Þjóðólfur - 10.09.1909, Blaðsíða 1

61- árg
Reykjavik, föstudaginn 10. september 1909.
JB 38.
Jrræðslumál barna.
Eptir séra Jóhannes L. L. Jóhannsson.
IV.
Þriðja, sem að lögunum er fundið, er
kostnaðurinn við barnafræðsluna. Það er
nú svo sem auðvitað, að með umbótum
á fræðslunni fylgir það, að menn verða
eitthvað í sölurnar að leggja. Þegarver-
ið er að rækta jöiðina, er eigi verið að
fárast um kostnaðinn, af þvt að menn
vita, að slíkt borgar sig vel, en pá ætti
fólki að skiljast, að eigi muni ver borga
sig að rækta mannssálirnar. Kostnaður-
inn er og vel kleifur með lagi. Aðal-
breytingin, sem lögin gera í þessu presta-
kalli er það, að þau knýja menn til að
sameina börnin miklu meira en áður,
vegna skólaskyldunnar. Aður var mjög
torvelt, að fá það t gott lag, svo afleið-
ingin varð sú, að sum heimili íóru alveg
á mis við að fá kpnnara fyrir börnin,
einkum hin fátækari, en aptur hékk kenn-
arinn stundum alt að mánuði yfir kennslu
á 3—4 börnum, sem er verkleysa. Það
er sannur kostur við lögin, að ekkert
barn má kennslulaust vera, því það þarf
alveg eins að fræða börn fátæklinganna
sem ríkismannanna, en af þessu leiðir, að
sameina verður betur, enda geta allirséð,
að mannfélaginu er í rauninni miklu ó-
dýrara að fæða kennara og gjalda hon-
um t. d. 1 i6 vikur á 2 stöðum yfir io
börnum á hvorum stað, heldur en að
halda hann 1 25 vikur yfir sama fjölda á
5 bæjum með 4 börnum á hverjum stað.
Það er hreint hneyksli, þegar menn tala
um, að barnafræðsla setji menn á sveit-
ina, þar sem alreynt er, að hún er bezta
ráð til að bæta efnahag í hverju landi.
Kennarar hér fengu áður úr landssjóði
allt að 80 kr. fyrir um 20 vikna kennslu
og þar að auki 2 kr. á viku eða í allt
40 kr. hjá húsbændum barnanna auk
fæðis, svo vinnulaunin voru alveg sem
nú, 6 kr. á viku, en tíminn varð lengri,
svo kostnaður af fæði og lcaupi varð meiri,
og þó fékk hvert barn miklu skemmri
námstíma, svo hér er hreinn gróði af
breytingunni. Höfuðerfiðleikinn er nátt-
úrlega fyrir efnalitla menn, að verða að
koma börnum sínum fyrir afbæ og gefa
þar með þeim, því þótt það beint reikn-
ingslega skoðað sé hagur, ef fæði og
kaup kennaranna heima er talið með, þá
verður þó flestum léttara að fæða fólk
sitt heima. En svona var það áður, ef
börnum var komið fyrir, munurinn er að
eins sá, að fleiri verða að gera það nú.
En með lagi má mjög draga úr þessu,
því bæði geta miklu fleiri börn gengið
að heiman í skólann vfða hvar, en gert
er enn, og svo má fækka heimilunum,
er með þarf að gefa, með því að hafa t.
d. 8 vikna námsskeiðið á 2 bæjum, ef
húsakynni eru nýtileg og láta öll börnin
fylgja kennaranum og svo var það haft
í vetur í þessum sveitum. Þá rná og
gera meðgjafarkostnaðinn auðveldari með
þvf að leggja mat á borð með nemend-
unum. Fæðið og öll aðhlynning fyrir
nemendur var hér í vetur í sumum sveit-
um 50 aurar á dag, en sumum 60 aurar.
Ef hærri talan er tekin, verða það 33 kr.
60 aur. í 8 vikur. En nú má gera ráð
fyrir, að fæðið heima hefði beint kostað
að minnsta kosti helming af þessu og
verður þá kostnaðurinn fyrir þann, er 1
barn á, um 17 krónur, sem varla er nein-
um ofvaxið. Eigi maður aptur t. d. .3
börn á skólaaldri, sem vel getur komið
fyrir, þá er þetta auðvitað örðugra, en
aðgætandi er, að þeim manni mundi
varla veita af að taka sér heimiliskenn-
ara, ef eigi væri farskólinn, og þá kem-
ur nú undir eins mikill aukakostnaður í
fæði og kaupi kennarans, þótt húsbóndi
geti líka haft not hans til að kenna yngri
börnunum. Kostnaðargrýlan er því mest-
megnis á litlum rökum byggð. En afar-
handhæg er hún jafnan til að æsa upp
fólk.
