Þjóðólfur - 25.06.1909, Side 1

61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 25. júní 1909.
M 27.
V erkf æravólar
og1 smíðatól.
Ferd. á 1 Selmahi,
Kjöbenhavn. Gl. Kongevej 1D.
jKaupjélagsskapur vor.
Framtíöarhorfur.
Niðurl. II.
A lögum hinna nýstofnuðu kaupfélaga
má ljóslega sjá það, að menn hafa tals-
vert lært af reynslu annara kaupfélaga
hér á landi, og hagnýtt sér þetta á
pappírnum. Eptir er svo að vita,
hvernig gengur að auglýsa hinar sönnu og j
ómissanlegu félagslegu dyggðir í s k ó 1 a
reynslunnar. Tímaritið óskar og
vonar, að reynslan verði sem affarasælust,
og vill enn á ný bendá á þau meðul,
sem í þessu efni hafa hvarvetna gefizt vel,
svosem: skyldurækt, tiltrú, fé-
lagslund, skilsemi, sparneytni
og varfærni.
Eitt atriði er nokkuð einkennilegt tákn
tímans um þessar mundir. Nokkrir kaup-
menn bjóða nú bændum verzlanir sínar
til kaups: húseignir, áhöld og lóðarrétt-
indi, vöruleifar og útistandandi skuldir.
Auðvitað mun þetta framboð optast vera
sprottið af þvl, að kaupmaðurinn sér sitt
óvænna með áframhaldið, en kemur þarna
auga á þolanleg úrræði, til þess að losna
úr kltpunum. I sjálfu sér er ekkert út á
þetta að setja, og það g e t u r staðið svo
á, að það sé eigi óhyggilegt fyrir bænda-
félag að ganga að svona löguðu tilboði,
og jafnvel ráða frambjóðandann sem starfs-
mann fyrir félagið, sem stundum er einnig
kostur á. En mjög sjaldan munu svona
kaup verða affarasæl, á það hefur reynsl-
an bent. Það er því mjög varhugavert,
að ganga að kaupunum, þótt góð kunni
að sýnast í fljótu áliti og allt líti sæmi-
lega út á pappírnum, einkum eins og nú
er háttað veltufé félaganna og lánstrausti,
vöruvali kaupmanna, skuldastöðum þeirra
og skilningi viðskiptamanna þeirra á sam-
vinnufélagsskap.
Það er óhyggilegt, að binda hina
litlu veltufjáreign félagsins í
byggingar, áhöld og lóðir, öðruvísi en jafn-
óðum og brýna nauðsyn ber ti), og eyða þar
að auki talsverðu af lánstrausti félagsins til
slíkra hluta, umfram ítrustu þarfir. Vöru-
val félagsins er vanalega talsvert ólíkt
vöruvali kaupmannsins. Félagið leggur
áherzlu á, að fá góðan og ósvikinn varn-
ing; það bindur sig við sannar og óum-
flýjanlegar þarfir neytendanna, einkum
þegar harðæri er í verzlun, og hvernig
sem viðrar, ættu félögin aldrei að láta
samkeppnina leiða sig inn á þær brautir,
sem leiða til hégómlegrar eyðslu og skað-
legs munaðar. Góð kaup á óþarfa-
varningi eru því skaðsemdarkaupog er
þá vandhæfi mikið á því, að meta sund-
urleitar vörufyrningar.
Skuldastaði, þótt með »afslætti«
séu, er eigi gott að meta; þar geta orðið
»Hálfdanarheimtur«. Þar má og búast
við, að bundið verði veltufé að nokkrum
mun um óákveðinn tíma. En í þessu efni
er það þó verst, að félagið brýtur vfsvit-
andi bág við stefnuskrá sína og i n n -
leiðir skuldaverzlun 1 stað þess
að útrýma henni.
Með verzluninni má búast við að fylgi
talsvert af hennar gömlu viðskiptamönn-
um, og við það fjölgar félagsmönnum.
En það eru litlar llkur til, að slíkt verði
til uppbyggingar. Þessi flokkur nýrra fé-
laga er máske fjölmennari en hinirgömlu
Birkibeinar, og getur þá hæglega mynd-
azt óheppileg stefnubreyting. Hinir nýju
félagar eru ókunnugir samvinnuhugmynd-
um, og kröfur þeirra eru allt aðrar en
þær, sem áður ríktu í félaginu. »Viljug-
an er hvern bezt að kjósa«, svo í þessu
efni sem öðrum; engin naúðung getur
gefizt vel. Kraptur sannleikans, réttur
skilningur á hugtökum félagsins og al-
mennri hagfræði á að ráða valinu.
