Þjóðólfur - 20.08.1909, Page 1

61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 20. ágúst 19 09.
Jú 35.
Erlend tíðindi.
Bardagar í Marokkó og upphlaup
á Spáni.
Spánverjar hafa átt mjög í vök að
verjast gagnvart Kabýlum 1 Marokko nú
upp á slðkastið. Nálægt bænum Melilla
(á norðurströnd Marokkó) lenti í mann-
skæðum bardaga 24. f. m. Voru Ka-
býlar 16,000 að tölu, og réðust hvað
eptir annað á spanska setuliðið þrátt
fyrir stöðuga skothríð frá stórskotaliðinu.
Bardaginn stóð allt til kvelds. Fregnum
ber ekki að öðru leyti saman um úrslitin.
Segja sumar, að Spánverjar hafi haldið
velli, en aðrar að þeir hafi borið lægra
hlut. En mannfallið varð þó meira af
hinum innfæddu. Er talið, að fallið hafi
af þeim 2000 manns, en af Spánverjum 200,
þar á meðal einn aðalforingi þeirra Pintos
herforingi, og 20 aðrir liðsforingjar féllu
eða særðust. Alls særðust í þessari or-
nstu 800 manns af Spánverjum, og »Ti-
mes« segir 6. þ. m., að síðan 9. júlí, eða
á einum mánuði, hafi Spán/erjar misst
90 liðsforingja og 1000 manns í orustum
við Marokkóbúa, og er það ekki alllítið
tjón. — Hinn 27. f. m. varð einnigharð-
ur bardagi á sömu stöðvum og mannfall
allmikið.
Með því að fregnir bárust til Spánar
um, að spanska herliðið í Marokkó hefði
farið hrakfarir, væri í nauðum statt og
illa stjórnað, þá urðu uppþot víðsvegar á
Spáni, einkum í Barcelona. Það var að
kveldi 27. f. m., sem stjórnbyltingamenn
í Barcelona hófu þar uppreisn, með því
að leggja eld í bæinn á ýmsum stöðum.
Segir fréttaritari »Times«, að þá nótt hafi
verið brenndar eða skemmdar 36 kirkjur
og samkomuhús. Daginn eptir voru 40
uppreisnarmenn skotnir án dóms og laga.
Þá var barist á götunum og tóku 30,000
byltingamanna þátt í upphlaupinu, að því
er sagt er. Einn fréttaritari lýsir svo að-
förunum í bænum h. 28. f. m., að upp-
hlaupsmenn hafi grafið upp lík úr kirkju-
görðum, dregið þau í böndum um göt-
urnar, og skilið þau svo eptir á ýmsum
stöðum. Annar fréttaritari lýsir hryðju-
verkunum nóttina milli 27.—28. með enn
dekkri litum, einkum grimmdinni við
munka og nunnur, er drepin hafi verið
fyrir ölturum, rifin 1 stykki og limirnir born-
ir á stöngum, en sumar nunnur píndar til
dauða. Eitt dýrmætt bókasafn var eyði-
lagt og eitt náttúrugripasafn. Við bruna
ýmsra guðsþakkastofnana urðu 5000 börn
heimilslaus. Yfirvöldin í Barcelona hafa
reynt að gera sem minnst úr þessu
upphlaupi, en allalvarlegt var það engu
að síður. Og það eru ekki eingöngu
stjórnbyltingamenn, eða stjómleysingjar,
sem hrundið hafa því á stað og tekið
þátt í því, heldur »skikkanlegir« verka-
menn, sem hata allan herbúnað, og hafa
gripið tækifærið að leggja niður vinnu,
meðan herliðið hafði annarstaðar nóg að
starfa. Annars er Barcelona aðalheim-
kynni stjórnleysingja á Spáni, og æsing-
um þeirra er auðvitað upphlaupið að
kenna. Talið er, að í því hafi vérið
drepnir 100 manns, þar á meðal 75 upp-
hlaupsmenn, en 1000 verið særðir. Ótt-
ast menn nú allmjög um líf Alfons kon-
ungs, og fær hann ekki líftryggingu hjá
lífsábyrgðarfélögum nema með afarkost-
um. Þjóðhöfðingjar þykja ekki óhultir á
þessum tíma, sízt í Suður- og Austur-
Evrópu.
