Þjóðólfur - 05.11.1909, Blaðsíða 1

61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 5. nóvember 1909.
47.
Ilelöraðir kaupendur
Þjóöólfs ern minntir á. aö
gjalddagi blaösins var 15.
júlí í lumar, svo aö þeir,
sem ciga óborgaöan þennan
árgang eöa eldri árganga,
eru beönir um aö grciöa
skuld sína sem fyrst.
Landvarnarmenn
Og
Þióðræðismenn á þingi.
(Niðurl.). Samþykkt landsmanna um
■samband landanna á Þingvallafundinum
1907, hljóðar á þessa leið:
»u. Fundurinn krefst pess, að vœntan-
legur sáttmáli við Dani um afstöðu land-
anna sé gerður á peim grundvelli einum,
að ísland sé frjálst land í konungssambandi
við Danmörku, með fullu jafnrétti og fullu
valdi yfir öllum sinum málum. En peim sátl-
mála má hvor aðili um sig segja upp.—
Fundurinn mótmœlir allri sáttmálsgerð,
sem skemmra fer, og telur pá eigi annað
fgrir höndum en skilnað landanna, ef
eigi nást slíkir samningar, sem nefndir
voru.
b. Fundurínn telur sjálfsagt, að ísland
hafi sérstakan fána og fellst á tillögur
Stúdentafélagsins um gerð hans.
c. Fundurinn krefst pess, að pegnrétt-
nr vor verði íslenzkure.
1. gr. í lögum Landvarnarfélagsins,
sem prentuð eru 1907, hermir svo:
»Tilgangur félagsins er að . . . . vinna
að því.aðvernda forn ríkisréttindi Isiands
samkvæmt gamla sáttmála og samþykkt
Þingvallafundar 1907, og tá þau viðurkennd
af öðrum, og afla þeim einum, er fyrir
þessu vilja berjast, kosningafylgis og at-
kvæða til alþingis*.
Landvarnarmenn tóku því Þingvalla-
fundarsamþykktina einir allra með berum
orðum rakleiðis upp á stefnuskrá sfna
sem beint boðorð. Það var því eðlilegt,
að þeir mundu ekki getaveitt »Uppkasti«
meiri hluta millilandanefndarinnar óbreyttu
fylgi sitt, af því að það fór miklu skemmra.
Sumir af þeim voru og fyrstir manna að
átta sig á því; að móti »Uppkastinu«
bæri að berjast. Fáeinir af þeim lágu að
vfsu fyrst í stað í þoku við laga- og um-
þenkingastjóra, og vissu ógerla, hvert stefna
skyldi. En sá stjóri slitnaði von bráðara
af sjálfu sér, — og þokunni létti af yfir
flestum. Af ritstjórunum kvað ritstjóri
Þjóðólfs fyrstur upp úr með það, að hafna
bæri »Uppkastinu«. Nokkru lengur var
ritstjóri ísafoldar að átta sig til fulls, en
hann kom Ifka með, og þá af alefli.
Kosningarnar fóru eins og kúnnugt er
svo, að stefna landvarnarmanna vann þar
algerðan sigur. Og í kosningahríðinni
þótti þá svo sæmilegt að vera landvarnar-
maður, að því nafni vildu þá allir heita,
en enginn vildi þá láta kalla sig þjóðræðis-
mann, því að það þótti engum vænlegt
til sigurs.
Landvarnarmenn eiga því fullan rétt á
því, að það sé viðurkennt, að það ein-
mitt hafi verið þeir og þeirra stefna,
sem sigraði í kosningunum 1908, þó að
það væri með fylgi annara öflugra flokka,
sem höfðu slegið sér saman við þá, og
þeir allir tekið höndum saman.
Hitt er allt annað mál, hvort landvarn-
armenn í heild sinni hafi ástæðu til þess,
að kvarta yfir því, hvernig þingmenn
þeirra hafi rekið erindi þeirra á alþingi
1909.
Landsmenn heimta af þeim, að haldið
sé fram konungssambandi einu. — Þing-
menn samþykkja lög um það.
Landsmenn heimta af þingmönnum, að
Islendingar hafi fullt vald yfir öllum sfn-
um málum. — Þingmenn samþykkja einn-
ig það í sambandslögum.
Landsmenn heimta einnig sérstakt flagg.
— Þingmenn samþykkja, að það skuli
vera sérmál, sem íslendingar einir ráði
yfir.
Landsmenn heimta íslenzkan þegnrétt.
— Þingmenn samþykkja einnig, að það
skuli vera sérmál, er engum komi við
nema Islendingum.
Landsmenn heimta af þingmönnum, að
landið sé frjálst »land«, með fullu jafn-
rétti við Dani 1 sambandinu. —Þingmenn
setja í lög, að Island skuli vera frjálst og
fullvalda »ríki«, og ganga þar feti framar
og orða ákveðnara en Þingvallafundurinn
hafði lagt fyrir þá. A þeim fundi hafði
einn maður (Gísli lögfræðingur Sveinsson)
haft djörfung til að fara því fram, að
orðið »ríki« væri sett í samþykkt fundar-
ins, en það varð ekki að ráði.
