Þjóðólfur - 26.11.1909, Blaðsíða 2

194
ÞJOÐOLFUR.
Og útburðir mannlífsins ýlfra þá hátt —
Það atgervi er hirðulaust dó.
Smalavísa er og gott kvæði:
Hann fæddist við jötu, hann fóstruðu krær
Og fjárhúsin voru hans uppeldisbær,
En þó urðu smalanum kynnin sln kær
Sem keisarahöllin mun þér.
Og svo lýsir hann því, hversu miklar og
fagrar víðlendur smalinn eigi, »dalinn
sinn, fjörur og fjöll«, og á hálendinu sé
frjálsræði, sólskin og söngur sttmargjöf
smalanna, eflaust endurminningar frá
smalatíð skáldsins hér á landi.
Um auðnirnar 1 Bárðardal mun vera
ort kvæðið »Lyng frá auðum æskustöðv-
um«. Mjöidalur, þar sem Stepban dvaldi
um hríð í æsku, er nú kominn f eyði af
sandfoki. Það mun vera »afdalabærinn«,
er St. getur um f þessu kvæði sínu.
í kvæðinu Hlaðgerður (Hallgerður ?)
rifjar skáldið upp einhverjar sárar minn-
ingar um svikul heit eða sviknar vönir,
og er töluverð undiralda í því kvæði, en
þó hóflega orðum stillt:
Nú skil eg hví hönd þin var hvít eins og ull
En haldlaus og þetta sem skein eins og gull,
í silkiþráð glitað þitt glóbjarta hár
Var gefið til sýnis, en engum til fjár.
Þú hefðir ei léð það til liðþurfa manns
í lífshættu stöddum, í bogastreng hans.
»Undir aðfall« er langt kvæði í 5 köfl-
um og yrkir höf. þar meðal annars um
andatrú. Er hann ekki neitt sérlega hrif-
inn af henni og segir þar meðal annars:
En eg vil ekkert andabúr
Eiga að gjöf né kaupa,
Hæna til mín eilífð úr
Alla skollans laupa.
. Óhemjandi andaskrök
Ekki kæri mig um,
Mér er nógu vönd I vök
Vörn mót kvikra lygum.
(Niðurl. næst).
frá lanðsbankanum.
Bankastjóra og gæzlustjórum
vikið frá.
Nær stundu af hádegi síðástl. mánudag,
22. þ. m., var fest upp vfðs vegar f bæn-
um svolátandi tilkynning frá stjórnarráð-
inu, undirskrifuð af ráðherra:
»í dág hefur forstjórum Landsbankans
í Reykjavík, framkvæmdarstjóra Tryggva
Gunnarssyni og gæzlustjórunum Eiríki
Briem og Kristjáni Jónssyni, verið vikið
frá stöðu sinni við bankann sökum marg-
víslegrar, megnrar og óafsakanlegrar ó-
reglu í starfsemi þeirra í stjórn bankans
og frámunalega lélegs eptirlits með hon-
um.
Um leið og stjórnin tekur það fram,
að ráðstöfun þessi er nauðsynleg og ó-
umflýjanleg, eptir því sem fram er kom-
ið frá rannsóknarnefnd Landsbankans,
lýsir hún því hér með yfir, að bankinn
heldur áfram störfum sínum, og telur hún
sjálfsagt, að styðja bankann til þess að
standa í skilum við alla sína skuldheimtu-
menn á hverjum tíma sem er, og hefur
hún, ef þörf yrði slíkrar aðstoðar, gert
þar að lútandi ráðstafanir utanlands og
innan, og verður yfir höfuð gert alt, sem
unnt er og jafnskjótt sem verða má, til
þess að kippa bankanum f rétt horf.
Hr. Björn Kristjánsson kaupmaður og
alþingismaður er settur framkvæmdar-
stjóri bankans, og gæzlustjórar til bráða-
birgða (nokkrar vikur) þeir Karl Einars-
son sýslumaður og Magnús Sigurðsson
yfirréttarmálafærslumaður, vegna sérstak-
legs kunnugleika þeirra á högum bankans
eptir rannsóknina«.