Ferðalag Rússakeisara.
Nikulás keisari er nú á hringferð sinni,
sem fyr hefur verið getið um, en þorir
hvergi á land að koma. Er jafnan á
skipi sínu »Standard«, og varðskip allt í
kringum hann, Má enginn nálgast keisara-
skipið, nema »útvaldir« einir, þjóðhöfð-
ingjar og þeirra nánustu, svo er hræðslan
mikil, og má vera óskemmtilegt að lifa
jafnan í slíkum ótta, enda er keisarafrúin
orðið heilsulaus, gersamlega taugabiluð af
þessari sífelldu lífhræðslu. Þau keisara-
hjónin komu á höfnina í Cherbourg á
Frakklandi 31. f. m., og Falliéres forseti
tók þar á móti þeim og bauð þeim til morg-
unverðar á skipi sínu. Þar hélt keisári
ræðu og fór hlýjum orðum um sambandið
milli Frakklands og Rússlands, er væri
svo ágæt trygging fyrir almennum friði.
Daginn eptir var haldin frakknesk flota-
sýning til heiðurs við keisara. Frá Cher-
bourg hélt keisari 2. þ. m. áleiðis til Co-
wes á Suður-Englandi, og lét Játvarður
konungur þrjú stærstu herskip Bretaflota
sigla á móti keisara út í Ermarsund, og
rétt á eptir kom konungur sjálfur á skipi
sínu og gekk um borð í »Standard«, til
að heilsa upp á keisara. Voru svo veizlu-
höld á báða bóga næstu daga, allt á
skipum úti. Að eins börn keisara fengu
að stíga á land og skemmta sér nokkra
hríð á götunum í Cowes, en leyndu var
því haldið, að þetta væru börn keisara,
en þá er það fór samt að kvisast og
mannfjöldinn tók að elta krakkana til að
skoða þau, þá fór lögreglan að ókyrrast,
og leið ekki á löngu, áður en þau voru
flutt aptur út á skip. Vitanlega er reynt
að halda því leyndu fyrir börnunum
í lengstu lög, að þau hafi nokkuð frek-
ar að óttast en önnur börn, vegna þess,
að þau eru börn keisarans, en fljótt fá
þau auðvitað vitneskju um það, og verð-
ur til þess að spilla snemma æskugleði
þeirra.
Frá Cowes hélt keisari 5. þ. m. til
Kiel til fundar við Vilhjálm keisara. Létti
þungum steini af Bretum, er heimsóknin
var um garð gengin.
Ráðaneytisskipti á Frakklandi.
Þess hefur verið getið í símskeytum
áður, að Clemenceau forsætisráðherra
F'rakka væri farinn frá völdum. Varð
hann í minni hluta við atkvæðagreiðslu
á þinginu 20. f. m., með því að trausts-
yfirlýsing til stjórnarinnar var felld með
212 atkv. gegn 176. Munurinn var þó
ekki meiri, ekki nema 36 atkvæði. Svo
ber og þess að gæta, að það voru að
eins 388, sem greiddu atkvæði af 591,
sem sæti eiga á þinginu. 175 þingmenn
höfðu fengið burtfararleyfi af þingí áður,
og voru nokkrir þeirra á skemmtiferða-
lagi á Norðurlöndum, þar á meðal í
Kaupmannahöfn, en nokkrir voru fjarver-
andi í Ieyfisleysi, höfðu gengið burt áður
en atkvæðagreiðsla fór fram. Þrátt fyrir
þetta tók Clemenceau vantraustsyfirlýsingu
þessa góða og gilda, og rauk út úr þing-
salnum ásamt öllum ráðgjöfunum, undir
eins og atkvæðagreiðslunni var lokið.
