Þjóðólfur - 07.05.1909, Blaðsíða 2

ÞJOÐOLFUR.
76
Alþiagi
XIII.
Sambanðsmálið.
Álit meiri hluta sambandsnefndarinnar
í efri deild (Sig. Stefánssonar, Jens Páls-
sonar og Ara Jónssonar):
Efri deild hetur fengið 'þetta mál svo
seint frá neðri deild, að henni hefur verið
ómögulegt að íhuga það og rökræða 1
nefnd svo sem skyldi.
Á fyrsta fundi nefndarinnar kom það
þegar í ljós, að nefndin gat ekki orðið á
eitt mál sátt um meginatriði málsins.
Meiri hlutinn tekur það þegar fram, að
nefndarálit hans getur sakir tímaskorts
ekki orðið nema örstutt yfirlýsing um
skoðun hans á stærstu meginatriðum
frumvarpsins.
Sú skoðun hefur um langan aldur verið
uppi hér á landi og komið fram bæði í
ræðu og riti, að íslenzka þjóðin hafi aldrei
að lögum afsalað nokkurri annari þjóð
því fullveldi, sem hún hafði sem full-
veðja ríki ómótmælt um margar aldir.
Þessi skoðun hefur þó aldrei skýrzt jafn-
mikð á jafnskömmum tíma, sem á þrem
síðastliðnum árum, enda hefur sjálfstæðis-
mál vort aldrei verið tekið til eins ræki-
legrar athugunar eins og á þessu tíma-
bili. Þá vill meiri hlutinn og 1 þessu sam-
bandi kveða skýrt á um það, að það er
ekki að eins hinn sögulegi og lagalegi
réttur, sem þjóðin byggir á kröfur sínarí
þessu máli, heldur og engu síður hinn
þjóðernislegi og siðferðislegi réttur henn-
ar til þess, að vera til og dafna í landi
sínu sem sérstök þjóð, er ráði að öllu
leyti öllum málum sfnum, án íhlutunar
nokkurrar annarar þjóðar.
Af kosningunum 10. sept. f. á. og nær
öllum þingmálafundum sfðan er það aug-
ljóst orðið, að þjóðin telur sjálfstæðisrétti
sínum ekki fullborgið með frumvarpi
millilandanefndarinnar og vill því ekki
ganga að frumvárpinu óbreyttu. Hins-
vegar er það lfka augljóst orðið af þess-
um undirtektum þjóðarinnar, hverjar að-
albreytingar hún vill fá á þessu frum-
varpi. Eru þær einkum í því fólgnar að
það ótvíræðlega sé tekið fram 1 væntan-
legum sambandslögum eða sáttmála, að
ísland sé sjálfstætt fullvalda rfki 1 sam-
bandi við Danmörku um konung og þau
mál, er báðir málsaðilar verða ásáttir um
að Danir fari með í uraboði Islands með-
an um semur, en báðum málsaðilum sé
heimilaður skýlaus uppsagnarréttur að því 1
er öll þessi mál snertir, að konungssam-
bandinu einu undanteknu. Þessi samn-
ingsatriði tóku íslenzku nefndarmennirnir
upp í tyrsta uppkast sitt í millilandanefnd-
inni og byggðu þau á þeirri sannfæringu
að íslenzka þjóðin hafi aldrei að lögum
afsalað sér fullveldi þvf, sem hún óefað
hafði sem fullveðja ríki um margar aldir,
nokkurri annari þjóð, eins og þeir kom-
ast að orði í samningsundirstöðu þeirri,
er þeir skrásettu 16. marz f. á.
Um þessi samningsatriði gat nú ekki
náðzt samkomulag í millilandanefndinni,
eins og kunnugt er orðið. Uppkastið,
sem millilandanefndin samþykkti að lokurn,
þannig vaxið að efni og orðfæri, að það
veitir enga tryggingu fyrir því, að ísland,
að gerðum slíkum samningi, verði í reynd-
inni sjáltstætt ríki.
Meiri hluta nefndarinnar þykir gagns-
laust að fara hér að rekja hinn sögulega
rétt íslands í þessu efni og það þvf síður
sem það hefir verið gert all-rækilega í
nefndaráliti meiri hlutans í neðri deild í
þessu máli. Á hitt leggur hann mikla á-
herzlu, að þingið hlýtur að telja sig bund-
ið við skýlausar yfirlýsingar meiri hluta
þjóðarinnar, sem gangg, í sömu átt og 1
hið fyrsta uppkast íslenzku nefndarmann-
anna í millilandanefndinni.
