Þjóðólfur - 30.07.1909, Síða 1

Reykjavík, föstudaginn 30. júlí 1909.
61. árg.
Söng’ur um sumamótt.
Sumarnóttin svala, bjarta,
systir vetrar rökkurdísa,
ungur vakti' eg einn með þér.
Pú átt streng úr hverju hjarta,
heyrir þöglar bœnir rísa,
sérð hvað enginn annar sér.
Sumarnœtur húmið hljóða,
hulduljóða fóstran kœra,
þú veist margt með einum, ein.
Pú hefur opnað œðir tjóða,
er — inn þótt blœði — hugann næra;
þú átt margan þröst á grein.
— Við skulum syngja og saman eiga
sumardrauminn hlýja og þíða,
sem gjöful nóttin geymdi mér.
Sœlustund, nú sé eg teiga
sólarlandsins nýja og víða
brosa móti mér og þér.
Sigurður Sigurðsson.
Utan úr heimi.
Ástandið á Indlandi.
Athugaverð hreyflng.
Þess hefur verið optar en einu sinni
getið hér í blaðinu, að á Indlandi væri
að magnast hreyfing í þá átt, að losna
undan yfirráðum Breta, og hafaorðið þar
allveruleg uppþot við og við, þótt minnst
af því sé kunnugt hér í álfu. Én það
hefur þó ekki leynt sér, að enskum em-
bættismönnum þar eystra hefur opt verið
sýnt banatilræði, og að Indverjar eru nú
teknir að nota sprengikúlur á níhilista
vísu til að ógna yfirdrottnurum sínum.
Enn sem komið er hefur þessu ekki verið
svo mikill gaumur gefinn hér í álfu, þang-
að til leikurinn færðist fyrir skömmu frá
Bombay til Lundúna, þá er CurzonWyllie
ritari indverska ráðherrans (Morley’s) var
skotinn til bana i. þ. m. að lokinni
veizlu í indversku félagi, er hefur það
markmið, að hjálpa hinum mörgu Ind-
verjum, er dvelja í Lundúnum, og
koma þeim í nánari kynni innbyrðis. Sá
er morðið framdi, var indverskur stúdent,
að nafni Madha Lao Dhingra frá Punjab,
og skaut hann einnig til bana parsneskan
lækni, Lalcaca, er skundaði Curzon
Wyllie til hjálpar, er morðinginn skaut
á hann. Morð þetta vakti, eins og eðli-
legt var, mikinn óhug í Lundúnum, því
fremur sem morðinginn lýsti því yfir, að
hann hefði unnið gott verk, og sýndi
•engin iðrunarmerki. Verður vikið að yfir-
heyrslu hans síðar. Morð þetta virðist
vera einn þáttur í hryðjuverkum þeim,
sem Indverjar virðast vera alráðnir f
að fremja gagnvart brezkum valdsmönn-
um.
Það er ekkert leikfang fyrir Breta, að
stjórna Indlandi, hér um bil 300 miljónum
manna á 80,000 □ mílna svæði, eða
hér um bil á stærð við alla Vestur-Evrópu.
Og staðhættir, loptslag, lunderni og trúar-
brögð er svo margvíslegt og ósamkynja
á Indlandi, að erfiðleikarnir á því, að
stjórna landinu, eru afar miklir. Hér um
bil 3/3 íbúanna, eða um 210 miljónir telj-
ast Bramatrúar, 60 miljónir Múhameðs-
trúar, hér um bil 20 miljónir Búddatrú-
ar, nokkrar miljónir kristinna manna, og
svo allmikill fjöldi manna af ýmsum trú-
arflokkum. Alþýðumenntunin er á mjög
lágu stigi, og naumast x/io hluti Indverja
kann að lesa. Drepsóttir og hungur-
dauði mega heita þar heimagangar. Frá
því í október 1906 til jafnlengdar 1907
fórust 1,200,000 manns úr austurlenzku
pestinni, og árið eptir 100,000. en það
var talið óvenjulega gott ár. Og þó er
úrkomuleysið jafnvel enn geigvænlegra. í
þurkaárum þjást miljónir manna af hungri,
og margir deyja. Síðasta hungurárið 1907
—1908 varð ríkið að annast U/a miljón
manna, með því að sjá þeim fyrir vinnu.
