Þjóðólfur - 14.05.1909, Side 1
61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 14. maí 1909.
JTs 21.
V erkíæravólar
og1 smlðatól.
Fd.i 1, Sdmahi,
Kjöbenhavn. Gl. Kongevej 1D.
Alþingi
var slitið 8. þ. m. kl. 5 e. h., og hafði
það þá staðið 3 vikumánuði, einum degi
fátt í, en frá þeim starfstíma dregst rúm
vika (páskaleyfið) er þingfundir voru ekki
haldnir, svo að reikna má n vikna vinnu-
tíma. Er það lengsta alþing, er haldið
hefur verið hér á landi fram að þessum
tíma, og var ástæðan til þessa langa þing-
halds, að stjórnarskipti urðu á sjálfum
þingtímanum, og að nýja stjórnin tók
ekki við, fyr en liðinn var hinn lögskip-
aði þingtími (8 vikur). Voru þá ekki nema
4 vikur eptir til afgreiðslu hinna stærstu
og þýðingarmestu mála þingsins, er höfðu
verið látin að mestu leyti hvíla sig, með-
an forsetarnar voru í utanförinni.
Þingið samþykkti alls 53 lagafrumvörp,
þ e. 14 stjórnarfrumvörp og 39 þing-
mannafrumvörp. 3 stjórnarfrumvörp (um
dánarskýrslur, verðlækkun Arnarhólslóð-
arinnar og löggilding Viðeyjar) voru felld,
og í raun réttri 4. málið lfka, um skipun
varabiskups, með því að samþykkt var
annað frumvarp: um tvo vígslubiskupa í
stað hins. 5. málið, stjórnarskrárbreyt-
ingarfrumvarpið, var svæft með rökstuddri
dagskrá. Alls voru felld 17 þingmanna-
frumvörp, 4 tekin aptur, en 20 óútrædd.
20 þingsályktunartillögur voru afgreiddar, |
flestar frá neðri deild, auk 12, er sam-
þykktar voru, en ekki afgreiddar í þings-
ályktunarformi, og 7, er annaðhvort voru
felldar, teknar aptur eða ekki útræddar.
Rökstuddar dagskrár voru og allmjög
tíðkaðar á þessu þingi, náðu tugnum, og
2 fyrirspurnir komu fram. Það er því
mikill rnálafjöldi, er legið hefur fyrir þessu
nýlokna þingi. Vitanlega er þar margt
smávægilegt, en sumt þó svo stórfellt, að
það gnæfir langt yfir flestallar samþykktir
undanfarinna þinga, Og má þar fyrst og
fremst nefna sambandsmálið, er
þingið nú afgreiddi að sínu leyti í þeirri
mynd, er bezt þykir fullnægja sönnum
sjálfstæðiskröfum þjóðarinnar. Að vísu
eru ekki horfur á samþykkt þessa nýja
sáttmála frá hálfu hins málsaðilans, en
vonlaust er þó ekki um árangur, ef til
vill áður en mjög langt um lfður, sakir
þess, að vænta má, að Dönum skiljist það
von bráðar, að bezta ráðið til að tryggja
samband landanna, sem Danir leggja svo
mikla áherzlu á, er að veita íslendingum
svo mikið sjálfstæði sem unnt er, að sam- j
bandinu órofnu, t. d. eins og farið er j
fram á 1 þessum nýja sáttmála frá þing-
inu. Að koma Dönum í réttan skilning
um þetta, á meðal annars að verða hlut-
verk nýju stjórnarinnar. Og það g e t u r
orðið fyr en flestir ætla, að Danir öðlist
þennan skilning.
Annað stórmálið ftá þinginu, er mest
ber á og víðtæk áhrif hlýtur að hafa á
þjóð vora síðar meir, er háskóla-
m á 1 i ð, samþykktin um stofnun háskóla
hér á landi, þótt ekki sé til ætlazt, að sú
stöfnun taki til starfa, fyr en té er veitt
til þess. En þess mun tæplega langt að
bíða. Verður sfðar minnst rækilegar á
það mál.
