Þjóðólfur - 29.10.1909, Blaðsíða 3

ÞJOÐ OLFUK.
179
þeir hafa haft hver í sínum verkahring1
enda yrði það oflangt mál. Fyrstur þess-
ara frægu jatnaldra andaðist Mendelsohn-
Bartholdy. Hann andaðist 1847, 38 ára
gamall. Poe og Chopin önduðust báðir
sama árið og í sama mánuðinum (októ-
ber 1849), fertugir að aldri, og sé Poe
fæddur 19. febrúar, þá hafa þeir andazt
öldungis jafngamlir, því að Chopin, er
var fæddur 10 dögum síðar en Poe, and-
aðist einmitt 10 dögum stðar en hann.
Þótt hin ytri æfikjör þeirra væru að
vissu leyti ólík, og Chopin meiri ham-
ingjumaður að því er virtist, þá áttu þeir
báðir við mikil vonbrigði og mikla heilsu-
veiklun að strtða, enda báðir þunglyndir
mjög að eðlisfari og þreyttir orðnir á líf-
inu, þótt aldurinn væri ekki hærri. Að
ánægjuspilli fyrir Chopin stuðlaði einkum
hverflyndi og ótryggð skáldkonunnar Ge-
orge Sand, er hann unni hugástum, og er
enginn efi talinn á. að það hafi flýtt fyr-
ir dauða hans. Að þessum tveimur
mönnum og Mendelsohn-Bartholdy var
mikill sjónarsviptir, einmitt er þeir voru
komnir á beztu þroskaár sín. Fjórðijafn-
aldrinn, Abraham Lincoln, varð 56 ára
gamall (myrtur 1865). Næst á eptir hon-
um andaðist Daiwin 1882, 73 ára gam-
all, þá Tennyson 1892, 83 ára, og síðast
Gladstone nær ntræður, 1898.
Vér Islendingar eigum engan þjóðkunnan
merkismann, er aldarafmæli eigi á þessu
ári. Það er að eins einn fátækur, umkomu-
laus, ólærður maður, er langmerkastur
hefur orðið þeirra íslenzkra manna, er
fæddir eru 1809. Aldarafmæli hans var
27. júlí síðastl. Og það er ekki nema
skylt, að Þjóðólfur láti að minnsta kosti
nafns hans getið. Þessi maður er D a ð i
Níelsson hinn fróði. Hann varð
úti milli bæja, .47 ára gamall. Og öll
æfi hans var barátta við fátækt og harð-
rétti. En gáfurnar voru góðar, fróðleiks-
fýsnin óþrjótandi og eljan og ástundun-
in við ritstörf óþreytandi. Hann var
miklu merkari og virðingarverðari mað-
ur, en margir þeirra, sem hærra er hoss-
að í heiminum og miklu vitrari og marg-
falt fjölfróðari, en allur þorri skólageng-
inna manna, er ekki hefur snefil af þekk-
ingu á þeim efnum, er Daði ritaði mest
um, og þykjast jafnvel menn að meiri.
Og það er ekkert vafamál, að einstæð-
ingurinn og fátæklingurinn Daði fróði er
langmerkastur þeirra íslenzkra manna, er
fæddir eru 1809 og aldarafmælis eiga á
þessu ári.
Það er vonandi, að vér íslendingar get-
um árið 2009 minnzt aldarafmælis ein-
hvers ágætismanns meðal þjóðar vorrar,
eins eða fleiri, að árið 1909 verði hér
hjá oss tiltölulega jafnmikið happaár í
þessum skilningi, eins og 1809 virðist
hafa verið hjá öðrum þjóðum, en svo
furðusnautt hjá oss.
Hver veit ?
