Þjóðólfur - 07.05.1909, Blaðsíða 1
61. árg
Fíeykjavik, föstudaginn 7. maí 1909.
M 20.
Sambandsmálið
var afgreitt frá neðri deild 30. f. m. með 16 atkv. gegn 9 að viðhöfðu
nafnakalli. Greiddi allur minni hluti atkv. gegn þ'i. Málið var setl i
nefnd í neðri deild og birtist á öðrum stað hér í blaðinu nefndarálit
meiri hlutans þar (Sigurður Stefánsson, Jens Pálsson og Ari Jónsson).
Minni hlutinn (Lárus H. Bjarnason og Stefán Stefánsson), bar fram
hinar sömu breytingartillögur við frv. eins og minni hlutinn í Nd. eða
því sem næst, en þær breytingartillögur voru allar felldar í Ed. við 2.
umræðu málsins þar í fyrra kveld, eptir miklar umræður. Auk fram-
sögumanns meiri hlutans (Sig. Stef.) og framsögumanns minni hlutans
(L. H. Bjarnason) töluðu þeir Stefán Stefánsson, Steingrímur Jónsson,
•Tens Pálsson, Ari Jónsson, Kristinn Daníelsson og Sig. Hjörleifsson.
Lýsti sér allmikil frekja í ræðum flestra minni hluta manna. Stóðu
umræður alls samfleytt 8 stundir frá kl. 4 e. h. til miðnættis. í dag
var málið samþykkt til fullnaðar, eins og Nd. samþykkti það.
Til þess að sýna í glöggu yfirliti, hver munur sé á frumvarpi milli-
landanefndarinnar og því frumvarpi, er alþingi hefur nú samþykkt, eru
bæði frumvörpin prentuð hér hvort við hliðina á öðru, grein fyrir
grein. Á þann hátt geta menn fljótlegast áttað sig á mismuninum,
miklu betur en á löngum og flóknum útskýringum. En vitanlega mun
verða tækifæri síðar að skýra einstök atriði þessa mikla máls.
Frumvarp millilandanefndar:
1. gr. ísland er frjálst og sjálfstætt
land, er eigi verður af hendi látið. Það
er í sambandi við Danmörku um einn
og sama konung og þau mál, er báðir
aðilar hafa orðið ásáttir um að telja
sameiginleg í lögum þessum. Danmörk
og fsland eru því i ríkjasambandi, er
nefnist veldi Danakonungs.
í heiti konungs komi eptirorðið: »Dan-
merkur«, orðin: »og íslands«.
2. gr. Skipun sú, er gildir í Danmörku
um ríkiserfðir, rétt konungs til að hafa
stjórn á hendi í öðrum löndum, trúar-
brögð konungs, myndugleika hans og
um rikisstjórn, er konungur er ófullveðja,
sjúkur eða fjarstaddur, svo og um það er
konungdómurinn er laus og enginn ríkis-
arfi til, skal einnig gilda að því er til
íslands kemur.
3. gr. Þessi eru sameiginleg mál Dan-
merkur og Islands:
x. Konungsmata, borðfé ættmanna kon-
ungs og önnur gjöld til konungs-
ættarinnar.
2. Utanríkismálefni. Enginn þjóðasamn-
ingur, er snertir Island sérstaklega,
skal þó gilda fyrir Island nema rétt
sfjórnarvöld íslenzk samþykki.
3. Hervarnir á sjó og landi ásamt gunn-
fána, sbr. þó 57- ár. stjórnarskrár-
innar frá 5. janúar 1874.
4. Gæzla fiskiveiðaréttar þegnanna, að
óskertum rétti íslands til að auka
eptirlit með fiskiveiðum við ísland
eptir samkomulagi við Danmörku.
5. Fæðingjaréttur. Löggjafarvald hvors
lands um sig getur þó veitt fæðingja-
rétt með lögum og nær hann þá til
beggja landa.
