sam-
kvæmt stjórnarskránni leyfi til að leysa
hvern þann mann frá embætti, sem hann
hefur veitt það. Við þvf er að búast, að
einhver eptirlaunabyrði félli á landsjóð
af þvf tilefni. En væntanlega ætti sá al-
menni sjóður, sem áður er nefndur, að
bera hann, að minnsta kosti að miklu
leyti. Og að líkindum yrði sjálfum land-
sjóði enginn útgjaldaauki að þessari breyt-
ingu, varla einu sinni í bráð, og alls ekki
til langframa, þar sem hann losnaði við
þau stórmiklu útgjöld, sem hann nú hef-
ur á sig tekið í ýmsum myndum til stuðn-
ings kirkjunni.
Þá er eptir að minnast lftillega á presta-
skólann. Það er sjálfsagður hlutur, að
þegar ríki og kirkja verða aðskilin, þá er
það ekki að eins óskylt rfkinu, heldur
gersamlega gagnstætt tilgangi þess, að
halda uppi kennslu í guðfræði fyrir nokk-
urt eitt sérstakt trúarbragðafélag í land-
inu. En hins vegar virðist það mjög
sennilegt, að við hinn fyrirhugaða háskóla
landsins verði haldið uppi vísindalegri
kennslu í hinum almennu greinum guð-
fræðinnar. Þannig hugsum vér oss, að í
guðfræðisdeild háskólans verði kend hebr-
eska og gríska, og þar með lesið það sem
þykir við eiga í Gamla testamentinu og
Nýja testamentinu. Einnig hugsum vér
oss þar vísindalega kennslu í almennri
kirkjusögu, og þar með yfirlit yfir trúar-
lærdómasögu hinna helztu kirkjufélaga;
sömuleiðis kennslu í almennri prédikunar-
fræði og almennri helgisiðafræði. I kirkju-
rétti yrði kennslan væntanlega aðallega
fólgin í þvf, að fræða um réttarafstöðu
ríkis og kirkju. Kennsla í almennri sið-
fræði hugsum vér oss að myndi heyra til
heimspekisdeildinni.
Sakir stuttleika tímans verðum vér að
láta oss nægja þessar almennu bendingar
um aðaldrætti málsins, eins og vér ætlum
að því verði réttvfslega fyrfr komið, Að
lokum skulum vér geta þess, að vér ætl-
umst til, að þegar slík lög koma út, þá
verði einhver hæfilegur, ákveðinn ára-
frestur settur, þar til er lögin kæmu f
gildi. Þá er það og tillaga vor, að land-
stjórnin legði mál þetta undir álit allra
héraðsfunda og safnaðarfunda í landinu
áður en frumvarp yrði lagt fyrir alþingi«.
í nefndinni voru: Jóh. Jóhannesson, Jón
Ólafsson (skrifari), Jón á Hvanná, Sig.
Sigurðsson og Hálfdan Guðjónsson, er
skrifaði undir með fyrirvara um einstök
atriði.
Lög' frá alþingi :
ig. Um stofnun vátrygging’arí'élags l'yrir
fiskiskip.
1. gr. Skip er í lögum þessum haft um
öll skip og báta, stór og smá.
2. gr. Landstjórnin gengst fyrir því, að
á stofn sé sett vátryggingarfélag með
gagnkvæmri ábyrgð. Það nefnist „Sam-
ábyrgð Islands á flskiskipum" og er í lög-
um þessum nefnt „Samábyrgðin". Það
tekst á hendur:
a. Endurtrygging á alt að því 2/s af trygg-
ingarhæfu verði fyrir íslenzk ábyrgðar-
félög báta og skipa, þau er sjálf taka
þátt í áhættunni á 2/5 hlutum að minnsta
kosti af verðij skipanna og krefjast
sjálfsábyrgðar á V5 hluta verðsins að
minnsta kosti.
b. Beina vátrygging á bátum og skipum,
allt að 8/10 hlutum af tryggingarhæfu
verði, venjulega þó þvi að eins, að
bátar þessir eða skip eigi ekki kost á
trygging í félögum þeim, er Samábyrgð
in hefur á hendi endurtrygging fyrir.
c. Trygging á afla, veiðarfærum og út-
búnaði, ef um algerðan skiptapa er
að ræða.
Félagið tekur eingöngu ábyrgð á þeim
skipum og bátum, sem ætluð eru til
fiskiveiða við Island eða þjónustu við
þær veiðar, eða til flutninga við ísland.
3. gr. Landssjódur dbyrgist með allt að
200,000 kr., að félagið fullnægi skuldBind,
ingum sínum. Ef það getur ekki af eigin
ramleik borgað skaðabætur, sem því er
skylt að greiða, leggur landssjóður til það
er á vantar, þó aldrei meir en áður nefnda
upphæð.
Ef félagið hefur orðið að leifa aðstoðar
landssjóðs til þess að greiða skaðabætur,
skal styrkur sá, er það befur þegið af lands-
sjóði, að viðbættum í árlega vöxtu,
endurgreiddur smátt og smátt eptir því
sem efni þess leyfa. Nú nemur fé það,
sem lagt hefur verið fram af landssjóði, að
meðtöldum vöxtum, meira en 20,000 kr.,
og skal þá gera vátryggjendum að greiða
aukaiðgjald þannig, að það sem fram yfir
er 20,000 kr., endurgjaldist landssjóði á 10
árum í seinasta lagi, en ávallt skal gætt
ákvæða 5. gr. um takmörk aukaiðgjalds.
Af ábyrgðarupphæð landssjóðs má þegar
afhenda Samábyrgðinni alt að 20,000 kr.
í starfsfé, en greiða skal af því 4^ °/o ár-
lega. Endurborga skal þetta fé, þá er lagt
hefur verið í fastan varasjóð 20,000 kr., þó
svo, að sú upphæð sé ekki skert.
7, gr. Um greiðslu skaðabóta skal nán-
ara ákveðið í reglugerð Samábyrgðarinnar;
meðan ábyrgð landssjóðs stendur, skulu
þar jafnan fastákveðin þau atriði, er nú
skal greina:
a. Tjón, er eigi nemur 2°/0 af tryggingar-
upphæðinni, verður eigi bætt, nema
það fari fram úr 300 kr. á einstöku
fari eða verðmæti hafi verið lagtísöl-
urnar af vátryggjanda hálfu til þess að
komast hjá meira tjóni, eða bjarga
öðrum eigum vátryggðum í Samá-
byrgðinni. Frá skaðabótunum skal
ætíð draga 2°/o af tryggingarupphæð-
inni, en þó eigi yfir 360 krónur.
b. Ef það sannast, að skipstjóri hafi af
ásettu ráði eða fyrir vltavert hirðu-
leysi valdið tjóninu, má draga allt að
200/9 af skaðabótafénu. Hafi vátryggj-
andi í sviksamlegum tilgangi tvítryggt
hið sama, eða hafi hann gerzt valdur
að tjóni af ásettu ráði eða fyrir vítavert
hirðuleysi, er Samábyrgðin laus allra