Þjóðólfur - 19.11.1909, Blaðsíða 1

61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 19. nóvember 19 09.
M 49.
Tónskimi
h v í t og m ó r a u ð kaupir
verzlun
Gunnars Þorbjarnarsonar.
Fjölgun ráðherra.
(Niðurl.).
En það eru ekki eingöngu ástæður þær,
sem stjórnin færir, er taka þarf til greina
í þessu máli, heldur það, er fyr var á
vikið, og að mínu áliti er allþungt á
metunum, en það er, að með fjölgun ráð-
herranna (t. d. með 3 ráðherrum) mundi
að miklu leyti verða komið í veg fyrir hinar
hatramlegu æsingar og illindaaustur þann,
er aldrei linnir meðan einn maður fer
með öll völdin, en af þessum ófriði og
ærslum leiðir afarmargt illt, og veldur
slfkt hátterni mikilli spillingu íþjóðlífinu,
eitrar alla samvinnu í velferðarmálum þjóð-
arinnar, og gerir hana að leiksoppi í
höndum valdasjúkrar klíku, er ekkert
•markmið hefur annað, en að velta ráð-
herranum með réttu eða röngu, og setjast
sjálf að völdum. Og þá er um einn mann
er að ræða, getur valið opt lent á þeim,
er sízt skyldi. Og svo byrjar leikurinn á
ný að koma honum frá, og svo koll af
kolli, ef til vill á örstuttum tíma. En
þjóðin borgar brúsann, því að allir fara
frá með eptirlaunum allháum og njóta
þeirra til æfiloka. Það er því sýnt, að
fyrirkomulag þetta er ekki sem heppi-
legast, og full þörf að ráða bætur á því, þó
ekki væri til annars, en að fá huga manna
til að snúast um eitthvað annað, en per-
sónu þessa eina ráðherra, þvf að landið
lifir ekki á þeirri »pólitík«, enda er hún
■einhver sú lúalegasta, er hugsazt getur,
og það fargan sannarlega ekki til þjóð-
þrifa. Meira að segja: þjóðinni stendur
alvarleg hætta af þvf, ef hún á lengi við
það að búa.
En verður ekki alveg sama uppi á ten-
ingnum, munu margir spyrja, þótt ráð-
herrum verði fjölgað, verði t. d. þrír?
Þeirrl spurningu má óhikað svara neit-
andi eptir öllum llkum, svo framarlega
sem þess er vitanlega gætt, að allir ráð-
herrarnir séu ekki af sama stjórnraála-
flokki, því að annars mundi allt sækja I
sama horfið. Séu t. d. 3 stjórnmálaflokk-
ar í landinu, er nokkurt fylgi hafa, mætti
taka sinn ráðherrann úr hverjum, og væru
flokkarnir að eins tveir, og þá sennilega
ekki jafn liðmargir, mætti taka tvo .úr
meiri hlutanum og einn úr minni hlut-
anum. Við það mundi hver minni hluti
að minnsta kosti sætta sig í bráðina og
hlífast við ósvífnum æsingum gegn stjórn-
inni, er flokkurinn hefði sanngjarnan hluta
1 henni.
Gegn þessu fyrirkomulagi mun ef til vill
sumum þykjaþað mæla, að samkomulagið
,og samvinnan í stjórninni mundi ef til
vill ekki verða sem bezt, ef að völdum
sætu 3 ráðherrar sitt úr hverjum stjórn-
málaflokki, eða tveir af sama flokki og
einn hins vegar. En óþarft hygg eg að
óttast það, svo framarlega sem ekki yrðu
valdir ofstækisfullir flokksmenn eða hat-
ursmenn, heldur sanngjarnir, óhlutdrægir
og vandaðir menn, er ekki níddu skóinn
hver niður af öðrum, heldur hugsuðu að
eins um að vinna saman í eindrægni og
gera landinu sem mest gagn. Eg er þvl
ekki svo mjög hræddur við þá ófriðar-
grýlu, er stafaði af ósamlyndi stjórnar-
innar innbyrðis. En auðvitað gæti það
hugsast, að einhver sá uppskafningur kæm-
ist í stjórnina, sem reri t. d. að því öll-
um árum, að verða forsætisráðherra og
steypa hinum félögum sínum. En það
ætti að vera hægt að sjá við þeim lek-
anum og vanda valið betur en svo. Auk
þess yrðu og allir ráðherrarnir að vera
jafn réttháir, þótt einn væri að nafninu
sem forsætisráðherra út á við, sem full-
trúi allrar stjórnarinnar. Hann yrði ekki
annaðen »primus interpares«, svo að bar-
áttan um það sæti ætti ekki að valda mikl-
um »spenningi«, hvorki innan stjórnar né
utan.