Ef sannarlegur kraptur og festa er í
samvinnufélagsskap héraðsbúanna, ættu
þeir ekki að þurfa að kaupa keppinauta
sína af höndum sér með dýru verði. Sé
félagsskapurinn þess megnugur, að láta
þá lúta í lægra haldi, þá er eðlilegast að
hver fari þá götu, sem hann hefur valið
sér, krókalaust, á heiðvirðan hátt, án þess
að blanda því saman, sem í eðli sínu er
óasmkynja.
I öllum tilfellum þarf að gjalda varhuga
við svona löguðum teygingum og gæta
þess, að féiagið reisi sér ekki hurðarás
um öxl, og varast öll þau frurnhlaup,
sem geta leitt til þess, að síðari villan
verði verri hinni fyrri.
Síðast í ritinu er samtíningur: Um
tíu kaupfélagsboðorð, er kaupfélagið »Vík-
ingur« í Rvík hefur látið prenta, smá-
greinar eptir I. J. og samvinnufélagaskrá
eptir ritstjórann. Samkvæmt henni eru
29 samvinnufélög hér á landi, en um all-
mörg þeirra vantar allar skýrslur.
Þá er litið er á framtíðarhorfur kaup-
félaganna eptir þeim skýrslum, sem fyrir
hendi eru, þá eru þær að vísu ekki glæsi-
legar, sérstaklega þar sem bændur hafa
keypt gamlar verzlanir og byrjað á því,
að hleypa sér í skuldir fyrir þær. Svo
hafa þeir orðið að bæta við ábyrgð á
ábyrgð ofan til reksturskostnaðar og til
vörukaupa, og afleiðingin hefur víða orð-
ið sú, að félagsmenn hafa ekki getað sætt
betri kaupum í sínu eigin félagi, heldur
en hjá fastaverzlunum á staðnum, en bor-
ið auk þess svo þungan ábyrgðarskuld-
bindingabagga fyrir félagið, að farið hef-
ur langt fram úr réttu gjaldþoli þeirra, ef
að væri gengið. Þetta fyrirkomulag
með öllu ótækt, auk þess, sem það er
er afarhættulegt, og getur haft gersam-
legt eignatjón í för með sér fyrir bænda-
stétt vora, og væri það sannarlega illa
farið. Aðalmeinið virðist hafa verið það,
að menn hafa ekki kunnað að snlða sér
stakk eptir vexti, ráðizt í meira, en þeir
voru í raun og veru færir um, byrjað of
stórt, verið of stórhuga. Framfarastór-
hugi er vitanlega ágætur að vissu leyti,
en þó því að eins, að nauðsynleg fyrir-
hyggja og gætni sé honum samfara. Nú
sem stendur eru erfiðir tímar í öllum at-
vinnugreinum hér á landi, meira að segja
mjög erfiðir og alvarlegir hvar sem litið
er. Því verður ekki neitað. En þótt ó-
vænlega horfi um sinn, þá er alls engin
ástæða til að örvænta um framtíðarhag
þjóðarinnar, eða líta með óhugð fram í
tímann fyrir þessar sakir. Komist lands-
menn nokkurnveginn klaklaust, eins og
vænta má, út úr því öngþveiti, sem þeir
nú eru staddir 1 um stund, þá geta þeir
horft ókvíðnir framíókomna tímann. Þá
hafa þeir lært þá aðalreglu, sem alstaðar
gildir, að menn verða að sníða sér stakk
eptir vexti, ef vel á að fara, verða að
miða útgjöldin við tekjurnar og varast að
lifa yfir efni fram. Og þetta gildir ekki
síður um allan félagsskap en um ein-
staka menn, Eins og ritstjóri Kaupfélags-
timaritsins einmitt tekur fram, þá þurfa
kaupfélögin að takmarka vöru-
k a u p s í n svo sem mest má verða og
gæta þess vandlega, að misbrúka
ekki lánstraustið á neinn hátt.
Þá réttast þau smátt og smátt úr fjár-
hagsbeygjunni.
