Þjóðólfur - 02.07.1909, Blaðsíða 1

61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 2. júlí 1909.
IJti — inni.
Ferðamaðurinn, sem opt á að sækja á
móti hretum og kuldahríðum, hefur ein-
att komizt að raun um, hve lítið afdrep
getur verið mikils virði fyrir hann. Ef til vill
hefur snjóskafl, steinn eða lítið barð orðið
til þess að forða honum frá bráðum bana.
Óllkt betri lífvörður er þó fyrir hann, þó
ekki sé nema lítið steingerði, eða byrgi
af mannahöndum gert. Þar getur verið
unnt að búast um og halda nokkru af
hlýjunni kyrri inni fyrir. En þegar til
lengdar lætur, verður hann þess brátt
var, að þetta er ónógt hæli; það þarf
meira; það þarf hús — mannahíbýii.
Þar, innan þeirra dyra, fær hann fyrst
öruggt skjól, þvf að þar hefur mannshönd-
in lagt til skerf sinn á hagkvæman hátt,
miðað hann við þarfir mannlegs lfkama.
En mannshöndin hefur þá einnig venju-
lega gert meira en að eins byggt hús-
kofa. I nánd við hann og umhverfis eru
dálitlir blettir, sem hún hefur einnig lag-
að að meira og minna leyti. Ferðamað-
urinn er kominn utan af auðninni inn á
engið — inn á þann blett, sem menn-
jrnir hafa gert sér undirgefinn — lagt
iindir sig. A eggjagrjótinu urðu ferða-
manninum sárir fæturnir, á melunum
fylltust sokkarnir sandi og skórnir möl, á
mýrarflákunum urðu fætur og fótleggir
þlautir og stirðir af rakanum og þreyttir
af vatnsburðinum og í frostinu færðist
helkuldi um allan lfkamann. Inni í kof-
anum var aptur á móti hæli og þar fékk
hann lækning þeirra kauna, er hann hlaut
fyrir utan. En í nánd við kofann var
Jíka græddur blettur. —
Þar sem höndin plægir, þar er skjól
fyrir skafrenningi og afdrep fyrir ofviðri;
þar fæst sollinna sára bót — þar er lind
lffsins.
pögur er hún, hugmyndin sú, sem vakn-
,að hefur hjá ungmennnafélögunum og
þau hafa sett sér að berjast fyrir — rækt-
unar-hugmyndin. Mörgum er það kunn-
ugt, að víðsvegar um land hafa þau feng-
ið afmælda bletti, sem þau hyggja að
girða vandlega og taka til ræktunar.
Munu skógræktartilraunir þær efst á
baugi hjá flestum þeirra. Vinna félags-
menn mest að þessu sjálfir í frístundum
sfnum. Standa einstaklingarnir og hin
ýmsu félög mjög misjafnt að vígi, er til
framkvæmdanna kemtir. Er það undir
staðháttum og öðrum sérstökum atvikum
komið, hve stóran skerf hver og einn
getur í té látið. Eiga flestir kaupstaða-
þúar og þorpa hægara aðstöðu en þeir,
er til sveita búa, enda mun hugmyndin
runnin undan rifjurn þeirra fyrnefndu.
Því þéttbýlla sem byggðarlagið er, því
auðveldari verður öll samvinna. Þó eru
iýms ungmennaféiög í strjálbyggðum sveit-
um þegar tekin til starfa í þessa átt.
Eg sagði, að þessi hugmynd væri fög-
,ur — og þá jafnframt takmarkið, sem
keppt er að — vegna þess að eg býst
rvið. að margur muni sá unglingurinn,
sem ljær henni fylgi sitt í orði og verki,
.einmitt vegna þess, að grænu trjákrón-
tlrnar, sem hann sér hylla undir í fram-
tíðarfjarlægðinni, hafa heillað hug hans.
Og sú von hefur gripið hann, að í skjóli
þessara skínandi laufskála, muni hann
síðar fá að reika í tómstundum sfnum
með ungu kynslóðinni, sem þá verður
risin upp í broddi framkvæmdar fylking-
arinnar. Þessi von er mikils virði, því
að hún hlýtur að knýja til látlausra starfa
og ötullar framgöngu. En eg þykist þess
fullviss, að óhætt sé að gera sér fagrar
vonir um, að fá að sjá margt og miklu
fleira á blettunum, sem ungm.fél. eru nú
að nema og umhverfis þá, ef hyggilega
er að farið. Er ekki óhugsandi, að sum-
um kunni að þykja sú hlið takmarksins
girnilegri og verði því fúsari til að leggja
sinn skerf af mörkum, er þeir hafa virt
hana rækilega fyrir sér, ef þeir hafa ekki
gert það áður. Fyrir því vil eg með
fáum orðum skýra frá, hvernig mér virð-
ist, að umhorfs æ 11 i að verða á þess-
um blettum, og jafnframt benda á, hvern-
ig mögulegt virðist vera, að það megi
takast.