Það voru þeir Jaurés og Delcassé, er
stóðu fyrir áhlaupi þessu á stjórnina, og
sættu lagi meðan svo margir þingmenn
voru fjarverandi, enda tókst að steypa
henni. Það var út af stjórn flotamál-
anna, sem Delcassé réðst á Clemenceau
all hatramlega. En Clemenceau svaraði
aptur ofsalega mjög og spillti það fyrir
honum, enda segja sumir, að hann hafi
gert það með vilja, verið orðinn þreyttur
á stjórnarstörfum og viljað hætta. Hefur
hann og verið einna lengst í embættinu,
síðan Waldeck-Rousseau, eða síðan í
október 1906. Komst hann inn í ráða-
neyti Sarriens í marz það ár, og var þá
þegar 1 rauninni aðalmaðurinn í því ráða-
reyti. Hefur hann fengið orð á sig fyrir
stjórnkænsku, dugnað og snarræði, og er
nú kominn fast að sjötugu (f. 1841).
Eptirmaður hans er Aristide Bri-
a n d, maður á bezta aldri, 47 ára gam-
all, áður dómsmálaráðgjafi í ráðaneyti
Clemenceau’s. Hann er jafnaðarmaður
mjög ákveðinn, en nýtur almenns trausts
meðal landa sinna. Sem dómsmálaráð-
gjafi átt hann mestan þátt í samuing lag-
anna um skilnað ríkis og kirkju á Frakk-
landi, og þótti koma viturlega fram í því
máli. Skoðanabróðir hans Millerand er
orðinn atvinnu- og póstmálaráðgjafi í
þessu nýja ráðaneyti, en annars eru 6 úr
hinu gamla ráðaneyti einnig í þessu,
þar á meðal utanríkisráðgjafinn Pichon.
Hermálaráðgjafi er Brun hershöfðingi og
flotamálaráðgjafi Boué de Lapeyrére admir-
áll, báðir nýir í tigninni, og mikilhæflr
menn. Næstliðin 10 ár hefur forstaða
flotamálaráðaneytisinsekki verið falin for-
ingjum úr sjóhernum, heldur ósérfróðum
mönnum í þeim efnum, og eigna Frakkar
þeirri ráðstöfun hnignun sjóliðsins, en nú
búast þeir við framförum.
Frá Persíu.
Þess hefur verið áður getið, að Mú-
hamed Ali Persakeisari varð að leggja
niður völdin í f. m. Mótstöðumenn hans
höfðu þá náð höfuðborginni Teheran á
vald sitt, og keisarinn flúði á náðir rúss-
neska sendiherrans, er tók hátíðlega á
móti þessum virðulega flóttamanni, og
lét bæði enskan og rússneskan fána blakta
yfir húsinu meðan keisarinn var þar, til
að sýna, að hann stæði undir vernd
beggja þessara stórvelda. Það ætla menn,
að Rússar hafi hugsað sér að ná öllum
yfirráðum þar 1 landi, með því að æsa
þjóðina gegn keisara, svo að hann yrði
að leita trausts og halds hjá þeim, og
yrði þá ekki annað en leiksoppurí hönd-
um þeirra, þótt hann bæri keisaranafnið.
En hreyfingin varð ofsterk í landinu, svo
að Rússar sáu sér ekki annað fært, en
láta keisarann falla og sporna ekki gegn
stjórnendaskiptunum. Er Achmed Mirza
sonur keisara, 14 ára gamall (sumir segja
ir ára) tekinn við völdum, en sá heitir
Azed-el-Mulk, sem er forverji hans og
stjórnandi. Kvað drenghnokkinn hafa
farið að skæla, er hann var gerður að
keisara og kann mjög illa við sig í tign-
inni. Hefur hann gert nokkrar atrennur
til að hlaupast burtu, heim til pabba og
mömmu.
