Þjóðólfur - 24.09.1909, Page 1

61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 24. september 1909.
J* 40.
Taurullur
stæri'i og smærri.
Langódýrastar i verzlun
g. ij. Bjarnasoti.
Bókmenntir.
Xacharias Topeliuss Sög’iir lier-
lseknisins. Matthías Jochnms-
son hýddi.
Þetla mikla og fræga sagnasafn finnska
skáldsins Topeliusar (•{• 1898) er nú allt
komið á íslenzku í 6 allstórum bindum,
síðasta bindið nú í ár. Þýðingin á þessu
stóra safni er þrekvirki, sem hið alkunna
þjóðskáld vort hefur leyst mætavel af
hendi, þegar á allt er litið, því að það
er sannarlega ekki auðhlaupið að því al-
staðar, að snúa »Feltskárns beráttelser«
úr sænskunni á góða, lipra íslenzku, en
það hefur séra Matthíasi tekizt víðast
hvar ágætlega, og sumstaðar eru engu
minni skáldleg tilþrif t íslenzkunni hjá
honum, en í sænskunni hjá höf. Það
má óhætt fullyrða, að ritsafn þetta hefur
ekkert skemmst við það, að færast f ís-
lenzkan búning. Séra Matthías er ein-
mitt ágætur þýðari slíkra sögurita, sakir
þess, að hann er svo kunnugur íslenzku
fornsögunum, íslenzka sögustllnum, að
honum veitir svo létt að líkja eptir hon-
um, en jafnframt gætir hann einmittmeð-
alhófsins, forðast alla óeðlilega forneskju-
tyrfni í stílnum, er spillir nautn manna
við lesturinn, þá er hver setning ber það
með sér, að hún er ófimleg og saman-
skrúfuð stæling með harmkvælum fædd.
Ur slíkum óskapnaði verður hvorki fugl
né fiskur, hvorki fornmál né nútíðarmál.
Fyrir slík sker syndir séra Matthías í þýð-
ingum sínum, því að þar rennur gamla
og nýja málið saman 1 eina samsteypta
heild, sem ágætlega fer á. Og þótt finna
mætti að stöku orðatiltækjum eða setn-
ingum í jafnstóru safni, sem þessu, þá
eru þeir gallar svo smáir, að þeirra gæt-
ir alls ekki 1 samanburði við hina miklu
kosti þýðingarinnar. Og þegar á allt er
'litið, er oss næst að halda, að þessi þýð-
ing séra Matthíasar komist næst eða
standi jaínvel jafntætis íslenzkri þýðingu
k öðru enn frægara sagnasafni, en það er
þýðing Steingríms Thorsteinssons á »Þus-
und og einni nótt«, sem lengi hefur við-
brugðið verið sem fyrirmyndarþýðingu.
Hvorttveggja þessar þýðingar eru og verða
Ibókmenntalegt þrekvirki, og þá er þess
er gætt, að séra Matthías hefur unnið
verk þetta á gamalsaldri, þá er mönnum
tekur að förlast þróttur og fjör, þá má
það furðu kalla, hve gersamlega stfllinn
er laus við öll ellimörk og andlega þreytu.
Það sést hvergi á þýðingunni, að maður
á áttræðisaldri hafi að henni unnið. En
vitanlega hefur verkið verið erfitt og
þreytandi, því að svo eru allar þýðingar,
er vanda skal. Og vér minnumst þess,
iið þýðandinn lét þess getið í bréfi. er
hann hafði lokið þýðingunni, að feginn
væri hann, er þeim steini væri af honum
létt, þótt honum hefði verið ánægja að
koma þessu snilldarverki Topeliusar á ís-
lenzka tungu, og kvaðst hann vona, að
margir mundu hafa skemmtun af sögum
þessum. Og 1 því fer hann naumast villt,
því að sögum þessum er þannig háttað,
að þær munu verða kærkomnar ísleuzkri
alþýðu, og hin ágætasta skemmtun á vetr-
arkvöldum. Annars þarfnast sagnabálk-
ur þessi ekki sérstakra meðmæla hér, því
hann er fyrir löngu viðurkenndur sem
eitthvert hið ágætasta skáldsagnarit á
sannsögulegum grundvelli, er birzt hefur
á Norðurlöndum. Eins og kunnugt er,
þá eru fléttuð inn 1 sögur þessar ýms
höfuðatriði úr sögu Svíþjóðar um meira
en hálfa aðra öld, frá þvf á dögum Gúst-
afs Adolfs fram á daga Gústafs konungs
3. Sérstaklega er það lýsingin á ýmsum
þjóðháttum og Jþjóðsiðum Svía á þeim
tfmum, sem þar kemur svo greimlega
fram, samtvinnuð við þjóðtrúna og ýmsa
dularfulia hluti, er verpur einskonar töfra-
blæ yfir frásögnina, sem heldur lesendun-
um föstum, svo að hann þreytist ekki við
lesturinn, því að myndirnar, sem höf.
bregður upp, eru svo margbreytiiegar og
þó allar tengdar saman í eina heild, að
söguþræðinum er hvergi sleppt, svo að
þá er einu bindinu er lokið, veit lesand-
inn, að mörg æfintýri eru enn ósögð af
sögupersónum þeim, er hann hefur kynnst.