En þá kemur sú hlið málsins, er al-
menningi virðist sjálfsagt í fljótu bragði
athugaverðust, og það er kostnaðurinn við
þessa fjölgun. Þetta verður ókleyfur
kostnaður, munu sumir segja. En því
fer fjarri, að svo sé, eða þurfi að vera,
ef rétt er á haldið, því að þess ber að
gæta, að landritaraembættið yrði þá að
sjálfsögðu lagt niður, og þótt gert sé ráð
fyrir að þær 6000 kr. spöruðust ekki þá
þegar, ef landritari væri settur á biðlaun,
þá mundu þær sparast innan skamms, er
landritari væri skipaður í viðunanlegt em-
bætti. Landritari er vitanlega ekki sjálf-
sagður til að taka við ráðherraembætti,
þótt embætti hans sé lagt niður, enda
mætti engum detta það í hug launa-
sparnaðarins vegna. Við það val verða
allt aðrar ástæður að ráða. Þess vegna
er ómögulegt að gera ráð fyrir því,
að landritaralaunin öll sparist þá þegar,
er breytingin er gerð. En þau sparast
þegar fram í sækir. Hver ráðherra gæti
verið fullsæmdur með 8000 kr. launum,
en forsætisráðherrann hefði að auki fé til
risnu, eins og nú, og ef til vill leigulaus-
an bústað, sem þó er vafasamt, hvort hann
ætti að hafa þau hlunnindi fram yfir hina.
Kostnaðaraukinn við ráðherrafjölgunina
yrði þá í fyrstu ekki nema um 16,000 kr.,
ef til vill minni, og þá er frá liði llklega
ekki meira en 8—10,000 kr. En svo ætti
að spara að öllu eða mestu leyti öll ráð-
herraeptirlaun, og gæti það dregið sig
saman, þegar litið er á það, að núver-
andi ráðherra á að hafa 3000 kr. eptir-
laun, og fyrverandi ráðherra hefur nær
3000 kr., af því að hann var embættis-
maður áður, en er ekki skyldur að taka
við öðru embætti, eða þeirri skyldukvöð
mun ekki beitt, þótt til væri. Sá maður
er, eins og kunnugt er, á bezta aldri og
í fullu fjöri, og getur hæglega hafið þessi
eptirlaun sfn 40—50 ár. Og svona geta
fleiri ráðherrar komið á landsjóð hver um
annan þveran. Það ber þvf brýna nauðsyn
til að breyta þessu um leið og ráðherrum
yrði fjölgað. Væri heppilegast, að það væri
beint ákveðið, að hafi ráðherra verið laun-
aður embættismaður áður með eptirlauna-
rétti, þá sé hann skyldur til, er hann
sleppir ráðherrastörfum og vanheilsa bag-
ar ekki, að taka við jafn launamiklu em-
bætti og hann hafði, áður en hann gerð-
ist ráðherra, og eptirlaun hans síðar reikn-
ist ekki hærri, en eins og hann hefði
þjónað því embætti, meðan hann var
ráðherra. Það er mjög auðvelt, að koma
þessu fyrir á þann hátt, að halda hinu
gamla embætti ráðherra óveittu, setja
annan mann í það, meðan hinn gegnir
ráðherrastörfum, og láta hann svo taka
aptur við embætti sínu, þá er ráðherra-
tíð hans er lokið. Þá þarf engin bið að
verða á því, að hann komist í embætti
aptur. En um þá ráðherra, er ekki væru
embættismenn, er þeir yrðu ráðherrar,
mætti t. d. ákveða, að þeir hefðu 1000
kr. þóknun árlega jafnmörg ár og þeir
hefðu verið í embætti, ef ósanngjarnt
þætti að láta þá fara frá algerlega þókn-
unarlaust. Við þetta fyrirkomulag gæti
landinu sparazt afarmikið fé. Og það er
ekkert vit f þvl, að hafa ráðherrastöðuna
sem keppikefli til að koma sér úr fjár-
þröng, eða til þess að lifa af háum eptir-
launum æfilangt. En það er hætt við,
að svo verði, ef því fyrirkomulagi er
haldið, sem nú er.
Þá er allt er athugað, get eg ekki annað
séð, en að fyrirkomulag það á æztu stjórn
landsins, sem hér hér hefur verið gert að
umtalsefni, mundi verða miklu haganlegra
og heppilegra til frambúðar, en það sem
nú á sér stað, og yrði lltið dýrara, þá er
fram 1 sækti. Og vinningur allmikill
mundi að því verða á ýmsa lund. Stjórn-
in yrði styrkari bæði út á við og inn á
við, og gæti meiru góðu komið til leiðar
fyrir landið, en nú er unnt. Störfin og
ábyrgðin skiptust, og allt lenti ekki leng-
ur á einum. Landinu ætti að verða bet-
ur stjórnað og flokksfylgis mundi gæta
minna. Öldur ofstækisins og flokkshat-
ursins mundu hjaðna og pólitíkin snúast að
öðru veglegra markmiði, en að rffa stjórn-
ina í sig og reyna að steypa henni. Það
er að minnsta kosti trúa mfn.