Bretar hafa gert mikið til að verjast upp-
skerubrestinum, grafið siki og lagt vatns-
leiðslur til að veita vatni yfir stór svæði,
en það hrekkur ekki nándanærri til. Járn-
brautir þær, er Bretar hafa lagt um landið,
skoða hinir innfæddu sem gripanga, er
kúgararnir hafi teygt yfir landið, til þess
að geta því betur sogið merginn úr þjóð-
inni.
Stjórninni er þannig háttað, að Ind-
verjar hafa sérstakan ráðherra í enska
ráðaneytinu í Lundúnum. Nú sem stend-
ur er það Morley lávarður, vinur Glad-
stones, og hinn frjálslyndasti maður. Á
Indlandi er jarl eða vísi-konungur, er
enska stjórnin skipar. Það embætti hefur
nú Minto lávarður á hendi. Hann hefur
sér til aðstoðar 3 manna ráðaneyti,
er enska stjórnin skipar. Á ráðstefnu
þess situr einnig æzti hershöfðinginn
þar eystra, sem nú er Kitchener lávarður,
sigurvegarinn úr Búa-stríðinu. Auk þess
er ennfremur nokkurskonar löggjafarráð
fyrir allt Indland, og eiga í því sæti 25
menn, að meðtöldum vísikonginum, hers-
höfðingjanum og hinum 5 ráðgjöfum. Meiri
V erkf æravólar
og- smíðatól.
fá á 1 SchmaJil,
Kjöbenhavn. Gl. Kongevej 1D.
hluta þessa ráðs skipar vísikongurinn, en
að eins 5 eru valdir af héraðsstjórnum
og verzlunarsamkundum.
Stjórn hinna ýmsu landshluta er all-
margbreytileg. Nokkuð meira en helm-
ingur ríkisins með 230 miljónum lbúa,
er beinlínis undir ensku stjórninni. Land-
inu er skipt í héruð, sem hvert hefur sinn
stjórnanda (fylkisstjóra). Hinn hluti lands-
ins, með hér um bil 70 miljónum manna,
eru »lýðríki«, furstadæmi með stjórn út
af fyrir sig. Er talið, að á Indlandi séu
nálega 700 þesskonar ríki, hið stærsta
þeirra, Haidarabad, með 12 miljónum fbúa,
en hið minnsta með tæpt þúsund. Furst-
ar þessir stjórna hinum innri málum ríkis
síns, nokkurnveginn eptir eigin vild, en
þeir mega að eins hafa örlítinn flokk
vopnaðra manna, og mega ekki samninga
gera hvorir við aðra eða við nokkurt útlent
ríki. Enskir embættismenn eru dreifðir
um allt Indland, nálega 100,000 alls, og
eru hálaunaðir. Eru það optast valdir
menn og reyndir, er búið hafa sig ræki-
lega undir þessa þjónustu, Herinn er
talinn um 300,000 manns, en að eins js
hluti hans er Englendingar, liitt (4/s) inn-
bornir menn. I þessu hlutfalli liggur
meðal annars allmikil hætta, því að ef
til almennrar uppreisnar kæmi, er hætt
við, að indversku hermennirnir yrðu ekki
tryggir.
Þótt stjórn Breta á Indlandi sé eflaust
yfirleitt hagfelld, þá hefur samt á síðustu
árum þróast mjög óvild gegn henni meðal
innborinna manna, vegna þess, að þetta
er útlend yfirdrottnun. Það er einkum
meðal menntuðu mannanna, stúdentanna,
sem mest bólar á þessari sjálfstæðishreyf-
ingu. Margir þeirra dvelja langvistum í
Lundúnum og kynnast þar frjálsu stjórn-
arfyrirkomulagi, sem föðurland þeirra ter
á mis við. Og þeir heyra getið um sjálf-
stjórn annara enskra nýlenda. Ymsirþeirra
fara yfir Ermarsund til Parísar, og heyra
þar prédikaða hina »hættulegu« kenningu
um almenn mannréttindi, bæði við háskól-
ann ogá samkomum jafnaðarmanna. IParís
er nú sem stendur hinn ákafasti og áhrifa-
mesti indverskra byltingamanna, Krishna-
varma að nafni, og er hann ritstjóri tfma-
rits, sem kemur út í Lundúnum. Rétt
áður en CurzonWyllie var myrtur, sagði
hann í riti þessu, að pólitiskt manndráp
væri ekki morð, og hann leggur áherzlu
á það með sterkum orðum, að hver þjóð
hafi ótvíræðan rétt til að losa sig undan
erlendum yfirráðum með ofbeldi.