Og hann verður fíkinn »að fá meira að
heyra«, byrja á næsta bindi. En nú eru
bindin komin öll, svo að ekki þarf leng-
ur að bíða eptir framhaldinu.
Þótt bókin sé nokkuð dýr öll, sem eðli-
legt er, þá er enginn vafi á því, að út-
gefendurnir fá kostnað sinn endurgoldinn,
og meira til að lokum, enda ættu þeir
það skilið, þvt að þar var í mikið ráð-
ist af fremur efnalitlum alþýðumönnum, og
bókaútgáfa svo dýr hér á landi, að það
tekur optast nær langan tíma að ná upp
beina kostnaðinum, hvað þá heldur nokkr-
um verulegum ágóða. Og útgáfa þessi,
jafnumfangsmikil sem hún er, hlýtur að
hafa orðið útgefendunum kostnaðarsöm.
Utgefendurnir eru einnig svo kurteisir að
afsaka hinn ytri frágang bókarinnar, að
honum sé ábótavant að mörgu leyti, en
þeim hafi þótt betra að láta sögurnar
koma út, þótt í fátæklegum búningi væri,
heldur en að það væri ógert. Þetta sýn-
ir, hversu vel þeir hafa viljað vanda all-
an frágang bókarinnar, því satt að segja
finnst oss, að hann sé í góðu lagi og
enda miklu betri, en á flestum skáldsög-
um þeim, sem nú eru gefnar út á íslenzku,
bæði að pappír og prentun. Það er
hvorttveggja fullsómasamlegt. Eiga út-
gefendurnir þakkir skilið fyrir að koma
þessu merka sagnasafni á íslenzku í jafn-
góðri þýðingu. Utgefendurnir eru: Bjarn-
héðinn Jónsson járnsmiður í Rvík, Krist-
ján H. Jónsson ritstjóri »Vestra«, Óláfur
Oddsson ljósmyndari á Fáskrúðsfirði og
Sigurður Jónsson bókbindari í Rvík.
Árainót. Fiinmta ár 1‘JOit. ijó
Ms. 8.
Þetta ársrit hins evangelisk-lútherska
kirkjuféfags Islendinga 1 Vesturheimi er
nú nýkomið hingað. Ritstjóri þess er for-
seti kirkjufélagsins séra Björn B. Jónsson,
bróðurson Kristjáns heit. Jónssonar skálds.
Hann var kosinn forseti þess í fyrra, þá
er séra Jóni Bjarnasyni var hrundið úr
því sæti, er hann hafði skipað alla tíð
frá stofnun þessa félagsskapar 1885.
Þessi árgangur Áramóta hefst á prédik-
un, er séra Björn flutti við kirkjuþings-
setningu í Winnipeg 24. júnl síðastl., og
nefnist hún »Trúarlegt víðsýni«.
Fremur lítið er á þeirri hugvekju að græða,
og tekur hún ekki venjulegum prédikunum
fram.
Langmerkasta ritgerðin í þessum ár-
gangi er »Apologia pro vita sua«
eða »Sjálfsvörn«, eptir séra Jón Bjarna-
son, — fyrirlestur, sem hann flutti á kirkju-
þinginu. Það er málsvörn fyrir afstöðu
hans í trúmálum og afskiptum hans af
»nýju guðfræðinni«. Líkir hann þessari
málsvörn sinni við varnarræðu Páls post-
ula af tröppum Antoníakastala, er getur
um 1 Postulanna gerningum. Skýrir séra
Jón frá því í upphafi máls síns, að fyrir
honum sé líkt ástatt og Páli postula, að
hann hafi fyrir skemmstu orðið fyrir að-
súg allsterkum af hálfu landa sinna nokk-
urra, sem í andlegum efnum hafi ekki
getað fengið samfylgd sfna, og fyrir þá
sök talið hann hinn mesta skaðræðis-
mann. Lýsir hann stuttlega undirbúnings-
kennslu undir skóla hjá föður sínum, en veru
sinni f lærða skólanum lýsir hann all-
rækilega, og hrósar lítt kennslunni þar á
þeim tímum, og anda þeim, er þá rlkti í
skólanum, er meðal annars hafi lýst sér
í því, að það hafi enginn heiður þótt í
því, að vera iðinn og ástundunarsamur
við skólanámið, heldur öllu fremur van-
heiður. Allt átti að gerast af gáfum ein-
um, en ekki lestri, og vítir höf. þá vit-
leysu, og gefur í skyn, að ýmsir hafi
spillzt af þessu og trassað námið. Segir
hann að markmið menntunarinnar, er
veittist í skólanum, hafi augsýnilega verið
að setja sameiginlegt mót á alla, er færu
gegnum þá andlegu mylnu, laga þá svo
til, hrista þá svo, sveigja þá svo, þæfa þá
svo, merja þá svo, að þeir yrðu allir í öllu
verulegu með sama sniði, eins og ver-
ið væri af öllum kröptum að troða
ull í poka, áður en hún skyldi flutt
í kaupstað, og leggur höf. frekar út at
þessari samlíkingu. Hann dæmir mjög
hart um prestaskólann, sérstaklega í tíð