Það má telja allar lfkur fyrir því, að
hinn samningsaðilinn í þessu máli, lög-
gjafarvald Dana, vilji ekki að svo stöddu
ganga að neinum efnisbreytingum á upp-
kastinu og því sé ekki annað fyrir hendi
en að samþykkja það óbreýtt, eða þá að
gera þær efnisbreytingar á því, er f sam-
ræmi eru við kröfur íslendinga í máli
þessu.
Með því að taka fyrri kostinn, hverfur
þingið frá yfirlýstum óskum og kröfum
þjóðarinnar, með hinum síðari fullnægir
það þeim. Neðri deild hefur núj.tekið
þennan síðari kostinn og hefur því breytt
frumvarpinu í ýmsum aðalatriðum þess,
beint að óskum meiri hluta þjóðarinnar.
Þótt þess sé að svo stöddu lítil von,
að samþykki hins málsaðilans fáist á
þessum breytingum, þá telur meiri hlut-
inn þó rétt að ganga að frumvarpinu ó-
breyttu. Hann telur rétt af þinginu að
setja fram hinar fyllstu kröfur þjóðarinn-
ar eins og þær hafa komið fram við síð-
ustu kosningar og skoðar því frumvarpið
fremur sem stefnuskrá þjóðarinnar, er
hún vilji halda fast við í aðalatriðunum,
en sem samþykkt, er eigi megi víkja frá
í einstökum atriðum, er minna máli þykja
skipta, sé um nokkra samvinnu eða samn-
ingsfúsleik að ræða af hálfu hins máls-
aðilans. Því er og svo varið með frum-
varp þetta, að þótt það sé nú samþykkt
af þinginu, getur ekki til þess komið að
gera það að lögum, fyr en hinn samn-
ingsaðilinn, löggjafarvald Dana, hefir sam-
þykkt það, en þangað til mun að líkind-
um bæði þjóð og þingi vinnast tfmi til
að athuga það nánar og koma fram með
þær breytingar eða ganga að þeim breyt-
ingum, sem eptir atvikum kunna að þykja
heppilegar eða ekki óaðgengilegar.
Hins vegar treystir meiri hlutinn því,
að þótt óvænlega horfi í svipinn um sam-
komulag í þessu máli, þá muni bræðra-
þjóð vorri óðum vaxa svo þekking og
skilningur á sögulegum, siðferðislegum og
eðlilegum rétti íslenzku þjóðarinnar til að
njóta óskoraðs fullveldis yfir málum sín-
um, að hún, er stundir lfða, muni reyn-
ast fúsari til að verða við öllum rétt-
mætum kröfum vorum, en hingað til hef-
ur raun á orðið.
Vér ráðum því deildinni til að sam-
þykkja frumvarpið óbreytt.
Aðflutningsbannið
var afgreitt sem lög ftá þinginu 1. þ. m.
Tók það miklum breytingum í efri deild, þar
á meðal um að leyfilegt er að selja áfengis-
birgðir, sem eru í landinu 1. jan. 1912,
er lögin ganga í gildi, til 1. jan. 1915.
Frv. samþykkt þar með 8 atkv. gegn 5.
Þeir er greiddu atkvæði gegn því, voru:
Ágúst Flygenring, Eirfkur Briem, Júl. Hav-
steen, Steingrímur Jónsson og Stefán Ste-
fánsson. — Neðri deild féllst á frv. eins
og það kom frá efri deild, og var það
samþykkt þar með 18 atkv. gegn 6, er
voru . Hannes Hafstein, Jóhannes Jóhann-
esson, Jón í Múla, Jón á Hvanná, Ólafur
Briem og Pétur Jónsson. Einn þingmað-
ur (Ben Sveinsson) var eigi viðstaddur.
Húsmæðraskóli.
Landbúnaðarnefndin í neðri deild hefur
samið allítarlegt nefndarálit um húsmæðra-
skóla og mælir með þeim, og tekur Nor-
eg þar til fyrirmyndar; var 4. þ. m. sam-
þykkt svohljóðandi tillaga frá nefndinni:
»Neðri deild alþingis skorar á land-
stjórnina að taka húsmæðraskólamálið til
rækilegrar íhugunar og rannsóknar, og
leggja fyrir næsta þing tillögur um stofn-
un húsmæðraskóla«.
liður og drengskapnr.