Um hríð gekk hreyfing þessi nokkurn-
M 32.
veginn í friðsamlega átt. Þá var sett á
stofn indversk þjóðsamkoma eða þjóð-
þing, er kom saman á hverju ári til að
ræða um hag landsins, og vann að nokkru
leyti í samráði við stjórnina. En eptir
sigur Japana á Rússum hefur breytzt all-
mjög veður í lopti. Þessi sigur varð Ind-
verjum bending uro, að Asíuþjóðirnar
væru færar um að brjóta af sér ok Norð-
urálfumanna. Þjóðþingið hefur klofnað,
og gerbreytingamennirnir myndað flokk
sér. Blöðin verða æ svæsnari og svæsn-
ari í garð stjórnarinnar, og æsingin magn-
ast alvarlega, en hvert banatilræðið rekur
annað gagnvart enskum mönnum.
Morley Indlandsráðherra hefur reynt
bæði með festu og gætni að friða ind-
versku þjóðina. Prentfrelsislöggjöfin og
hegningarlöggjöfin hefur verið hert, og
allmargir byltingaforingjar hafa verið
hnepptir í dýflissu eða reknir úr landi.
En jafnframt hefur hann leitast við að
vinna hina gætnari Indverja með því, að
leggja grundvöllinn að indverskri sjálf-
stjórn, en reyndar á mjög takmarkaðan
hátt. I desember síðastl. lagði hann frum-
varp um þetta fyrir enska parlamentið, og
fékkþað samþykkt bæði í efri og neðri mál-
stofunni, þótt lávörðunum væri ekki um
það. Samkvæmt þessu nýja stjórnarfyrir-
komulagi, verður fulltrúum í löggjafar-
ráðinu fjölgað svo, að þeir verða 63, og
af þeim á nálega helmingurinn, eða 28,
að veljast af héraðsstjórnum, gósseigend-
um og verzlunarsamkundum. 5 af þessum 28
eiga Múhameðstrúarmenn að velja. í
héraðsstjórnunumverðurmeirihlutinnkjörn-
ir fulltrúar, en fylkisstjórarnir hafa synj-
unarrétt. Tilslakanir þessar hafa engin
áhrif haft á byltingamennina, því að tak-
mark þeirra er ekki, að fá einhvern dá-
lítinn þátt í stjórninni, heldur að ná full-
komnu sjálfstæði. Enn sem komið er,
hafa þeir lítið bolmagn gagnvart valdi
Breta þar eystra. En hreyfingin getur
aukizt hröðum fetum og orðið Englend-
ingum hættuleg, þegar minnst varir. Þetta
er og ensku stjórninni heima fyrir full-
ljóst, og þess vegna gerir hún allt, sem í
hennar valdi stendur, til að lægja öld-
urnar þar eystra.
Sem dæmi þess, hversu rík gremja Ind-
verja er, birtum vér hér ummæli stúdents-
ins indverska, er myrti Curzon Wyllie.
Þá er yfirheyrsla fór fram um morð
þetta í lögregluréttinum í Westminster 10,
þ. m., bar þar meðal annars vitni ind-
verskur laganemi, en þá er þeirri yfir-
heyrslu var lokið, sagði morðinginn, að
þessi stúdent væri svikari við föðurland
sitt, eptir framburði hans að dæma. Og
þé er morðinginn var spurður, hvort hann
hefði nokkuð að segja sér til varnar, þá
hélt hann eptirfarandi ræðu [tekin eptir
»Weekly Times« 16. þ. m.]:
»Eg hirði ekki um að segja neitt til að
verja sjálfan mig, heldur að eins til að
færa sönnur á, að eg hafi gert rétt. Að
því er sjálfan mig snertir, hefur enginn
enskur dómstóll nokkra heimild til að
handtaka mig og halda mér í dýflissu
eða kveða upp dauðadóm yfir mér. Af
þessum ástæðum vildi eg ekki hafa nokk-
urn málsfærslumann til að verja mig. Og