Jjagjræíisskýrslnr.
Til athugunar fyrir skipa-afgreiðslu-
menn og kaupmenn.
Frumvarp það, sem alþingi samþykti
í vetur um breytingar og viðauka við
hagfræðisskýrslurnar, er eitt af þeim frum-
vörpum, sem þeim, er eptir þeim lögum
eiga áð lifa, er nauðsynlegt að fá sem
fyrst vitneskju um.
Breyting eldri laganna er í því fólgin:
1. að þeir, sem flytja að vörur frá út-
löndum eiga nú að gefa skýrslu urn
innkaupsverð varanna að við-
bættum flutningskostnaði til landsins.
Hingað til hafa þessar skýrslur verið
samdar eptir útsöluverði, og þar í
innifalinn tollur af öllum aðfluttum
vörum.
2. Sú breyting er og gerð á eldri lög-
um um þetta efni, að nú eiga kaup-
menn hér að skýra frá, frá hvaða
landi þeir k a u p i vörurnar, sem að
flytjast. Áður var það svo, að þeir
áttu að skýra frá, hvar vörurnar
kæmu um borð í skipin, sem flytja
þær hingað.
Viðbæturnar við eldri lög umhagfræð-
isskýrslur eru þessar:
1. Skipa-afgreiðslumenn og aðrir, er taka
á móti farmskrám (Manifest) eða
hleðsluskýrteinum (Connossement), sem
koma í farmskrár stað, eru skyldir til
að láta lögreglustjóra í té staðfestan
útdrátt úr farmskrám, eða hleðslu-
skfrteinum, sem koma í farmskrár
stað, yfir a ð fl u 11 a r vörur, sem sýni
nafn viðtakanda, nafn skipsins, er
vörurnar flutti, stykkjatal, tegund, vigt
eða teningsmál allra varanna, sem á
farmskrá standa.
Ef aðeins ein farmskrá fylgir skipi,
sem samkvæmt farmskránni á að af-
ferma á fleiri en einni höfn, þá skal
sá, er síðast veitir farmskránni mót-
töku, láta útdráttinn í té. Útdrætti
þessa á að afhenda lögreglustjórum í
í sfðasta lagi innan hverra ársloka að
viðlagðri allt að 500 kr. sekt.
Útdrætti þessa á að láta í té yfir
allar vörur, sem til landsins koma
frá ársbyrjun 1909.
2. Forstöðumenn fastaverzlana, pöntun-
arfélaga, kaupfélaga, iðnaðarfyrir-
tækja og aðrir, er reka lánsverzlun
að meira eða minna leyti, eru skyldir
til að láta landstjórninni í té
áreiðanlegar skýrslur um s a m a n-
1 a g ð a r skuldir og innieignir h é r-
1 e n d r a viðskiptamanna sinna, ann-
ara en banka, eins og þær eru 31.
desember ár hvert, Þannig á að af-
henda lögreglustjóra útdrátt-
inn úr farmskránum, en stjórnar-
r á ð i n u skýrslurnar um skuldir og
inneign verzlana.
Minní Grímsnessveitar
10. júní 1909.
Kæra landnám Ketilbjarnar,
kappans mikla, sveit,
þú með hyldjúp vötn til varnar
víkings óðalreit;
fjöllum skyggð og skógi vafin
skartar þú í dag;
ljóss og friðargeisla gjafinn
gæti’ að þínum hag.
Sögudís, ó, seg hvar leiztu
sagnir dýrri’ en hér,
engar frónskar fegri veiztu,
falleg mörg þó er:
Ymsa garpa gat að líta
gædda sigurvon,
Hallkel, Grím og Gissur hvíta,
Gissur Isleifsson.
Hver vill nú á hólmi verjast
heldr’ en flýja byggð?
fyrir siðum betri berjast,
blindi viðurstyggð?
leik hver vill hjá vantrú skakka,
vekja kristna hjörð?
hver vill gjöf til guðs síns þakka
gefa Skálholtsjörð ?
Mosfell, Búrfell, Hestfjall heima
halda vörð í sveit,
fjölmörg sagnafræði geyma
forn, sem engin reit;
elds og syndar eitri blandin
opt var saga þín;
berst í voða víkingsandinn
vitur gætti sfn.
Æskan vill þér endurbæta
alla gengna raun,