Landsmenn krefjast þess, að öllum sátt-
málum, er feli Dönum um stund meðferð
einhverra mála í umboði íslendinga, megi
segja upp af beggja hendi1). — í frum-
varpi alþingis 1909 til laga um samband
Danmerkur og Islands er svo ákveðið, að
öllum þeim málum, sem Dönum er þar
ætlað fyrst um sinn að fara með f um-
boði Islands, geti rfkisþing Dana og al-
þingi hvort um sig sagt upp að 25 árum
liðnum.
Og hvað vantar svo á að landvarnar-
menn og meiri hluti þingmanna á alþingi
1909 hafi uppfyllt allar þær kröfur í
sambandsmálinu, sem til þeirra voru gerð-
ar á Þingvallafundi 1907 og við alþingis-
kosningar 1908?
Það gat ekki komið til nokkurra mála,
að halda fram skilnaði á alþingi 1909.
Það hefði ekki einungis verið óhyggilegt,
heldur vantaði þingmenn alla
heimild f r á landsmönnum til
þess að fara undirbúningslaust út í slík
stórræði á a 1 þ i n g i. Þingvallafundur
1907 skipar svo fyrir, að reyna skuli fyrst
að fá konungssamband eitt, — og það
hlaut að vera hlutverk þingsins 1909, sem
það og innti trúlega af höndum, — en
næði því sambandi ekki, eptir að sú
leið væri þrautreynd, þá fyrst, þegar
því væri lokið, þóttust fundarmenn
1) Orðin í Þingvallafundarsamþykktinni:
»En þeim sáttmála má hvor aðili um sig
segja upp«, hafa orkað ýmsra skýringa og
útúrsnúninga hjá mótflokksmönnunum. En
allir Þingvallafundarmenn mæla þar um
eitt, að þau beri að skilja svo sem hér
er gert.
eigi sjá »annað fyrir höndum, en skilnað
landanna*.
Minni hluta mönnum á alþingi í ár
hefði varla getað verið betur skemmt
með öðru en þvf, ef þeir hefðu get-
að ginnt einhverja meiri hluta menn
til þess að fara að halda fram skilnaði,
og sumir minni hluta menn ögruðu meiri
hlutanum til þess á ýmsa lund, meðal
annars með því, að staðhæfa þá fjar-
stæðu, að konungs s a m b a n d, sem þeir
héldu fram, væri sama og skiln-
aður1), og þá væri betra að taka hrein-
lega nú þegar upp skilnaðarstefnu. En
þessu var vitanlega enginn gaumur gefinn,
og þess gætt, að málinu væri hvergi hagg-
að úr réttum skorðum.
Nú er eptir að fá frumvarp þingsins frá
í ár um samband Danmerkur og íslands
lagt fyrir ríkisþingið danska, og eptir að
vita, hvernig því reiðir þar af, hvort það
verður samþykkt, eða því verður hafnað.
Þá fyrst sýnist, eptir því, sem þjóðin hef-
ur hingað til lagt fyrir fulltrúa sína, vera
kominn tími til þess, að þingið fari að
halda fram skilnaði. Á móti hinu getur
hins vegar ekki verið neitt, að landsfólkið,
— á meðan á því stendur —, geri sér
það ljóst og geri sig við því búið, að til
þess kunni að koma, að hildarleik um
skilnað ríkjanna kunni bráðlega að bera
að höndum. Reyndar sýnist það ekki
sem stendur vera mjög greiðfær vegur,
meðan verið er æ ofan í æ að reyra tjár-
hag Islands með skuldum einmitt við
Danmörku og danskar peningastofnanir.
Eigi að síður sýnist það vera heldur 6-
þarft verk, sem ætti alveg að leggj-
ast niður, að Islendingar sé að sverja sig
framan í Dönum og sárt við leggja um
það, að skilnaður detti engum manni f
hug hér á landi. Menn vita lítið um það
f þessu efni, sem er annara brjóstum í.
Það hefur lítið verið kannað. Skilnaður
getur verið mönnum hér á landi ríkari
í hug en margur hyggur, þegar á reynir.