Aftur er það sannur galli á lögunum,
að skipta sveitum í skólahéruð og fræðslu-
héruð. Yfir höfuð skemmdi efri deild
lögin, og kaflinn um fræðsluhéruð er að
mestu til ógagns. Hluturinn er, að t. d.
farskóli í þessum hreppi er engu síður
barnaskóli heldur en fastaskólinn 1 hin-
um Báðir hrepparnir eru í reyndinni
skólahéruð, þótt barn, hvert á öðrum
staðnum, njóti 2 mánaða, en á hinum 6
mánaða kennslu; en hvað gerir það til,
ef nærri þvl jafnmikið er lært, sem stund-
um mun vera. Þessi skipting er skað-
leg, því hún neyðir menn til að kjósa
heldur skóla með tveggja mánaða náms-
tíma fyrir barn, sem er haldinn á flæk-
ingi á ýmsum bæjum, fremur en skóla
með sama námstíma, sem er haldinn á
einum bæ, því hið fyrra heitir farskóli
og fær landstyrk, en hið síðara eflaust
fastaskóli og getur því varla landsjóðs-
styrk fengið, nema með hártogun lag-
anna, af því að í þeim skólum er heimt-
aður lengri tími eigi styrkur að fást.
Þessu hefði þingið þurft að breyta í vet-
ur, en eigi hinum óþarfanum, að lengja
fram fræðslusamþyktafrestinn. Samt held
eg, að réttast sé, að halda lögunum svo
sem 6—8 ár óbreyttum, þvf þá sýnir
reynslan bezt, hverju þarf að breyta.
1 1
er ýmsar hviksögur hafa gengið um í
blöðum stjórnarandstæðinga, er nú kunn-
ur orðinn. Hann var undirskrifaður í
Kaupmannahötn 7. f. m. Ráðherra ís-
lands samdi einn við Thorefélagið, en
við hið sameinaða, danska gufuskipafélag
sömdu íslenzki ráðherrann og Klaus Bernt-
sen. innanríkisráðgjafi Dana í félagi.
Aðalatriði samnings þessa eru birt í
»Isafold«, og eru þau á þessa leið :
»Sameinaða félagið tekur að
sér 25 reglubundnar miltilandaferðir með
skipunum Botníu, Ceres og annaðhvort
Vestu eða Láru.
Kælirúm svo gott, að varðveitt geti
óskemt smjör, ket, fisk o. s. frv. landa á
milli, verður sett í Botníu. Auk þess
boðið, að setja kælirúm í Ceres fyrir 5000
króna aukaþóknun. Félagið áskilur sér,
að afnot kælirúmanna séu bundin við
minnsta kosti 50 kr. farmgjald.
Farmgjald má aldrei fara fram úr nú-
gildandi taxta. Kostnaðinn við umskip-
un úr millilandaskipunum í strandbátana
ber félagið sjálft.
Eins og hingað til er fargjald fært nið-
ur fyrir stúdenta, iðnaðarmenn, innflytj-
endur o. s. frv.
Til ferðanna tær sameinaða félagið
danska styrkinn, 40,000 kr. á ári.
Thorefélagið tekur að sér strand-
ferðirnarogaðminnsta kosti 20 reglubundn-
ar millilandaferðir, þar at fer félagið
að minnsta kosti 4 ferðir til Hamborgar.
í eitt af millilandaskipunum (líklega
Ingólf) verður sett samskonar kælirúm
semíBotníu. Auk þessverða sett kæli-
rúm í 2 af strandbátunum, aust-
an og vestanlandsbátinn. Strandferða-
skipin verða 3, eins og alþingi gerði ráð
fyrir. Tvö af þeim ný. Skipin mega
ekki að neinu leyti vera eptirbátar Hóla
og Skálholts.
Farþega- og farmgjöld milli Hamborg-
ar og íslands mega ei fara fram úr sömu
gjöldum milli Kaupmannahafnar og Is-
lands.
Stúdentar, iðnaðarmenn og innflytjend-
ur fá sömu kjör á skipum Thorefélags,
sem á skipum Sam. fél.
Það er áskilið í samningnum, að eigi
megi láta vörur til Túliníusarverzlana hér
á landi ganga fyrir vörum annara.
Thorefélagið skuldbindur sig til að
skipa skip sín íslenzkum yfir-
mönnum og hásetum, eptirþví, sem
frekast er unnt.
Það er áskilið, að gestaréttur
Reykjavíkur skuli vera varn-
arþing í málum þeim, er rísa milli fé-
lagsins og manna búsettra á Islandi.
Fyrir ferðir sínar fær félagið Islenzka
styrkinn, 60,000 kr. á ári.