Þriðja stórmálið, er þingið nú afgreiddi,
er aðflutningsbann áfengis, því
að hvað sem um það má segja, og hversu
skiptar sem skoðanir eru um það afrek
þingsins, þá getur enginn neitað því, að
það er þýðingarmikið mál, og hefðu sjálf-
sagt fáir Islendingar trúað því fyrir 10—
20 árum, að löggjafarþing landsins mundi
nokkru sinni stfga svona lagað spor í
bindindismálinu. Nú er eptir að vita,
hversu máli þessu reiðir af, fyrst hjá stað-
festingarvaldinu ytra, og sfðar í almenn-
ingsálitinu hér.
Af öðrum þýðingarmiklum málum, er
þingið afgreiddi, er helzt að telja elli-
styrkinn (prentað áður hér í blaðinu) og
nokkur önnur smærri lagafyrirmæli, t. d.
um styrktarsjóð handa barnakennurum, um
vátryggingarfélag fyrir þilskip, um vátrygg-
ingar sjómanna, samþykktir um kornforða-
búr til skepnufóðurs, um girðingar, um
sóknargjöld, heimildarkaup fyrir stjórnina
á bankavaxtabréfum landsbankans, breyt-
ing á alþingiskosningalögunum (færsla
kjördags o. fl.).
Alþing’i.
XIV.
Fjáplögln 1010-1911.
Tekjur landsjóðs eru áætlaðar 2,930,-
530 kr., en útgjöldin eru áætluð 2,994,-
440 kr. og 33 aurar, og tekjuhallinn
því 63,910 kr. 13 a. Tekjuáætlunin var
hækkuð um 318 þús. kr. frá frv. stjórn-
arinnar, þar á meðal áfengistollur áætl-
aður 560 þús. í stað 380 þús., og er bú-
izt við, að innflutningur áfengis verði
svo inikill, áður en aðflutniugsbannslög-
in ganga í gildi.
Hinar helztu fjárveitingar bæði árin
að samanlögðu, eru: vextir og afborgun
af láni 1 'ir ríkissjóði Dana 105,333,33. Til
hintiar œztu stjórnar 100 þús. Kostnað-
ur við alping og yfirskoðun landsreikn-
inganna 61,600 kr. Dómgœzla og lög-
reglustjórn o. fl. 217,930 kr. Lœknaskip-
un 298,050 kr. Til samgöngumála eru
alls veittar 987,227 kr., þar af til póst-
stjórnarinnar 204,400 kr. Til vegabóta
246,300 kr. (til llutningabrauta: Borgar-
fjarðarbraut 30 þús., Húnvetningabraut
4,500, Heykjadalsbraut 10,000, Fagradals-
braut 6,000, Holtavegur 5,000, Grímsnes-
braut 10,000 og til viðhalds 14,000, alls
79,500); til þjóðvega'95,000: Mosfellssveil-
arvegur 12,000, Stykkishólmsvegur 12
þús., Holtavörðulieiðarvegur 16,000; Lag-
arfljótsbrúarvegur 4,000, Skaptárhrauns-
vegur 12,000, til brúar á Laxá i Horna-
firði 10,000 og aðrar vegabætur og við-
hald 29,000, til fjallvega 10,000, til Breið-
dalsvegar 15,000, til brúar áSandáíÞist-
ilsfirði 10,000 o. fl.). Til gufuskipaferða
120,000 og til gufu- og mótorbátaferða
78,000. Til ritsíma og talsima eru veitt-