Það getur og enn komið til álita, áður
tekin væri upp skilnaðarstefna hér á Iandi,
hvort ekki sé rétt að alþingi samþykki á
nýjaleik frumvarp þingsins frá í ár, þó
að ríkisþingið danska hafi hafnað því,
eða eptir að það hefur gert það. Upp á
því hefur ritstjóri Þjóðviljans stungið, og
hugsar hann sér, að alþingi geri það hvað
eptir annað, ef á þurfi að halda. En þar
með þarf þá að fylgja það, að ráðgjafi
landsins þori að hætta sér í það, að ráða
konungi til að staðfesta það. Þá gefur
að reyna, ef konungsstaðfesting fengist,
hvort ekki mundu renna tvær grímur á
ríkisþingið danska, að banna konungi sín-
um, þegar til stefjanna kæmi, að vera
jafnframt konungur á Islandi, segja sam-
bandinu slitið, og Danir á þá leið heimti
sjálfir skilnað við Island. Sá íslenzkur
ráðherra, sem ekki áræðir slíkt við kon-
ung, ef þörf krefur, á ekkert erindi f þá
1) Eg heyri sagt, að Valtýr kennari
Guðmundsson taki, með honum eiginlegri
og hér á landi ekki óþekktri stjórnspeki,
í alvöru í »Eimreiðinni« upp þessa kenn-
ingu, sem minni hluta menn á þingi not-
uðu sem ginningu. Hr. Lárus H. Bjarna-
son kannaðist þó við í þingræðum, að
konungssamband væri samband, en
ekki skilnaður.
stöðu, meðan svo standa málefni landsins,
sem nú er. Og það verður að sjálfsögðu
að ætlast til þess af hinum núverandi ráð-
gjafa, að hann geri allt, sem unnt er, til
þess, að skjalleg svör Dana upp á frum-
varp sfðasta þings fáist svo tfmanlega, að
þau séu landsmönnum kunn orðin næg-
um tíma fyrir þingmálafundi þá, sem
væntanlega verða haldnir til undirbún-
ings undir alþingi 1911, svo að lands-
fólkið geti þá afráðið, hvern upp skuli
taka.
Þá er nú það, hversvegna landvarnar-
menn á þingi hafi ekki tekið sér sér-
stöðu og myndað sérstakan flokk (cent-
rum). Lftur helzt út fyrir, að það séætl-
azt til, að þeir hefði sérstaklega átt að
gera það í sambandsmálinu og um kosn-
ing ráðgjafaefnis. En fyrst mætti nú
spyrja hina ungu menn að því, hvort
þeim sé það fullljóst, hvað margir hafi í
raun og veru verið landvarnarmenn, þeg-
ar á þing kom, og hvað margir þeir hafi
verið, sem sigldu við kosningarnar inn í
þingið undir landvarnarfána, en voru
þjóðræðismenn eptir sem áður. Eg ætla
ekki að leysa úr þeirri spurningu. Ráði
þeir þá gátu, sem vilja. En landvarnar-
l menn hugsa eg, að hafi þó verið svo
margir, að þeim var það nokkurn veg
ljóst, að þeir gátu í því, sem þeim þótti
á ríða, ráðið á ýmsan hátt úrslitummála
í neðri deild, enda ætla eg, að þess megi
sjá nokkur merki. Hitt var þeim hins
vegar ennþá ljósara, að það gat ekki ver-
ið nokkurt viðlit að taka neina aðra at-
stöðu í sambandsmálinu, en þá, að hafa
það fram, sem var samkvæmt stefnu
þeirra, og meiri hluti landsmanna hafði
fyrir þá lagt, — og það fékkst fram svona
hér um bil ú t í æ s a r. En það sé hin-
um hugfullu, þjóðræknu og sjálfstæðis-
fullu ungu mönnum sagt í einlægni, að
til þess að fá það fram, eins og varð,
þurfti á alt öðru en sundrungu að halda.
Til þess þurftu allir, sem að því máli
stóðu, að leggja alt það fram af lægni,
sem þeir höfðu til. Þar var miklu hægra
að sundra en sameina.1) Landvarn-
armenn eiga því alt annað
skilið en aðfinnslur frá vin-
u m sínum í þvímáli.
Að lyktum er um kosning ráðgjafaefn-
is. Það er alkunnugt, að þar greindi
meirihlutaflokkinn nokkuð á. Þjóðræðis-
menn — ef það er rétt nafn á þeim öll-
um — höfðu augastað á Birni Jónssyni
eða Kristjáni háyfirdómara, en landvarn-
armenn á Hannesi Þorsteinssyni eða Skúla
Thoroddsen, sem þó var gamall þjóðræð-
ismaður. En afstöðu Skúla í höfuðmáli
þingsins var í þetta sinn svo varið, að
eptir almennum reglum virtist svo sem
hann ætti að vera sjálfsagður ráðgjafi.
Stefna hans í millilandanefndinni, er fór
1) Þó að það væri ( blaðinu »Reykja-
vík« í launritstjóratíðinni — blaðið hefur
verið skrifað af miklu meiri greind og
viti síðan þeim tíma lauk —, að það voru
bornar brigður á það, að Sigurður pró-
fastur Gunnarsson, þingmaður Snæfell-
inga, hefði verið til nokkurrar nytsemdar
í sambandslaganefndinni á síðasta þingi,
þykir mér þó rétt að geta þess hér, af
því að mér er það kunnugt, að hann
var þar einmitt góður liðsmaður til þess
að leiða nefndarmenn til samkomulags.