Um sama leyti gengu þeir Klemens
Jónsson landritari og Jón Hermannsson
skrifstofustjóri inn í Landsbankann og létu
loka honum í umboði ráðherra, en brott-
rekna bankastjórnin hafði þá fengið rétt
áður bréflegar fyrirskipanir frá stjórnar-
ráðinu um frávikninguna, og kom nýja
bankastjórnin þá samtímis í bankann til
að vera stödd við afhendinguna. Öll af-
greiðsla í bankanum hætti því í miðju
kafi, og var honum lokað til kl. 51/* síð-
degis, að afgreiðsla byrjaði aptur.
Tíðindi þessi flugu á svipstundu um
bæinn og þóttu mikilsháttar, sem von
var, enda munu þau hafa komið flestum
á óvart, þótt kvizast hefði áður um stirt
samkomulag rannsóknarnefndarinnar við
bankastjórnina, og að nefndinni þætti ekki
allt með felldu. En við svona skyndi-
legri og afdráttarlausri byltingu bjuggust
menn þó naumast. Menn voru að brjóta
heilann um það, hverjar þær sakir aðal-
lega væru, er gæzlustjórarnir sérstaklega
væru hafðir fyrir, og að þær hlytu að
vera margar og miklar samkvæmt til-
kynningunni, úr því að stjórnin gerðist
svona óþarflega harðhent og harkaleg í
framkvæmdinni. Hún hlyti að hafa gild-
ar og góðar ástæður tyrir þessari ráð-
stöfun, ella væri þetta óvit og glapræði.
Um þetta ræddu menn fram og aptur og
gátu vitanlega ekki komizt að nokkurri
niðurstöðu. í gremju sinni tóku ýmsir,
nær eingöngu römustu stjórnarandstæð-
ingar, til þess óyndisúrræðis, að taka út
úr bankanum fé það, er þeir sjálfir áttu
eða höfðu til vörzlu fyrir aðra, og mun
það nú nema nokkrum tugum þúsunda,
er þannig hafi verið teknar úr Lands-
bankanum. Þetta virðist vera mjög mis-
ráðið og óviðurkvæmilegt að hefnast á
stofnuninni sjálfri og reyna að auka
vandræðin, er hún kynni að komast í
við þessa ráðstöfun stjórnarinnar, enda
engin hætta á því, að bankinn geti ekki
fullnægt skuldbindingum sínum. Þessari
aðferð inneignarmanna í bankanum verð-
ur því ekki bót mælt. Önnur ráð miklu
heppilegri og virðulegri til að láta gremju
sína í Ijósi, þeir, sem þurftu þess endi-
lega. Það var og eflaust ekki fyrir
hræðslu sakir, að þessar þúsundir hafa
verið teknar út. En sú uppþots-alda
mun skjótt lækka, sem betur fer. Fé
manna er sannarlega með öllu óhætt þar
eptir sem áður.
Nú hafa ástæðurnar eða ágrip af ástæð-
unum fyrir frávikningubankastjórnarinnar
verið birtar í »ísafold« samkvæmt skýrslu
rannsóknarnefndarinnar, og snerta þær
aðallega það, a ð Sparisjóður bankans hafi
ekki verið »gerður upp« 8—9 ár sám-
fleytt, og að þar hafi orðið uppvíst um
töluverða skekkju, að mikill fjöldi víxil-
lána hafi verið veittur ólöglega, ón út-
gjaldaskipunarfrábankastjórnarinnurhálfu,
að lög og reglur um lán gegn sjálfskuld-
arábyrgð hafi verið margfaldlega brotin,
þau lán yfirleitt mjög vanrækt, sjálf-
skuldarábyrgðum ekki lýst í bú ábyrgð-
armanna o. s. frv., að skuldheimtulög-
sóknir hafi margopt verið stórum mis-
ráðnar, að lántökuheimildir vanta opt
(frá félögum m. m.), að landstjórnin hafi
ekki úrskurðað og kvittað hvers árs
bankareikning samkvæmt 29. gr. banka-
laganna og að ýmsar bækur, sem banka-
stjórninni séu bráðnauðsynlegar, séu í
mestu óreiðu o. s. frv. Þetta eru að eins
höfuðatriðin, eptir því sem »ísafold«
skýrir frá, og eptir því, sem hún lætur
uppi. En blaðið getur þess, að þetta séu
að eins dæmi, að eins sýnishorn,
og sumt af því, sem þar er ótalið, sé
»eptir eðli sínu þannig vaxið, að það
geti verið ábyrgðarhluti fyrir landstjórn-
ina að gera það eða láta gera heyrin-
kunnugt að svo stöddu«.