ar 256,300., (til Siglufjarðarsíma 25,000,
til að strengja talsíma frá Rvík tilNorð-
tungu 29,000 og milli Akureyrar og Valla
12,000, til ransóknar símaleiða 14,000, til
starfrækslu landsímanna 78,500 kr.). Til
vita 82,227 (þar af um 25,000 veittar til
vita á Rifstanga og 25,000 til vila á Dyr-'
hólaey). Til kirkju- og kennslumála eru
veittar 502,040 kr., þar af fær andlega
stéttin 92,200 kr., prestaskólinn 24,620,
læknaskólinn 19,300, lagaskólinn 25,020,
mentaskólínn 66,740, Akureyrarskólinn
25,000, kennaraskólinn 24,400, stýri-
mannaskólinn 11,200 og til annarar
kennslu 213,560. Til vísinda og bók-
mennta eru alls veittar 145,320 kr.; þar
af fer til landsbókasafnsins 31,520, til
landskjalasafsins 8,500, til forngripasafns-
ins 10,200, til Náttúrufræðisfélagsins
1600, til safnahússins 7,200, til kaup-
staðabókasafna 4,000, til bókasafnsins á
ísafirði f. á. 2000, til bókasafnsins á Ak-
ureyri 1000 kr. f. á., til sýslubókasafna
3000, til Bókmenntafélagsins 4000, til
Þjóðvinafélagsins 1,500, til Fornleifa-
félagsins 800, til Sögufélagsins 1500, til
aö rita og gefa út ítarlegt rit um þjóð-
réttarstöðu íslands alt að 2,500 kr. f. á., til
útgáfu Fornbréfasafnsins 1,600, utanfar-
arstyrkur til Lárusar Bjarnasonar kenn-
ara 500 kr. f. á., til Sigfúsar Blöndals
600 kr. (til að vinna að íslenzk-danskri
orðabók), til Brynjólfs Jónssonar til
undirbúnings fornleilaskrár 800 kr.;
skáldastvrkir: til Einars Hjörleífssonar
2,400, Þorsteins Erlingssonar 2,400, Valdi-
mars Briems 1600, Guðm. Magnússonar
1,600, Guðm. Guðmundssonar 800 og
Guðm. Friðjónssonar 800; til Magnúsar
Einarssonar til söngkenslu á Akureyri
600, til Sigfúsar Einarssonar til eflingar
sönglistar 2,400, til alþýðufræðslu Stúd-
entafélagsins 1,000, til Bindindissamein-
ingar Norðurlands 600, til Stórstúku góð-
templara 4,000, til útgáfu dómasafnsi ns 300,
til Leikfélags Reykjavikur 2,000, til Boga
Melsteðs 1000 f. á., til Jóns Ólafssonar til
að semja íslenzka orðabók alt að 3,000 kr.,
til Jóns Ófeigssonar til að semja þýzk-
islenzka orðabók alt að 2,000, til Jóns
sagnfr. Jónssonar 2,000, til Sighv. Gr.
Borgfirðings 200 f. á., til Ágústs Bjarna-
spnar til að gefa út heimspekilega fyr-
irlestra alt að 1200, til að gefa út laga-
safn handa alþýðu ætlaðar 800 f. á., til
Bjarna kennara Sæmundssonar til fiski-
rannsókna 1,200, til landmælinga á ís-
landi 10,000, til Helga Þéturssonar til
jarðfræðisrannsókna 3,000, til Guðin. G.