Það stóð alllengi á því, að ákveða hve
há eptirlaun atsetti keisarinn ætti að fá.
Fjárhirzla Persa er tóm, og illt að fá lán,
lánstraustið ekki mikið. Var álitið, að
keisarinn mundi geta lifað sæmilega á
Rússlandi með 90,000 kr. eptirlaunum á
ári, en við það vildi Muhamed Ali alls
ekki una, og hafði hann það loks fram,
að fá 270,000 kr. í eptirlaun, en þá varð
hann að sleppa tilkalli til gimsteina krún-
unnar. Er þar á meðal hinn nafnkunni
Daryanur-gimsteinn, systursteinn við hinn
jafnnafnkunna Ko-hin-oor) (»Ljósfjall«)
Bretakonungs. í þ. m. heldur hinn
fyrv. Persakeisari af stað úr Persíu áleiðis
til Rússlands, og á að setjast þar að
í höll á Krímsskaganum. Býr hann þar
sem útlendur fursti, án nokkurrar veru-
legrar gæzlu.
í flugyél yflr Ermarsuud.
Sunnudagsmorguninn 25. f. m. frá kl.
4z/a—s síðdegis, flaug frakkneskur maður
að nafni Blério.t fyrstur manna í flug-
vél milli Frakklands og Englands, yfir
sundið milli Calais og Dover, sem þar er
rúmir 30 kílómetrar^á breidd. Er talið,
að hann hafi farið sem svarar 68 kíló-
metrum á klukkustund, og verið 277»
mínútu á leiðinni. Hafði Blériot f kyr-
þey búið sig undir að þreyta flug þetta,
og vissu tiltölulega fáir af þeirri fyrirætl-
un, en annar frakkneskur maður, Latham
að nafni, hafði alllengi legið við sundið,
og búið sig til að fljúga yfir. Eptir að
Blériot hafði heppnast það svona vel,
gerði Latham tvær tilraunir, en datt bæði
skiptin í sjóinn, því að mótorinn bilaði.
I síðara skiptið meiddist hann til muna
við fallið. Blaðið »Daily Mail« í Lund-
únum hafði heitið 18,000 kr. verðlaunum
handa þeim, er fyrstur flygi yfir Ermar-
sund, og hlaut nú Blériot verðlaun þessi,
enda má segja, að hann hafi til þeirra
unnið, því að þetta er 11. flugvélin, sem
hann hefur smíðað til loptfara, 11. til-
raunin, sem hann hefur gert til að gera
vélina sem fullkomnasta. Gufubátur, sern
átti að verða samferða honum yfir sundið
til að bjarga honum, ef hann félli í sjó-
inn, lagði af stað frá Calais nokkru á
undan honum, en hann náði honum fljótt
og varð langt á undan til Dover. Eptir
10 mínútna flug missti hann sjónar á
Frakklandsströnd, en að öðrum 10 mín-
útum liðnum eygði hann hæðirnar við
Dower. Hann flaug optast nær um 250
feta hátt f lopti. Eins og vænta mátti,
var honum tekið með kostum og kynjum
á Englandi, haldnar veizlur í Lundúnum
o. s. frv. Haldane, hermálaráðgjafinn
enski, sagði, að hann yrði kunnur í sög-
unni fyrir þetta afrek hans, er myndaði
nýtt tfmabil í loptsiglingum. Ekki var
Blériot tekið með minni virktum, er hann
kom til Parísar. Var hann borinn á
höndum, og hvert heiðurssamsætið rak
annað. Loptsiglingafélagið franska hefur
ákveðið að reisa minnisvarða úr granit á
staðnum, þar sem Blériot tók sig upp, er
hann flaug yfir sundið. Honum hefur og