Þjóðólfur - 18.06.1909, Blaðsíða 1

61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 18. júní 1909.
Jti 26.
Xaupjélagsskapnr vor.
Framtiöarhorfur.
í nýútkomnu hepti (3. árg. 1. h.) af
íTlmariti kaupfélagannac eru
ýmsar fróðlegar skýrslur og greinar um
hitt og þetta, er snertir hag samvinnu-
kaupfélaganna. Málefni þetta varðar mjög
allan almenning og menn þurfa því að
kynna sér sem rækilegast allt, er að
þessu lýtur, athuga öll þau skilyrði, er
félagsskap þessum geti orðið til þroska
og þrifa og læra jafnframt að forðast
þau sker, er hættast er við, að hann
strandi á. Sérstaklega skiptir miklu, að
fara gætilega, hleypa sér ekki í ofmik-
inn kostnað, hvorki við stofnun eða rekst-
ur félaganna, heldur færa smátt og smátt
út kvíarnar, eptir þvl sem félögin þrosk-
ast. Það verður affarasælasta aðferðin.
En þvf miður hefur þessa ekki verið jafn-
an gætt og eyðslan orðið meiri en efni
félagsmanna leyfðu. Afleiðingin hefur
orðið sú, að félögin hafa komizt 1 skuld-
ir, sem nú kreppa allalvarlega að sumum
kaupfélögunum, svo að útlitið er ekki
sem glæsilegast. Og að mestu leyti staf-
ar þetta af því, að menn hafa lifað yfir
efni fram, einmitt í góðæri þvf, er að
undanförnu hefur verið til sjós og lands,
því að með sanni verður ekki annað
sagt, en að svo hafi verið sfðan um alda-
mót að minnsta kosti. Um þetta mál —
skuldaástand deildanna og landsmanna
yfirleitt — var rætt á aðalfundi Sam-
bandskaupfélags íslands, er haldinn var
í Reykjavík í næstl. aprílroánuði. ;Var
það einróma álit, að alda eyðslu og
skulda hefði gengið yfir land alt, eink-
um hin síðari árin, og hagur margra
kaupfélaga væri þar af leiðandi kominn
í óvænt efni. Jafnframt var rætt um
lánstraust félaganna út á við og um
starfsfé þeirra. Var kosin þriggja manna
nefnd í þetta mál (Sigurður Jónsson,
Yztafelli, Guðjón Guðlaugsson og Pétur
G. Guðmundsson, Rvík), og átti hún að
leggj'i fram athuganir sínar og tillögur á
fundinum, en ekki verður séð af fnndar-
skýrslunni í Tfmaritinu, að þær hafi
komið þar fram 1 það sinn, því aðnefnd-
in lýsti því yfir sfðar, að henni hefði
ekki verið auðið að safna í eina heild
nægilega ábyggilegum skýrslum uro hag
hinna einstöku kaupfélagsdeilda í Sam-
bandinu. Hafa því nefndarmenn ekki
treyst sér til að koma með ákveðnar til-
lögur um, hvernig helzt mætti ráða bót
á fjárhagsástandi deildanna. En það er
þó aðalspurningin, er um framtíðarhortur
þessa félagsskapar er að ræða. Annars
er skýrslan um aðalfund þennan allítar-
leg í Tímaritinu og ýmsar góðar og heppi-
legar tillögur, er komið hafa fram á þeim
fundi Og verið samþykktar, sérstaklega í
kjötsölumálinu, sem er eitt aðalviðfangs-
efni Sambandsins. Meðal annars voru
samþykktar á fundinum ítarlegar reglur
um slátrun og um meðferð saltkjöts,
sem prentaðar eru í þessu hepti Tímarits-
ins (bls. 18—20) með athugasemdum og
skýringum (bls 21—23), ennfremur eru
þar prentaðar reglur um meðferð garna
og reglur um meðferð á gærum (bls. 24—
26) eptir Tómas Tómasson yfirslátrara
við slátrunarhús Suðurlands.
Björn dbrm. í Grafarholti ritar smá-
greinar um bana-aðferðina við sauðfjár-
slátrun og mælir með aðferð Sláturfélags
Suðurlands — stungunni, — en ekki með
skurði, rotun eða skoti.
Þá flytur Tfmaritið Lög Sambands-
kaupfélagsins með breytingartillögum og
athugasemdum (bls. 29—38), niðurlag á
fundarskýrslu (um samvinnufélög Dana o.
fl.) eptir Jón Jónsson (bls. 39—44) og
skýrslu um stofnun og starfsemi nokk-
urra kaupfélaga (bls. 46—54), nfl. um
kaupfélag Borgfirðinga eptir Jósep Björns-
son (frá Svarthóli) um kaupfélag Hún-
vetninga eptir Jónatan J. Líndal á Holta-
stöðum, um Sameignarkaupfélag Reykja-
vlkur (kaupfélágið »Víking«) eptir Pétur
G. Guðmandsson og um kaupfélag
Hvammsfjarðar eptir Pál Ólafsson 1 Hjarð
arholti. Síðast í þessum kafla er ritgerð
um nýstofnuð kaupfélög eptir ritstjórann,
Sigurð Jónsson í Yztafelli. Hún er veiga-
mesta ritgerðin í tfmaritinu og er þar á
ýmislegt vikið, er snertir aðalkjarna þess
máls, rétt og skynsamlega athugað, og
birtum vér hér því meginatriði hennar í
tveimur köflum.