Þið, ungmennafélagar, fáið ykkur af-
mældan blett og girðið hann svo vand-
lega, að engin skepna komist inn á
hann. Þið veljið hann þar sem svo hag-
ar til, að vel liggi við að bæta við hann,
þegar ykkur vex fiskur um hrygg og þið
færið út kvíarnar. Fáið í upphafi loforð
fyrir þeirri viðbót. Bletturinn, sem þið
getið fyrst girt, verður eflaust sjaldan
stærri en það, að þið plantið hann allan
trjám. A því getur staðið nokkur ár.
En á þeim tíma má jafnframt undirbúa
þann blett, sem næst verður tekinn til
ræktunar. Þegar kleift er, afgirðið þið
hann líka. En hann notið þið ekki all-
an til skóggræðslu. Nokkurn hluta hans
gerið þið að túni, nokkuð að kálgarði,
jarðeplagarði. Ennfremur reynið þið að
rækta fóðurrófur og sá höfrum. Afurð-
irnar verður auðvelt að selja. Andvirði
þeirra hamlar á móti ýmsum beinum út-
gjöldum, sem ekki verður komizt hjá í
girðingarefni, ef til vill vinnu að ein-
hverju leyti og svo frv. Væri ekki ó-
hugsandi, að kostnaður og ábati stæðust
á eptir nokkur ár. Þið sjáið svo um, að
tún og kálgarðar hafi skýli af trjánum,
þegar þau stækka. — Þannig haldið þið
áfram, aukið dálitlu við akra, tún og
garða árlega, þar til þau gefa af sér
nægilegt fóður handa nokkrum kúm og
hestum. Og þá verðið þið búin að gróð-
ursetja svo mörg tré, að nema mun mörg-
um tugum og ef til vill hundruðum þús-
unda.
Þegar svona langt væri komið, sjá all-
ir, hvað næst lægi að gera. MörgUm
mundi þykja þessi blettur »fagur á að
líta og girnilegur til eignar«. Þá seljið
þið hann hæstbjóðanda með þeim skil-
yrðum, að hann reisi þar hús yfir fólk
og fénað, er samboðin séu kröfum tím-
ans. Hér væri þá risið upp sjálfseignar-
nýbýli, með öllum þeim þægindum og
vinnusparnaði, sem flest gömlu býlin
vanta svo tilfinnanlega. Þar yrði ekki
óálitlegt að setjast að. Skógurinn væri
orðinn svo vaxinn, að höggva þyrfti úr
honurn. Þaðan fengist nægilegur eldivið-
ur, svo að ekki þyrfti að brenna áburð-
inum. Með þvf að túnið væri slétt, hús-
in byggð úr varanlegra efni en nú ger-
izt almennt og sárfátt sauðfé, gæti ábú-
andinn varið miklum tfma til að bæta
og stækka tún sitt og akra. Hann mundi
ryðja skákir f skóginum og gera þær að
túni, en gróðursetja tré á öðrum stöðum
sem þvf svaraði. Mundu þeir blettir
verða grasgefnir, þar sem þeir meðal
annars lægju í hlé fyrir öllum næðing-
um og skjólgarðarnir væru lifandi verur,
sem þroskast og vaxa ár frá ári —
(Niðurl. næst).
Viíhlæjaníi ,£ögréttu‘.
Bitlingur Þorleifs á Hólum.
» . . . III ráð
hefur maðr opt þegit
annars brjóstum ór«.
Svo virðist Lögréttu enn hafa hent,
er hún hefur gleypt við flapri sögu-
manns síns, um þingstörf Þorleifs í
Hólum. Ekki minnist eg á erindi þetta
at því eg sé hræddur um, að trúnaður
mikill verði á það lagður — því flestum
mun nú nokkurn veginn í ljettu rúmi
liggja, hvað blaðið flytur undir ábreiðunni
þægilegu: »ólyginn sagði mér«, heldur
fer eg um það nokkrum orðum af hinu,
að eg hygg ekki rétt að slík ummæli séu
látin afskiptalaus.
Aður en eg held lengra skal eg geta
þess, að guðspjall það stendur f 29. tbl.
Lögr. þ. á. (8. júní 1909) og nefnist »Bitl-
ingur Þorleifs í Hólum«.
Ræða þeirra hjónaleysanna, »Lögréttu«
og sögumannsins, snýst um Laxárbrúna.
Meðal annars stendur þar sktifað:
»Nú koma þær fregnir með mönnum
að austan, að lftið þyki þar til koma
þessa eina afreks hans á þinginu, að herja
út brúnas.
Mikill meiri hluti A.-Skaptfellinga mun
e k k i líta svo á, að þetta sé hið eina af-
rek Þorleifs á þinginu í vetur. Kosning
hans til þings mun næg — og sú bezta —
sönnun fyrir þvf, að atkvæðagreiðslu hans
í sambandsmálinu álíta þeir meira virði,
en öll önnur þingstörf hans.