Spectator.
Heilsuhælið,
Húsið komið undir þak.
Verkamannafagnaður,
Laugardaginn 13. þ. m. hafði stjórn
Heilsuhælisfélagsins alla verkamenn Heilsu-
hælisins í kveldboði í Iðnaðarmannahús-
inu, í minningu þess, að húsið er nú
komið undir þak, og til þess að þakka
þeim vel unnið starf, Húsgerðin hefur
gengið prýðisvel og að því skapi fljótt.
Alls voru í þessu samsæti um 100
manns.
Formaður heilsuhælisfélagsins, Klemens
Jónsson landr., mælti fyrir minni verkamann-
anna, lét þess getið, að vinnan hefði
gengið svo fljótt og vel, að þess væri
engin dæmi um stórhýsi hér á landi.
Sighvatur Bjarnason mælti fyrir minni
húsameistarans, Rögnvalds Ólatssonar,
vék að því, að þetta væri fyrsta alíslenzka
stórhýsið á íslandi, efnið mestalt íslenzkt,
og allir starfsmennirnir íslenzkir, frá þeim
æzta til þess lægsta; áður hefðu yfir-
mennirnir jafnan verið útlendir, stundum
líka verkamenn.
Rögnvaldur Ólafsson mælti fyrir minni
Heilsuhælisfélagsins, vakti athygli á þv
að rétt þrjú ár væru liðin frá þvf er fé-
lagið var stofnað, og hælið nú komið
undir þak, svo greitt og vel hefði allt
gengið.
Loks fór G. Björnsson landl. nokkrum
orðum um sjálft Heilsuhælið, og eru þau
prentuð hér á eptir. Hann tók sfðartilmáls
og þakkaði verkstjórunum fyrir ágætt starf
þeirra. Yfirsteinsmiður er Guðjón Gama-
líelsson, yfirtrésmiðir Hjörtur Hjartarson
og Sigvaldi Bjarnasqn. Sigurgeir Gísla-
son úr Hafnafirði þakkaði G. B. og öðr-
um stjórnendum Heilsuhælisins fyrir þeirra
starf.
Því má ekki gleyma, að verkmeistar-
arnir Jón Þorláksson og Thorvald Krabbe
hafa int af hendi afarmikilsvert starf fyr-
ir hælið, lagt á ráðin nm lögun og gerð
á vatnsveitu, fráræzlu, vermivél o. fl.,
sem enn er flest óunnið.
Það má telja vafalaust, að hælið verði
fullgert á miðju komandi sumri.
Ræða landlæknis,
Þegar við komum í önnur lönd sjáum
við hvívetna gömul mannvirki, hús, minnis-
merki, vegi, vatnsveitur o. þ. u. 1.; sum
eru mörg hundruð ára, sum þúsundir ára
að aldri; öll bera þau vott um menning-
arþroska þeirra þjóða, sem löndin hafa
byggt; nútíðarmenn vernda þau og vegsama
og hafa þau til sýnis til marks um dáð
og dugnað forfeðra sinna.
Hér á landi er engu slíku til að dreifa.
Hér eru öll mannvirki ung og flest við-
vaningsleg og lítils verð, eins og barna-
fitl. Viðeyjarstofan mun vera elzta hús,
sem uppi stendur, en hún var reist á
miðri 18. öld. Af mannvirkjum fyrri
tíma manna er ekkert eptir, annað en
bjagaðar steinaraðir niðri í moldinni.
Enginn veit, hvar Vífill reisti bú 1 Vífils-
staðalandi fyrir þúsund árum. Frá land-
námstíð er ekkert mannvirki til, er nái
upp úr grasrótinni.
Erum við föðurbetrungar? Skyldu mörg
okkar mannvirki geta staðizt tfmans tönn
í þúsund ár?
Við vitum vel hvað verða mun; áður
en þessi nýrunna öld er liðin á enda,
verða öll torfhúsin okkar fallin og ekkert
eptir af timburhúsunum nema þá fáeinir
kumbaldar, grautfúnir, skakkir og skældir
okkur til skammar. Og þessi fáu stein-
hús, sem til eru — þau kunna að geta
staðið af sér eina eða tvær aldir, sum
þeirra ef vel lætur.
En að 300 árum liðnum, að 1000 ár-
um liðnum — hvað verður þá eptir?
Eg veit eitt hús og ekki nema eitt,
sem vænta má, að geti staðið í 1000 ár.
Við höldum í dag upprisuhátíð hússins,
upprisuhátíð Heilsuhælisins á Vífilstöðum.