Þessi einkennilegi og einræni landi vor
andaðist snemma í sumar í bænum Ta-
coma í Washingtonríki á Kyrrahafsströnd,
sjötugur að aldri. Séra Matthias Joch-
umsson mun vera hinn eini Islendingur á
sfðari tímu'm, er haft hefur við og við
bréfaskipti við Bertel og kynnzt honum
að nokkru. Hefur hann ritað eptirmæli
eptir hann í »Norðra« 16. f. m., en fyrir
14 árum (1895) reit hann grein í Þjóð-
ólf um þennan sama mann. Eptir þess-
um og öðrufn heimildum, sem fáanlegar
eru, er þetta kunnugt um æfiferil hans:
Hann var sonur Stefáns Gunnlaugsson-
ar land- og bæjarfógeta í Reykjavík, er
dó gamall í Kaupmannahöfn 13, apríl
1883, og fyrri konu hans, Ragnhildar(ekki
Þurtðar, eins og segir í »Norðra«) Bene-
diktsdóttur Gröndals yfirdómara, og var
Benedikt Gröndal yngri og Bertel því
systrasynir. Bertel var fæddur í Reykja-
vfk 29. maí 1839 og var hið fyrsta barn,
er skírt var í dómkirkjunni úr skírnar-
fonti Alberts Thorvaldsens. Mun piltur-
inn þessvegna hafa hlotið nafnið Bertel,
verið látinn heita í höfuðið á listamann-
inum, en Högnanafnið var nafn móður-
föður Stefáns Gunnlaugssonar — bónda
í Múlasýslum, og höfðu þau hjón misst
nokkru áður dreng með því nafni. —
Geir gamli Zoéga kaupmaður man eptir
því, er Bertel var skfrður í dómkirkjunni
og var Geir þá 9 vetra gamall. Þá er
Bertel var á 3. ári missti hann móður
sína, er dó 15. okt. 1841 af barnsförum,
en 3 árum síðar kvæntist faðir hans apt-
ur Jórunni Guðmundsdóttur, bóndadóttur
úr Flóa, og varð sambúð þeirra með lft-
illi ástúð, og heimilisbragur ekki sem
skemtilegastur. Sleppti Stefán embætti
og fór litlu sfðar (1852) af landi burt til
Kaupmannahafnar, en skildi konuna eptir.
Tók hann þá með sér Bertel son sinn
13 ára gamlan, og sá hvorugur þeirra
fsland sfðan. En Ólafur bróðir Bertels
var þá við háskólanám. Var hann 8 ár-
um eldri og útskrifaðtir úr Reykjavíkur-
skóla 1848. Mun Bertel hafa gengið á
skóla f Höfn, en lítt mun hann hafa
stundað þar háskólanám, því að brátt
tóku þeir bræður katólska trú, og hætti
Ólafur þá námi í Höfn. Fóru þeir bræð-
ur þá báðir til Rómaborgar. En síðar
fór Ólafur til Parísar og varð þar ritstjóri
að merku blaði og í miklu áliti. Hann
andaðist úr krabbameini í maganum 22.
júlí 1894, saddur lífdaga, eins og sjá má
af síðásta bréfi hans, er hann ritaði Bert-
el bróður sínum, tæpum 3 mánuðum
fyrir andlát sitt og kafli er birtur úr 1
47. árgangi Þjóðólfs 16. ágúst 1895. Var
Ólafur lærdómsmaður mikill og gáfu-
maður.
Frá Bertel er það að segja, að
hann fór frá Jesúltaskólanum í Róma-
borg til Kairó á Egyptalandi og fékkst
þar við háskólakennslu 8 ár. Lagði hann
mest stund á Austurlandamál, einkum
sanskrít og arabiskn. Var og mjög vel
að sér í rússnesku og öðrum Norður-
álfumálum, sömuleiðis í bókmenntum
Austur-Asíu og ritaði í mörg vísindaleg
stórblöð og tímarit. 8 ár var hann há-
skólakennari í Neapel og ferðaðist á yngri
árum víða um heim, til Sýrlands og Ara-
bíu og komst alla leið til hinnar ginhei-
lögu borgar Mekka í Arababúningi með
pílagrímum, og mun enginn íslendingur
hafa þangað komið áður né síðan. Sfð-
an var Bertel nokkur ár á Englandi, og
var þar kennari stórhöfðingja og jafnvel
konungsættarinnar. Hitti séra Matthías
hann í Lundúnum 1876, og þótti maður-
inn nokkuð kynlegur og einkennilegur, en
góðmannlegur. Hafði hann þá enga fasta
atvinnu, og var fremur fátæklega til fara,
að því er séra Matthfas segir. Eirði
hann hvergi til lengdar og gleymdi stund-
um að semja sig að háttum höfðingja, en