Atkvæðagreiðsla kjósenda þar eystra
um aðflutningsbannið 10. sept. slðastl. er
glöggasti vottur þess, að þeim hefur ekki
þótt framkoma hans á þingi í því máli
lítils virði.
Starf hans í öðrum málum munu þeir
allflestir honum mjög þakklátir fyrir. Svo
það, að fá veitt fé til Laxárbrúarinnar, sé
»hans eina afrek á þingi«, dæmir sig |
sjálft. Eða hitt, að »lítið þyki til þess 1
koma«, að fá brú á Laxá, munu fáir A,-
Skaptfellingar undirskrifa.
Svo kemur nú heimspekingurinn —
náttúrufræðingurinn fram, en bíldóttur þó
— og æpir hátt: »um mikla misvexti í
bergvatni, er ekki að tala«. Svo það er
nú glöggt, að fræðimönnum hefur blaðið
á að skipa. Og til þeirra vildi eg því
leyfa mér að beina þessari spurningu:
Hvað orsakar það, að bergvötn, sem eru
28.
optast lítil eða vel reið, verða á ýmsum
tímum algerlega ófær til yfirferðar ? Þetta
hvortveggja á sér opt stað um Laxá. Eg
skal fræða þau hjónaleysin um það, að
Laxá verður opt ill yfirferðar og stundum
óreið, þó að í langvinnum sumarþurkum
verði hún ekki dýpri en Lögrétta hefur
eptir póstinum. Og það má Lögrétta í
minni festa, að áin getur orðið ófær öðr-
um en sauðkindum — jafnvel póstum
hennar hátignar.
I prédikuninni stendur, að »á vetrum
sé óþægilegt að koma fé yfir ána, en þess
þurfi Hólabóndinn, enda sé það aðalgagn-
ið, sem að þeirri brú verði«. Svo mörg
eru þessi orð — óheilög þó. Skyldu nú
skinnin geta staðfest orð þessi með góðri
samvizku, sem sannleika? Já, hver skyldi
annars efast um það! Eða myndi mann-
orð þingflokksins í veði, þó einhver flokk-
ur í landinu reyndi mátt sinn á því, að
rýra virðingu hans eða smánarta í bak
honum, fyrir engar sakir? Eða væri að-
ferðin svo sem ekki jafnheiðarleg, hverj-
ar sem afleiðingarnar yrðu? Þeir um
það.
Orð Lögréttu, sem eg minntist á áðan,
skýra frá því, að Hólabóndinn muni aðal-
lega nota brúna á Laxá. Svo stendur nú
á, að frá landi Þorleifs í Hólum og að
ánni mun vera hér um bil J/2 míla, Laxá
er ekki nálægt landi hans, Af því mega
nú allir sjá, að Þorleifur muni e k k i
undir neinum kringumstæðum geta notað
brúna fyrir fé sitt, jafnvel þó hann
v i 1 d i. Hvert ætlar Lögrétta Hólabónd-
anum að halda með sauðkindur sínar.
Hyggur hún að Þorleifur muni beita fé
sínu f högum annara þann tíma árs, er
hann heldur því að húsum. Ef til vill
þykist hún hafa spurt það?
Lögrétta er víst »lukkuleg« yfir fyndn-
inni, þegar hún segir:
»En sæmilega fjárbrú handa Þorleifi
mætti leggja yfir ána fyrir svo sem 1000
kr.« — Ef hún fengi reikningshöfuðið hans
Runólfs gamla í rekkjuna til sín, mundi
útkoman ekki verða ósvipuð þessu. En
hversu mikið yrði svo eptir af því fé,
þegar hann væri búinn að »vaga« fram
á sólsetur hins 6. dags með hóp af mönn-
um með sér til að styðja stikurnar og
stilla kíkirinn að auganu — og — segja
honum til — er óreiknað. Líklega yrði
það ekki meira en svo, að það hrykki
handa honum til að hrópa: Verði hlykk-
ur! Sjá það var harla gott! Og ein-
hverjum hinum merkasta hollvini Lög-
réttu, Jóni Þorlákssyni, hefur reiknast
þetta á annan veg en henni. Hann hefur
sagt, að ekki veitti af 10,000 kr. til brú-
ar á Laxá. Og það má hann eiga, að
hann telur sjálfsagt, að þjóðvegabrýr séu
traustar — úr steini eða járni. En Lög-
rétta álítur það nú máske misráðið, að
gera þjóðvegi svo úr garði, að þeir verði
færir ferðamönnum ?
Af því eg þykist sjá, að Lögrétta sé
ekki vel kunnug þarna eystra 1 þessu at-
riði — þótt annað sé nú hljóðið í strokk
hennar — skal eg leyfa mér að benda
henni á, að svo er ástatt þar, að allar
sveitir í A.-Skaptafellssýslu — nema 1,
Lónið — hafa mikil not af brú þessari.
En Hólabóndinn og aðrir þeir, er sunnan