I.
Þrátt fyrir harðæri það, sem nú er í
verzlun og viðskiptalífi landsmanna — eða
máske hvað helzt sökum þess — er svo
að sjá að hugir rnanna, um þessar mundir,
hneigist nú meira en áður að ýmiskonar
samvinnufélagsskap, og þá einkum að
stofnun kaupfélaga. Þetta sést meðal
annars á lýsingu þeirra kaupfélaga, er
tfmaritið hefur minnst á hér á undan.
En þar að auki hefur tímaritið fengið
fregnir um undirbúning og byrjunarstarf-
semi kaupfélaga á ýmsum stöðum, þar
sem að öllum líkindum verður meira og
minna um verklegar framkvæmdir á þessu [
ári, sem yfir stendur.
Um land alt er að frétta samskonar á-
hrif af þeirri öldu, sem alstaðar hefur
gengið yfir og hvarvetna þröngvað kosti
og athafnarfrelsi allra þeirra, sem nokkur
viðskipti hafa við önnur lönd. Þetta
kemur niður á öllum og alstaðar, en þó
er því nokkuð misjafnt háttað, hvaða á-
hrif dýrtlðin og verzlunarharðærið hefur
á verzlanirnar.
Stórar, gamlar og sterkar verzlanir geta
helzt reist rönd við þessari öldu, þær
verzlanir, sem búa að gömlum höfuðstól
og grónum viðskiptasamböndum, bæði
innanlands, en þó einkum í útlöndum.
Þar er flóðgarðuriun svo fastur og gróinn,
að öldufallið úr þessari átt skolar honum
naumast í burtu, ef allrar varúðar er gætt
í hvívetna. En slíkar verzlanir eru eigi
lengi taldar, á fingrum séf, hér á landi,
og þær munu því sára fáar, sem ekki
standa höllum fæti, meira og minna, eða
sem hafa verulega fullt lánstraust í út-
löndum og sem innlendu bankarnir vilja
aðstoða.
Yfirgnæfandi fjöldinn af kaupmönnum
hér á landi á eigi að eins í vök að verj-
ast með það, að geta haldið áfram svo
lítilli lifandi verzlunarstarfsemi, heldur
uppgefast þeir við það, hver á fætur öðr-
um, »að troða marvaðann* og hverfa þvf
niður 1 öldusveipinn, en loptbólunum skýt-
ur upp á eptir: gjaldþrotum, kröfum til
þrotabúanna úr ýmsum áttum, og aptur
kröfum til skuldunautanna í kauptúnum
og sveitum, til þeirra manna, sem ekki
hata í skilum staðið.
Þannig stefnir allt að því, eins og nú
er ástatt, að kaupmannaverzlunin hér á
landi lendi 1 höndum örfárra auðmanna,
miljónafélaga eða verzlunarhringa, sem
hagnýti sér þá megnu ótrú, sem nú ríkir
í útlöndum, gagnvart öllu því, sem nefnist
»lslenzk viðskipti«, einkum í Danmörku.
Er þá vegurinn opinn til að ná föstum
einokunartökum á megninu af verzlun
landsmanna, nema nýrra og nýtra ráða
sé almennt leitað af hálfu þeirra lands-
manna, sem heldur vilja trúa á eigin mátt
og megin, trúa á landið sitt og þroskaða
fyrirhyggju í heimahögum, en varpa sér
fyrir fætur gullkálfsins.
Þessvegna er það, að þegar augu manna
eru nú að opnast fyrir því, að það er
ekki hin markmiðslausa samkeppni langt
of margra — og óhætt að segja — opt
og tíðum fáfróðra smákaupmanna, sem
getur hrundið viðskiptalífi þjóðarinnar 1 hollt
og heilbrigt horf, og þegar verzlun miljóna-
félaganna eða járngreipar »hringanna«
sýnist ekki heldur vænlegt fyrir þrif og
athafnafrelsi einstaklinganna, þ á fara
menn uð stinga fyrir sig fótum og líta
eptir því, hvort eigi sé enn til vegar-
stefna, sem menn geti lagað svo sjálfir,
að vel megi við una.
Og þá er það helzt samvinnufélags-
skapurinn, trúin á eigin mátt og félags-
lund, sem verður þar að vonarstjörnu.
Að vísu eru skýin mörg, sem þar
skyggja á, steinarnir margir og stórir í
götunni og ýmsa villustigu að óttast, en
að því stefna þó hugir manna nú, meira
en áður, að reyna þessa leiðina og gera
hana sem greiðasta.