6. Peningaslátta.
7- Hæstiréttur. Þegar gerð verður
breyting á dómaskipun landsins, get-
ur löggjafarvald íslands þó sett á
stofn innanlands æzta dóm í íslenzk-
um málum. Meðan sú breyting er
eigi gerð, skal þess gætt, er sæti
losnar í hæstarétti, að skipaður sé
,Þar maður, er hafi sérþekkingu á
Frumvarp alþingis:
1. gr.
ísland er frjálst og og fullvalda
ríki í sambandi við Danmörku um
einn og sama konung og þau mál,
er dönsk stjórnarvöld fara með í
umboði íslands samkvæmt sátt-
mála þessum.
í heiti konungs komi eptir orðið:
»Danmerkur«, orðin: »oglslands«.
2. gr.
Skipuu sú, er nú gildir í Dan-
mörku um ríkiseríðir, trúarbrögð
konungs, myndugleika hans og um
ríkisstjórn, er konungur er sjúkur
eða fjarstaddur, skal einnig gilda
að því er til íslands kemur. Sé
konungur ófullveðja, gilda einnig
hin sömu ákvæði og nú i Dan-
mörku, þangað til löggjafarvald ís-
lands gerir þar um aðra skipan.
3. gr.
t’essi eru sambandsmál Dan-
merkur og íslands:
1. Konungsmata, borðfé ætt-
menna konungs og önnur
gjöld til konungsættarinnar.
3. Utanríkismálefni. — Enginn
þjóðasamningur, er snertir ís-
lenzk mál, skal gilda fyrir ís-
land, nema rétt stjórnarvöld
íslenzk eigi þátt í og leggi sam-
þykki til.
3. Gæzla fiskiveiða í landhelgi
íslands, að óskertum rétti ís-
lands til að auka hana. Með-
an Danir annast strandvarn-
irnar njóta þeir jafnréttis við
íslendinga að því er til fisk-
veiða í landhelgi íslands kem-
ur, nema um annað endur-
gjald semji.
4. Peningaslátla.
5. Hæstiréttur, þangað til lög-
gjafarvald íslands setur á stofn
íslenzkri löggjöf og kunnugur sé
íslenzkum högum.
8. Kaupfáninn út á við.
4. gr. Öðrum málefnum, sem taka
bæði til Danmerkur og Islands, svo sem
póstsambandið og ritsímasambandið milli
landanna, ráða dönsk og íslenzk stjórnar-
vötd í sameiningu. Sé um löggjafarmál
að ræða, þá gera löggjafarvöld beggja
landa út um málið.
5. gr. Danir og Islendingar á íslandi
og Islendingar og Danir í Danmörku
njót3 fulls jafnréttis.
Þó skulu forréttindi íslenzkra náms-
manna til hlunninda við Kaupmanna-
hafnar-háskóla óbreytt. Svo skulu og
heimilisfastir íslendingar á íslandi hér
eptir sem hingað til vera undanþegnir
herþjónustu á sió og landi.
Um fiskiveiðar í landhelgi við Dan-
mörku og Island skulu Danir og Islend-
ingar jafnréttháir meðan 4. atriði 3. gr.
er í gildi.
6. gr. Þangað til öðruvísi verður á-
kveðið með lögum, er ríkisþing og alþingi
setja og konungur staðfestir, fara dönsk
stjórnarvöld einnig fyrir hönd íslands með
mál þau, sem eru sameiginleg samkvæmt
3. gr. Að öðru leyti ræður hvort landið
að fallu öllum sínum málum.
7. gr. Meðan fsland tekur engan þátt
í meðferð hinna sameiginlegu mála, tekur
það heldur ekki þátt í kostnaði við þau;
þó leggur ísland fé á konungsborð ogtil
borðfjár konungsættmenna hlutfallslega
eptir tekjum Dunmerkur og Islands.
Framlög þessi skulu ákveðin fyrirfram
um ro ár f senn með konungsúrskurði,
er forsætisráðherra Dana og ráðherra
Islands undirskrifa.
Ríkissjóður Danmerkur greiðir lands-
sjóði íslands eitt skipti fyrir öll 1,500,000
kr. og eru þá jafnframt öll skuldaskipti,
sem verið hafa að undanförnu milli Dan-
rnerkur og íslands, fullkomlega á enda
kljáð.