Þetta eru höfuðatriðin úr samningnum,
og virðist hann vera yfirleitt hinn hag-
feldasti oss til handa og skilyrðum þings-
ins fullkomlega fullnægt, er það gaf heim-
ild til að semja um ferðirnar til 10 ára,
ef »mun betri« ferðir fengjust á þann
hátt, en nú eru, því að auk Hamborgar-
ferðanna, sem Thorefélagið hefur lofað
að auka eptir þörfum, eru það hlunnindi,
að kælirúm verða í 2 af strandbátunum,
sem ekki var þó krafizt af þinginu, held-
ur að eins, að þau væru í 2 millilanda-
skipunum. Ennfremur má telja það kost,
að Thorefélagið hefur skuldbnndið sig
til að hafa íslenzka yfirmenn og háseta á
skipum sínum, eptir því sem frekast sé
unnt. Én höfuðkostur samningsins er þó
það, að reglubundnar ferðir, með nokk-
urn veginn jöfnu millibili, komast á, í
stáð handahófsferða, er þannig var hátt-
að, að 4—5 skip komu opt 1 einni bendu,
en svo ef til vill mánaðar millibil á milli,
er engin skip komu. Nú verða reglu-
bundnu ferðirnar 45 (í stað 25 áður) og
þeim að lfkindum hagað svo, að lagt
verður af stað frá Kaupmannahöfn til Is-
lands á hverjum sunnudegi alla mánuði
ársins, nema í janúar, nóvember og des-
ember annanhvorn sunnudag. — Ráð-
herrann á því þökk en ekki óþökk skil-
ið fyrir samning þennan. Og næstu þing
þurfa nú ekki að eyða tíma sfnum í þref
um samgöngur á sjó, er hingað til hefur
lengi verið þjarkað um, og almenningur
þó stöðugt verið óánægður með ferða-
áætlanir hins Sameinaða, og talið þær
mjög óhentugar.
Frá útlöndum.
Kríteyjardeilan.
Út af yfirráðum eyjar þessarar hafa nú
upp á síðkastið verið viðsjár allmiklar
millum Tyrkja og Grikkja. Eyjarskeggjar
vilja gjarnan losna með öllu undan Tyrkj-
um, og ekkert hafa saman við þá að
sælda, en fá sjálfstjórn undir yfirstjórn
Grikkja að nafni. Stórveldin draga taum
Tyrkja, með því að þeim mun þykja þeir
hafa verið harðræði beittir í seinni tíð,
út af Balkanmálinu, þótt ekki bætist það
ofan á, að Krítey sé með öllu frá þeim
tekin. Þá er stjórn Kríteyjar dró upp
fána eyjarinnar með gríska sambands-
merkinu, urðu Tyrkir æfir, og kröfðust
að Grikkir hlutuðust til um, að fáninn
væri tafarlaust dreginn niður, en Grikkja-
stjórn fór undan í flæmingi og Kríteyjar-
stjórnin lýsti þvf yfir, að enginn þarlend-
ur maður í eynni myndi fást til þess verks,
eða dirfast að draga fánann niður. Þá tóku
stórveldin til sinna ráða. Englendingar,
Rússar, Frakkar og Italir sendu herskip
til Canea (á Krít) 17. f. m., og tilkynntu
stjórninni, að fáninn yrði tafarlaust dreg-
inn niður, og mundi það hafa mjög al-
varlegar afleiðingar í för með sér, ef því
væri að nokkru tálmað. I dögun 18.
f. m. gekk 300 manna flokkur á lánd frá
herskipum stórveldanna í Canea, og skip-
aði sér umhverfis kastalann, er fáninn var
reistur á, en 4 sjómenn, sinn frá hverju
stórveldi, hjuggu fánastöngina sundur.
Sextíu manns, 15 af hverri þjóð, héldu
vörð við kastalann, meðan hinir gengu
til skipa. Engar óspektir urðu, því að
stjórn eyjarinnar dirfðist ekki að sýna
nokkurn mótþróa, og hélt uppi reglu á
götunum og niður við höfnina, Þetta til-
tæki stórveldanna mæltist veí fyrir í Mikla-
garði og kyrrði Tyrki í svip, en Grikkir
urðu allæfir, og mun uppþotið í Aþenu,
er getið var um í símskeyti hér í blaðinu
fyrir skömmu, meðfram hafa átt rót sína
að rekja til þessa atburðar. Um 20. f. m.
hættu Miklagarðsbúar öllum verzlunarvið-
skiptum við Grikki, og grísk vöruflutn-
ingaskip lágu óaffermd þar á höfninni.
Þetta viðskiptaleysi (»boycott«) getur orðið
Grikkjum alltilfinnanlegt til lengdar.
1 Marokkó
er enn allt við sama, og Spánverjar
eiga þar allmjög í vök að veijast, mjög
hæpið, að þeir geti friðað landið. Frétt
hefur komið um, að Bu Hamara, er gert
helur kröfu til ríkis í Marokkó, hali
beðið ósigur og verið tekinn höndum af
herliði Mulai Hafids soldáns. Allmargir
áhangendur hans hafa verið fluttir sem