Péturs biskups sem forstöðumanns. Segir,
að skólinn hafi í almenningsálitinu verið í
fyrirlitning, og hafi reyndar verið það frá
upphafi, og lakast, að sú stofnun verð-
skuldaði þá fyrirlitning að mörgu leyti
eptir hans skoðun; sér hafi verið Ijóst,
að nauðalítið þótti verða úr þeim, er
lentu í prestaskólanuni, og hvorki for-
stöðumaðurinn né hinir kennararnir þar
hafi verið færir um, sem menn eða kenn-
endur, að afla prestaskólanum þeirrar virð-
ingar, sem lífsnauðsyn hafi verið fyrir þá
stofnun. Þótt eitthvað kunni að vera hæft
í þessum harða dómi um prestaskólann í
tíð Péturs biskups, þá er enginn efi á, að
hann er öfgakenndur og ósanngjarn f
meira lagi, og virðist höf. þar þjóna um
of ádeilulund sinni og óvildarhuga til
Péturs biskups. Um séra Helga Hálf-
danarson talar hann hins vegar fremur
hlýlega, en segir, að hann hafi þó verið
»nærri því of lúterskur í sumum greinum
fyrir sig«. Hann finnur það að honum,
að hann hafi verið »raunalega íhaldssamur
í kirkjulegum efnum öllum, og gert sér
óskiljanlega lítið far um að hafa áhrif til
trúvakningar eða lífsglæðingar á kirkju-
lýðinn í landinu, nema auðvitað óbein-
línis gegnum lærisveina sína í prestaskól-
anum«. Og niðurstaðan hjá höf. verður
sú, að séra Helgi hafi t rauninni verið á
eptir tímanum. Þessi dómur er og heldur
ekki allskostar sanngjarn. — Höf. kvaðst
með engu móti hafa viljað verða íslenzkur
pokaprestur, en þó tók hann prestsvígslu,
sem aðstoðarprestur hjá föður sínum, en
vék úr þeirri stöðu bráðlega, með því að
faðir hans þurfti hans þá ekki með. Fékkst
hann við kennslu í Reykjavík frá 1870—
1873, en sótti þó allopt á þeim árum um
prestaköll, án þess að fá bænheyrslu, er
sýndi þó, að hann ætlaði sér að verða
prestur hér, en 1873 fór hann eptir bend-
ingu séra Páls Þorlákssonar til Vestur-
heims, og var þá fyrst í þjónustu hinnar
svonefndu »norsku synódu«, en kúnni þar
ekki við sig, og varð kennari við aðal-
skóla sýnódunnar í Decorah í Iowarfki,
en slepti þeirri stöðu að 2 árum liðnum,
varð svo ritstjóri við norskt blað (»Bud-
stikken«) í Minneapolis, en 1877 prestur
hjá íslendingum f Nýja Islandi. En starf-
semi hans þar varð ekki lengri en til
r88o, er hann hvarf aptur heim til ís-
lands, og þjónaði Dvergasteini sem settur
prestur frá 1880—1884. Segir hann, að
sérstakar ástæður hafi valdið því, að hann
hafi hlotið að hætta starfi sínu meðal ís-
lenzkra frumbyggja í Nýja-íslandi, og
kveðst hann ekki hirða að gera neina
grein fyrir þeim ástæðum. Ekki lætur
hann neitt vel yfir veru sinni hér heima
þessi ár, segir að mammon hafi ráðið
öllu öðru fremur ummyndun Seyðisfjarðar
á þeim tímum, og hafi sér tekizt að koma
nokkru til leiðar í framtaraátt, þá mundi
það helzt hafa verið til eflingar bindindi,
og í annan stað að losa um trúna hjá
almenningi á hinar lögbundnu, kirkjulegu
»seremoníur«, sem fyrir æfarlöngu hafi
verið orðnar um allt Island að ömurleg-
um steingervingum. Hefði þar átt vel
við að geta þess, að fyrir áhrif hans mun
það hafa verið, að svili hans, séra
Lárus Halldórsson þáverandi prestur og
prófastui- á Valþjófsstað, fann upp á þeirri
»sérkreddu«, er hratt honum úr þjóð-
kirkjunni og gerði hann upp þaðan að
einmana, einrænum manni, er lagði að
minnsta kosti hina tímanlegu velferð sfna
að mikltt leyti í sölurnar fyrir þá skuld
Að áliðnu sumri 1884 fór séra Jón al-
farinn héðan af landi til Vesturheims, og
hefur hann nú verið þar 25 ár samfleytt
sem prestur hins fyrsta lúterska safn-
aðar í Winnipeg. Og þar hefur hann
unnið aðallífsstarf sitt, er hann víkur að
eins lauslega á í þessari »Sjálfsvörn«
sinni, því að hann telur það mörgum
kunnugt þar vestra, sem vitanlegt er, og
sömuleiðis er það nokkuð þekkt hér
heima
Nokkuð misjafnir hafa dómarnir um
það starf orðið, eins og geta má nærri.