8. gr. Nú rís ágreiningur um það
hvort málefni sé sameiginlegt eða eigi,
og skulu þá stjórnir beggja landa reyna
að jafna hann með sér. Takistþað eigi,
skal leggja málið í gerð til fullnaðarúr-
slita. Gerðardóminn skipa 4 menn, er
konungur kveður til, tvo eptir tillögu
ríkisþingsins (sinn eptir tillögu hvorrar
þingdeildar) og tvo eptir tillögu alþingis.
Gerðarmennirnir velja sjálfir oddamann.
Verði gerðarmenn ekki á eitt sáttir um
kosningu oddamannsins, er dómsforseti
hæstaréttar sjálfkjörinn oddamaður.
g. gr. Ríkisþing og alþingi getur hvort
um sig krafizt endurskoðunar á lögum
þessum, þegar liðin eru 25 ár frá því er
lögin gengu í gildi. Leiði endurskoðunin
ekki til nýs sáttmála innan 3 ára frá því
er endurskoðunar var krafizt, má heimta
endurskoðun af nýju á sama hátt og áður
að 5 árum liðnum frá því nefndur 3 ára
frestur er á enda. Nú tekst ekki að
koma á samkomulagi meðal löggjafarvaida
beggja landa innan 2 ára frá því, er
endurskoðunar var krafizt í annað sinn,
og ákveður konungur þá, með 2 ára
fyrirvara, eptir tillögu um það frá ríkis-
þingi eða alþingi, að sambandinu um
sameiginleg mál þau, er ræðir um í 4.
5. 6. 7. og 8. tölulið 3. greinar, skuli
vera slitið að nokkru eða öllu leyti.
10. gr. Lög þessi öðlast þegar gildi.
æzta dóm í landinu sjálfu.
Meðan sú breyting er eigi gerð,
skal þess gætt, er sæti losnar
í hæstarétti, að skipaður sé þar
maður, er hafi sérþekkingu á
íslenzkri löggjöf og kunnugur
sé íslenzkum högum.
4. gr:
Danir, heimilisfastir á íslandi,
skulu njóta fulls jafnréttis við ís-
lendinga, og íslendingar heimilis-
fastir í Danmörku jafnréttis við
Dani.
Þó skulu forréttindi íslenzkra
námsmanna til lilunninda við
Kaupmannahafnar-háskóla óbreytt,
nema réttum stjórnarvöldum beggja
ríkjanna semji um aðra skipan á
þvi efni.
5. gr.
í umboði íslands fara dönsk
stjórnarvöld með mál þau, er talin
eru í 3. gr., unz uppsögn fer fram
af annari hvorri hálfu, samkvæmt
íyrirmælum 7. gr. Að öðru leyti
ræður hvort landið að fullu öll-
um sínum málum.
0. gr.
Meðan ísland tekur ekki frekari
þátt í meðferð sambandsmálanna
en um getur i 3. gr., tekur það
heldur ekki þátt í kostnaði við
þau, nema hvað ísland leggur fé á
konungsborð og til borðfjár kon-
ungsættmenna hlutíallslega eptir
tekjum Danmerkur og íslands.
Framlög þessi skulu ákveðin fyrir-
fram um 10 ár i senn með kon-
ungsúrskurði, er forsætisráðherra
Dana og ráðherra ísands undir-
ski'ifa.
Bikissjóður Danmerkur greiðir
ríkissjóði íslands eitt skipti fyrir
öll 1,500,000 kr., og eru þá jafn-
framt öll skuldaskipti, sem verið
hafa að undanförnu milli Dan-
merkur og íslands, fullkomlega á
enda kljáð.
7. gr.
Með eins ái's fyrirvara getur Rik-
isþing Dana og Alþingi hvort um
sig sagt upp sáttmála þessum að
nokkru lejdi eða öllu, þá er 25 ár
eru liðin frá því, er hann gekk í
gildi. Ákvæði sáttmálans um kon-
ungssamband, sem og um borðfé
til konungs og konungsættmenna,
verður þó eigi sagt upp.
8. gr.
I.ög þessi öðlast þegar gildi.