ef um það var vandað, rauk hann þegar
úr vistinni og lifði á útigangi. Skömmu
eptir 1880 fór hann til Chicago og var
þar 8 ár í þjónustu dr. Páls Carusar, hins
þýzka heimspekings, útgefanda tímarits-
ins »Open CourU. En þá er heimssýn-
ingin var þar 1893 þaut Bertel þaðan vest-
ur til Tacoma, sem er nýr bær á Kyrra-
hafsströndinni, hafði 380 íbúa 1880, en
1890, 36,000. Þar hélt hann sér uppi við
kennslu Austurlandamála og við fyrir-
lestra. — Ritaði hann séra Matthíasi bréf
við og við, optast á ensku, en stundum
á íslenzku, þar á meðal sfðast nú fyrir
7—8 árum, og kvaðst þá vera þreyttur
orðinn á lífinu: »Ó, því tók guð mig
ekki«, segir hann á íslenzku, »þegar eg
ungur og óspilltur lá veikur á Hákon-
senslopti*) í Reykjaví?« — Séra Matthí-
as lýsir Bertel svo í Þjóðólfi 1895 : »Hann
er meðalmaður vexti, grannlegur og hvat-
legur, skarpleitur og mikill yfir sig, eygð-
ur mjög vel og hvass á brún, ekki eins
frfður og Ólafur bróðir hans var, er þótti
manna prúðastur og skartmenni«. Það
er auðsætt, að Bertel hefur verið þung-
lyndur og einrænn í skapi og því ekki
getað notið hæfileika sinna til fulls, en
lent á hrakningi sem hálfgerður auðnu-
leysingi, eirðarlaus, heimilislaus og átt-
hagalaus. Hann hefur ekki fengið ham-
ingju og frægð nafna síns í skírnargjöf,
en hann hefur kannað ókunna stigu og
vfðar farið um heim en flestir Islending-
ar, en eflaust komizt að þeirri niður-
stöðu að leikslokum, «ð alt væri hégómi.
Hið einræna Islendingseðli, er hann hef-
ur fengið í vöggugjöf, hefur aldrei skilið
við þennan einstæðing, þennati stórgáf-
aða, hálærða landa vorn. Og mætti um
hann segja, eins og Stephan G. Stephan-
son kveður:
»Þótt þú langföiull leggðir
Sérhvert land undir fót.
Bera hugur og hjarta
Samt þíns heimalands-mót«.
Veðurátta
hefur verið stillt sfðari hluta þessa mán-
aðar en töluverður snjór fallið á jörð hér
syðra, og nú síðustu dagana hafa verið
óvenjumikil frost um þetta léyti árs, t. d.
90 C. hér niður á sjávarbakka í gærmorgun,
en í morgun 150 á Grímsstöðum áFjöllum.
Samáby rgðarst jóri.
Framkvæmdarstjóri fyrir samábyrgð ís-
lands til vátryggingar á þilskipum (sbr.
lög 30. júlí 1909), er skipaður 21. þ. m.
til 5 ára Jón Gunnarsson verzlunar-
stjóri í Hafnarfirði. Auk hans sóttu:
Arni Jóhannsson biskupsskrifari, Einar
Gunnarsson cand. phil., Ingólfur Jónsson
*) Þ. e. í húsi Einars hattasmiðs Há-
konarsonar, þar sem Breiðfjörðsbúð nú er.
verzlunarstj., Jón A. Egilsson f. kaupmaður,
Jón Laxdal f. verzlunarstjóri, Matthías
Þórðarson skipstjóri, Sigfús Bergmann
kaupm. í Hafnarfirði og Sigurður Eggerz
sýslumaður,
Merkur fornmenjafundur.
Nýkominn er hingað á forngripasafnið
merkur fornmenjafundur frá landnámstíð,
hinn fyrsti þess kyns, er fundizt hefur hér
á landi, en það eru ýmsir silfurmunir,
einkum baugar (hringar), er voru gjald-
eyrir fornmanna. Gangsilfur þetta fannst
í sumar i bæjarrústum eyðijarðar nokk-
urar fram af Bírðardal, nálægt svo nefndri
Hafursstaðahlíð, og ætla menn, að það
séu rústir af Hafursstöðum, sem gripirnir
fundust í, en óvíst er það samt. Á svæði
þessu hefur verið allmikil byggð til forna,
sem fyrir ævalöngu er komin í eyði, að
minnsta kosti fremstu bæirnir. Byggðin
þar íremst í Bárðardalnum hefur smátt
og smátt eyðst og skammt síðan, að byggð
lagðist niður á jörðum þeim, sem nú eru
næst byggð, t. d. íshóll og Mjóidalur.
Daníel Bruun hefur áður rannsakað
þessi eyðibýli að nokkru 1897 og ritað
um þau sérstaka ritgerð (fylgirit við Ár-
bók Fornleifafélagsins 1898).