Efri deild hefur fellt frv. það urn eiða-
töku, er þeir Jón Þorkelss. og Ben. Sveinsson
báru fram í neðri deild, og þar hafði verið
samþykkt. Bera þeir nú fram þingsálykt-.
unartillögu um að skora á landstjórnina,
að leggja fyrir næsta þing frumvarp til
laga um þetta efni.
Fyrirspurn
til ráðherra fluttu þeir Lárus H. Bjarna-
son og Ágúst Flygenring svo hljóðandi:
»Hvað kemur til, að landstjórnin hefur
sett 3 manna nefnd til þess að rannsaka
hag landsbankans og gerðir bankastjórn-
arinnar að fornu og nýju?«
Fyrirspurn þessi var til umræðu í Ed.
3. þ. m., og spannst út af henni allmikil
orðasenna, sérstaklega milli ráðherrans og
fyrirspyrjanda (L. H. B.). Felld var með
7 atkv. gegn 6 svolátandi tillaga frá L.
H. B.:
»Deildin telur rétt, að landstjórnin líti
eptir peningastofnun landsins, en væntir
þess, að það sé gert með varúð, og tek-
ur 1 því trausti fyrir næsta mál á dagskrá*.
En samþykkt var með öllum (7) atkv.
meiri hlutans gegn 6 (hinna konungkjörnu)
svolátandi tillaga (frá Sig. Hjörleifssyni):
»Með því að deildin lítur svo á, að
hin umræddu afskipti landstjórnarinnar af
hag landsbankans séu bæði lögmæt og
sjálfsögð, lýsir hún fullu trausti sínu á
ráðherranum og tekur fyrir næsta mál á
dagskrá«.
Sem betur fer, er nú að mestu eða öllu
leyti lokið aðstreymi því til fjárúttektar í
Landsbankanum, er allmikil brögð voru
að fyrstu dagana eptir að kunnugt var
um skipun rannsóknarnefndarinnar (sbr.
síðasta blað) og bankinn því nú úr allri
hættu. Er það mest að þakka hyggileg-
um afskiptum þingsins, yfirlýsingu ráð-
herra í neðri deild 28. f. m. og tillögum
allra vina landsbankans, er þegar sýndu
fram á, að ekkert væri að óttast, og að
bankiun stæði á tryggum fótum.
Bátakvínrstæði við Hrísey.
Stefán Stefánsson Eyf. flutti þingsálykt-
unartillögu um að skora á landstjórnina
að hlutast til um, að verkfræðingur verði
sem fyrst, á kostnað landsjóðs, látinn skoða
og gera áætlun um kostnað á bygging
bátakvíar við Hrísey á Eyjafirði.
Háskóli.
Jón Þorkelsson flutti svohljóðandi
þingsályktunartillögu:
»Neðri deild Alþingis ályktar að skora
á landsstjórnina:
1. að leggja fyrir Alþingi, áður en vana-
legur háskóli hér á landi tekur til
starfa, frumvarp til laga um það, að
eigi hafi aðrir rétt til embætta á landi
hér en þeir, er tekið hafa próf við
háskóla landsins í þeim námsgreinum,
sem þar eru kenndar, að svo miklu
leyti sem næg þekking í þeim grein-
um er skilyrði fyrir að fá slík em-
bætti, þó svo
a, að eigi nái ákvæði þetta til þeirra
manna, sem tekið hafa fullnaðar-
próf í þessum námsgreinum við
Kaupmannahafnarháskóla áður en
3 ár eru liðin frá því að háskóli
hér á landi tekur til starfa, og
b, að undantekning hér frá megi þó
veitingarvaldið gera með ráði há-
skólaráðs vors að því, er snertir
kennaraembætti við háskóla lands-
ins sjálfan;
2. að leita enn af nýju, samkvæmt
þingsályktun frá 1905, samninga við
yfirstjórn Kaupmannahafnarháskóla
um það, að nokkur hluti af náms-
styrk þeim, sem íslenzkum stúdentum
er þar ætlaður, verði, jafnskjótt og
háskólastofnun hér á landi tekur til
starfa, fenginn háskóla vorum til
umráða til styrktar íslenzkum stúd-
entum og kandidötum við háskóla
vorn og erlenda háskóla.