Bárðarsonar til utanfarar til jarðfræðis-
náms 1,000 f. á., til Ólafs Þorsteinsson-
ar til að ljúka námi við fjöllistaskólann
1,000, til llelga Jónssonar til mýra og
grasfræðisrannsókna 3,000, til jarð-
skjálptarannsókna 600, til veðursimskeyta
innanlands 9,600, og til Einars Jónsson-
ar myndasmiðs 2,400. Til verklegra fyr-
irtœkja veittar 439,520 kr.: til bændaskól-
ans á Hólum 24,700 (þar af 18,000 til
skólahússbyggingar), til bændaskólans á
Hvanneyri 51,800 (þar af 46,000 til bygg-
ingar skólahúss úr steinsteypu), til Torfa
Bjarnasonar til búnaðarkennslu 3,000,
til Eiðaskólans 3,000 og 20,000 bygging-
arstyrkur, til Jónínu Sigurðardóttur til
matreiðsluskólahalds 2,000, til búnaðar-
félaga 44,000, til Búnaðarfélags íslands
108,000, til undirbúningsrannsókna Skeiða-
og Flóaáveitu 4,000 f. á., laun skógrækt-
arstjóra 6,000, til skóggræðslu 21,000, til
Ungmennafélaga 2,000, til sandgræðslu
8,000, til samvinnumjólkurbúa 26,000, til
verkfræðings til aðstoðar landstjórn og
liéraðsstjórnum 7,000, til dýralækninga
5.400, til iðnskóla í Reykjavík 10,000, til
iðnaðarmannaskóa á Akureyri 2.000 til
kvöldskóla iðnaðarmanna á ísafirði 1200,
til kvöldskóla iðnaðarmanna á Seyðis-
firði 600, utanfararstyrkur iðnaðarmanna
4,000, til verzlunarsltóla í Reykjavík 10 þús.,
til viðskiptaráðunauta erlendis alt að
24,000, til byggingarfróðs manns 3,200, til
fiskimatsmanna í Reykjavík og Isafirði
4,800, til síldarmatsmanna á Akureyri og
Siglufirði 2,400, til vörumerkjaskráritara
720, til efnarannsóknarstofu í Reykjavík
6.400, til fiskiveiðasjóðs 12,000, til iðnað-
arsýningar í Rvík 3,000 kr. s. á., leiga
eptir Gullfoss 6,000, til ábúanda á Tví-
skerjum á Breiðamerkursandi 600 kr. til
kirkjugarðsbyggingar um Hólakirkju 500
f. á, og til lendingarsjóðs Bolungarvik-
ur 1,000 f. á. Til eptirlauna og styrkt-
arfjár o. fl. eru veittar 126,220. Úr við-
lagasjóði veitt heimild til að lána alt að
500,000 kr. til allskonar fyrirtækja.
Hlntabréf í íslandsbanka.
I slðasta blaði var getið álits nefndar
þeirrar, er efri deild skipaði í þetta mál,
og lauk því svo, að 7. þ. m. samþykkti
deildin svohljóðandi rökstudda dagskrá:
»1 því trausti, að landstjórnin athugi banká-
mál landsins til næsta þings, þar á með-
al hvort tiltækilegt sé, að landsjóður kaupi
hluti I Islandsbanka, tekur deildin fyrir
næsta mál á dagskrá*.
Vinum Islandsbanka þótti þessi mála-
lok allill, og komu með samskonar rök-
studda dagskrá, viðvtkjandi heimild til að
kaupa bankavaxtabréf Landsbankans, en
hún var telld, og var það frumvarp sam-
þykkt af þinginu.
Forseti sameinaðs þings
var kosinn Skúli Thoroddsen
nokkru fyrir þinglok í stað ráðherrans,
sem var veitt lausn vegna stöðu hans, en
varaforseti var kosinn Sigurður Gunn-
arsson þm. Snæfellinga.
Lög frá alþingi:
37. Um samþykktir nm kornforðabár
til skepnuféðurs.
1. gr. Heimilt er sýslunefndum að
gera samþykktir fyrir einn hrepp eða fleiir
um kornforðabúr til skepnufóðurs.
2. gr. Þegar sýslunefnd þykir þörf á
eða fær óskir um það frá einni sveitar-
stjórn eða fleirum innan sýslu að gera
samþykkt fyrir sýsluna eða nokkurn hluta
hennar, skal hún með nægum fyrirvara
kveðja til fundar á svæði, sem ætlazt er
til að samþykktin nái yfir. Eiga atkvæðis-
rétt á þeim fundi allir, er á þ;í svæði
búa og kosningarrétt hafa til alþingis.
38. Um breyting á lögum nr. 34, 16.
nóv. 1907 um skipun læknishéraða 0. 11.
Þingeyrar læknishérað í Vestur-ísa-