Samvinnufélögin hafa, eins og eðlilegt
er, orðið að kenna hart á verzlunarharð-
ærinu, og einstöku eitt mun verða að
hlaða seglum, þvf sem næst, og bíða
byrjar. Tímaritið getur eigi í þessu hepti
flutt fullnægjandi skýringar um þau atvik,
sem einkum hafa verið þess valdandi, að
þannig hefur farið, en það væntir þess
að geta það áður en þetta ár líður. Það
eru og allar líkur til þess, að þar sem
svo er ástatt, sé ýmislegri óvarfærni og
fyrirhyggjuskorti um að kenna, og þegar
það er ljóst, ætti það að verða til lær-
• dóms og viðvörunar, en fráleitt til hins,
að fæla menn frá því að leggja alvarlega
stund á heilbrigðan samvinnufélagsskap.
Að vísu má búast við því, að hin óheppi-
legu dæmin verði dregin fram af mót-
stöðumönnum félaganna, og þau veki
óhug hjá ístöðulitlum sálum, sem aldrei
hafa í raun og sannleika skilið hreyfing-
una né hin sönnu þroskaskilyrði hennar,
en hin almennu áhrif, sem dæmin hafa
á félögin, verða væntanlega þeim til upp-
byggingar.
Fjöldinn allar af félögunum heldur á-
fram störfum, svo mikið er víst, að eigi
svo fá rfsa upp af nýjum stofni.
Þótt fá félögin hafi veltufé til stórra
muna og lánstraust flestra þeirra, eða allra,
sé af skornum skammti hjá peningastofn-
unum landsins sé máske ómaklega Iftið, f
samanburði við lánveitingar 1 ýmsar aðrar
áttir, þá treysta menn þvf, að félögin geti
með samhug, samábyrgð, ítr-
ustusparneytni ogvarfærni fleytt
sér áfram, verndað og aukið sjálfstæði
sitt. Á því þarf heldur enginn efi að
vera, ef vel er á haldið. Víðast hvar er
þegar til nokkur vísir til veltufjár, sem
árlega má auka, án þess nokkur félags-
maður finni eiginlega til þess, og alstaðar,
að minnsta kosti í landbúnaðarsveitunum,
er til geymdur gjaldeyrir, sem hægt er
að innleysa með bráðabirgðarlánin, sem
enn mun alstaðar þurfa á að halda. í
bæjunum er það aðalreglan, að hönd
selji hendi, og sé vöruforðinn hyggilega
valinn, á félagið ekki mikið á hættu.
Aðalþröskuldurinn er þessi fyrir kaup-
félögunum, eins og nú horfir við, að geta
fengið þetta nauðsynlega bráðabirgðarlán,
til þess að byrja með ársviðskiptin, eða
fengið hinar útlendu vörur lánaðar, þang-
að til gjaldeyrir félagsmanna kemur til
nota. En nokkur félög hafa þegar gömul
sambönd og eru búin að ávinna sér nokkra
tiltrú, og alsfaðar ætti að vera hægt að
setja sæmilegar tryggingar fyrir nokkurra
mánaða vlxillánum. Enginn efi er samt
á þvf, að félögin þurfa að takmarka
vörukaup sfn, svo sem mestmá verða
og gæta þess vandlega, að m i s b r ú k a
ekki lánstraustið á neinn hátt.
Með allt þetta fyrir augum, sem að
framan er talið, mun það vera, að menn
hneigjast nú almennt talsvert meira en
áður að ýmsum samvinnufélagsskap. Þetta
sést á því, að þar sem slfk félög voru
fyrir, hafa menn, fleiri og fleiri, viljað
færa þaugað viðskipti sín, þegar öðrum
viðskiptabjóðum fækkaði og tráustið á
hinum, sem eptir stóðu, tók að þverra.
Ennfremur sést þetta á því, að ekki svo
óvíða er verið að stofna ný samvinnu-
félög. (Niðurl. næst).
Frá Bretum.
Á Bretlandi er nú uppi fótur og fit út
úr landvarnarmálinu. Eru Bretar orðnir
smeikir við, hve ákaft Þjóðverjar hervæð-
ast, og vilja fyrir hvern mun ekki vera
eptirbátar þeirra f herbúnaðinum. Frjáls-
lynda stjórnin, sem nú er við völdin (As-
quith) hefur jafnvel látið f ljósi, að hún
telji það sjálfsagða roeginreglu, að enski
flotinn verði ávallt á við tvo stærstu stór-
veldaflotana og 10% umfram, Þó hetur
hún látið á sér skilja, að þar með meinti
1 hún flota stórveldanna í Evrópu, en ekki
Bandaríkjanna, því að þaðan þyrftu Bretar
einskis ófriðar að vænta. En íhalds-
mönnum, sem aldiei geta fengið nóg af
herbúnaðinum, líkar þetta illa, og vilja
láta Breta hervæðast, ekki einungis í kapp
við Frakka og Þjóðverja, heldur lfka 1
kapp við Bandaríkin. Vígbúnaðaræðið,
sem gripið hefur mikinn hluta þjóðarinn-
ar, er svo mignað, að fu*ðu gegnir um
svo gætna menn og óflasfengna, eins og
Englendingar eru taldir að vera. Sjá þeir