Fyrri hluti þessar tillögu var felldur,
en síðari hlutinn (2. liðurinn) samþykktur-
Stjórnarskrármálið.
Sambandslaganefndin í neðri deild, er
fékk stjórnarskrátbreytingarfrv. stjórnar-
innar til meðferðar, var öll á einu máli
um það, að skora á landstjórnina að leggaj
fyrir næsta þing frv. um breyting á stjórn-
arskránni, er meðal annars knigi að því,
að heimilt sé að fjölga ráðherrum, að
afnema konungkjörna þingmenn, að veita
konum kosningarrétt og kjörgengi til al-
þingis, að rýmka kosningarrétt að öðru
leyti, og að skilja megi ríki og kirkju að
með lögum. Nefndin sá eigi fært að
ganga frá stjórnarskrá landsins til hlítar,
meðan sambandsmálið er eigi útkljáð.
Tillögur nefndarinnar voru samþykktar í
neðri deild í gær.
Hlutabréf í íslandsbanka.
Neðri deild hefur samþykkt frv. það,
er getið var um í 17. tbl. Þjóðólfs, en
efri deild skipaði nefnd í málið, þá Jens
Pálsson, Jósep Björnsson, Lárus H. Bjarna-
son, Eirík Briem og Kristinn Daníelsson,
og leggur hún til að málið verði eigi af-
greitt frá þessu þingi. Þykir nefndinni
Islandsbanki þegar hafa fengið svo mikil
hlunnindi frá þinginu, að lítil ástæða
virðist vera fyrir hendi, að auka þau enn
af nýju. Nefndin fær eigi séð að greitt
yrði úr peningaþörfinni með þessu frv.,
því nokkur ástæða sé til að ætla, að fénu
yrði varið til greiðslu erlendra skulda
bankans, og ekki heldur yrðu yfirráð land-
sjóðs fyllilega tryggð með þessu, því 3.
miljónir væru eign annara, þótt 2 milj.
væru eign landsjóðs.
Nefndin getur og eigi séð, að hér sé
um nein kjarakaup að ræða, þ;r sem
landsjóður eigi að greiða 101 fyrir hund-
rað hvert, en sannvirði bréfanna sé nú
91—92 fyrir hvert hundrað.
Sjómennska á fslenzkum þilskipnm.
Neðri deild samþykkti 5. þ. m. tillögu
frá fiskiveiðanefndinni, að skora á land-
stjórnina að semja og leggja fyrir næsta
alþingi frumvarp til laga um sjómennsku
á íslenzkum þilskipum, er stunda iski-
veiðar eða flutninga með ströndum fram.
Kosningar í þinginn:
í bankaráð fslandsbankavoni þeir kosn-
ir í sameinuðu þingi í gær: Ari Jónsson
ritstjóri til aðalfundar 1912, í stað Jóns í
Múla og Magnús Blöndahl framkvæmdar-
stjóri fyrir tímabilið frá aðalfundi 1910 til
aðalfundar 1913, í stað Sigf. Eymunds-
sonar.
í verðlaunanefnd gjafasjöðs Jóns Sig-
urðssonar voru kosnir í sameinuðu þingi
með hlutfallskosningu: Jón Þorkelsson
skjalavörður, Hannes Þorsteinsson ritstjóri
og Björn M. Olsen prófessor.
Endurskoðunarmann Landsbankans
kaus sameinað þing Benedikt Sveinsson
ritstjóra, í stað Jóns Jakobssonar bóka-
varðar.
J Yfirskoðunarmaður Landsreikning-
anna var af efri deild 1 gær kosin*
Skúli Thoroddsen ritstjóri í stað Her-
manns Jónassonar spítalaráðsmanns, og
neðri deild endurkaus í dag Hannes Þor-
steinsson ritstjóra.
Gæzlustjóri Landsbankans var endur-
kosinn í efri deild í gær Kristján Jónsson
háyfirdómari í einu hljóði.
Gœzlustjóra Söfnunarsjóðsins endur-
kaus efri deild í g*r Júlfus Havsteen,
amtmann.
Þjóðvinnfélagið.
í stjórn þess kusu þingmenn í diag
F'orseta: Tryggva Gunnarsson, varafor-
seta: Björn Kristjánsson, ritnetndarmenn:
Einar Hjörleifsson, Jens Pálsson og dr.
Jón Þorkelsson, endurskoðunarmenn:
Einar Gunnarsson og Björn Ólafsson augn
lækni.