Sf ldveiði
hefur verið allmikil hér á höfninni þessa
dagana.
Islenzkar sagnir.
Sagnir úr Austfjörðum.
Eptir Pétnr Sveinsson í Hamarsseli.1)
I.
Frá séra Vigrfúsi Ormssyni á Vaiþjófsstað,
Séra Vigfús Ormsson varð prestur á Ási
1 Fellum 1777, en fékk Valþjófsstað 1789
1) Pétur var fæddur 6. sept. 1823, og
var son Sveins á Bessastöðum í Fljótsdal
Pálssonar frá Fremri-Víðivöllum Þorsteins-
sonar á Melum. Smáþættir þessir, sem hér
verða teknir, eru ritaðir á árunum »890—1894
í Hamarsseli í Geithellnahreppi.
157
á öndinni, því að eg var hræddur um, að hann hefði á einhvern hátt orðið
áskynja um návist mína. Svo heyrði eg rödd húsbónda míns fyrir innan. Eg
gat ekki séð dyrnar, sem hann kom inn um, og eg gat heldur ekki séð hann
sjálfan, þar sem hann stóð, en eg heyrði allt sem hann sagði. Eg sá, að höfuðs-
maðurinn varð fyrst eldrauður 1 framan, og síðan náfölur, meðan hann hlustaði
á þau ómjúku orð, sem flettu ofan af svívirðu hans — hefnd mín var sætari,
langtum sætari heldur en eg hafði dirfzt að gera mér von um, jafnvel í bíræfn-
ustu draumórum mínum. Eg sá húsbónda minn ganga að náttborðinu, halda
pappírsmiðunum yfir ljósinu, henda öskunni af þeim í ofninn og sópa gullpen-
ingunum niður í lítinn, brúnan léreptspoka. Þegar hann sneri sér við og ætl-
aði að fara, greip höfuðsmaðurinn um úlflið hans og grátbændi hann f nafni
móður þeirra um að hafa meðaumkvun með sér; og eg man, hve vænt mér
þótti um húsbónda minn, þegar eg sá hann vinda sig út úr höndum hans og
yfirgefa þrælmennið skríðandi á gólfinu.
Og nú vaknaði fyrir mér vandasöm spurning, því að eg var í efa um, hvort
réttara væri fyrir mig að gera, að drepa hann undir eins, eins og eg hafði ásett
mér í fyrstu, eða láta hann lifa, því að úr því að eg var kominn á snoðir um
leyndarmál þessa manns, hefði eg ef til vill fengið í hendur beittara vopn og
banvænna heldur en veiðihníf húsbónda míns. Eg var viss um, að Avon lá-
varður gæti hvorki né vildi Ijósta upp um hann. Eg þekkti svo vel ættarstolt
yðar, herra lávarður, að eg var viss um, að þessu leyndarmáli var óhætt í yðar
höndum. En eg bæði gat og vildi gera það; og þegar hann væri svo alveg
kominn í hundana og væri rekinn burt frá herfylki sínu og úr klúbbnum sínum,
þá gæti ef til vill komið til minna kasta á einn eða annan hátt«.
»Ambrosius, þér eruð manndjöfulk, sagði frændi minn.
»Við höfum allir sömu tilfinningarnar, sir Charles, og þér verðið að leyfa
mér að geta þess, að þjónn getur fundið alveg eins mikið til þeirra ranginda,
sem hann verður fyrir, eins og hefðarmaður, þó að hann ekki geti rétt hluta
sinn með einvígi. En eptir beiðni Avons lávarðar segi eg yður hreinskilnislega
frá öllu því, sem eg hugsaði og gerði þessa nótt; því mun eg halda áfram, enda
þótt mér takizt ekki að ávinna mér yðar lof.
Eptir að Avon lávarður var farinn, lá höfuðsmaðurinn á hnjánum og grúfði
andlitið niður í stól. Síðan stóð hann upp og gekk hægt aptur og fram um
herbergið með hökuna niður á bringu. Endrum og sinnum reif hann í hárið
og ógnaði út 1 loptið með hnýttum hnefum, og eg sá, að svitinn lak af enninu
á honum. Ofurlitla stund missti eg sjónar af honum, og heyrði hann opna
hverja skúffuna á fætur annari, eins og hann væri að leita að einhverju. Því
næst kom hann aptur í ljós frammi við náttborðið og sneri bakinu að mér.