Þannig segist blaðinu frá, og ereflaust
rétt skýrsla það sem hún nær. En úr
því sem knmið er, virðist naumast verða
hjá því komist að birta allt, allt undan-
dráttarlaust. Með því gerir stjórnin bezt
hreint fyrir sínum dyrum, og það er of-
langt að draga það til þings. Verði það
hins vegar látið úr hömlu dragast, hygg-
ur almenningur et til vill, að þetta sé
fyrirsláttur einn, að annað og meira sak-
arefni sé ekki til á bankastjórnina en
þessi atriði, sem tekin eru fram í »ísa-
fold«, en þau munu tæpast þykja nógu
veigamikil út af fyrir sig, til þess að rétt-
læta orðalag tilkynningarinnar eða gera
ráðstafanir stjórnarinnar réttmætar, og
öldungis óhjákvæmilegar, þótt sum þess-
ara atriða séu sannarlega ekki lftils virði,
t. d. um hirðuleysið með sjálfsskuldar-
ábyrgðarlánin. — Svo er þess að gæta,
að menn geta ímyndað sér, að þetta
»sem eptir er« sé eitthvað svo alvarlegt,
að bankanum sé veruleg hætta búin, og
verði hræddari en ástæða er til. Og sá
geigur getur orðið miklu afleiðingaríkari,
miklu hættulegri fyrir bankann, heldur en
full birting alls. — Þess vegna má ekki
horfa í það, þótt birting frekari sakar-
atriða kynni að verða á einhvern hátt
óþægileg bankanum eða öðrum. En vit-
anlega er stjórnin sjálfráð um það. Þyki
henni heppilegra að fresta þvf til þings,
þá hún um það. En vér hyggjum, að
réttast væri fyrir hana, að leggja allt sem
allra fyrst á borðið, sín vegna, lands-
manna vegna og hlutaðeigenda (banka-
stjórnarinnar) vegna.
Vitanlega verða öll skjöl um þetta efni
lögð fyrir þingið á sínum tíma, því að
það er æzta úrskurðarvald um það, hvort
þessar ráðstafanir stjórnarinnar gagnvart
hinum þingkosnu gæzlustjórum hafa ver-
ið réttmætar eða ekki, og hvernig þing-
ið lítur á það er ekki unnt að spá neinu
um að svo stöddu, enda óþarft og þýð-
ingarlaust. Og þótt gæzlustjórarnir þyk-
ist nú auðvitað hart leiknir, þá verða þeir að
bíða dómsatkvæðis þingsins, er vafalaust
veitir þeim alla þá uppreisn, er eptir atvik-
um og upplýsingum í málinu, getur talizt
forsvaranleg. Þingið mun vafalaust ekki
beita þá heiðursmenn nokkurri hlut-
drægni eða órétti, og krefja stjórnina
fullrar ábyrgðar, ef það sannast, að hún
hafi misbeitt valdi sínu og farið lengra
en fært var.
Lygaþvaður það, sem breitt er út um
bæinn út af »bankafarganinu«, hvort
heldur með eða móti stjórninni, telur
Þjóðólfur sig ofgóðan til að lepja upp.
Hann lítur á málið algerlega rólega og
ofsalaust, og mun gera það þennan stutta
tíma, sem hann á eptir að vera í vor-
um höndum.
frá háyíirðómaranum.
Herra ritstjóri Þjóðólfs.
Eptirfarandi bréfi, sem eg hef skrifað ráð-
herra Birni Jónssyni, vil eg biðja yður að
ljá rúm í blaði yðar.
Kr. J.
»Með bréfi, dags. í dag, hafið þér, ráð-
herra íslands, vikið mér úr gæzlustjórastöðu
við Landsbankann, og segið þér, að það sé
sakir margvíslegrar, megnrar og óafsakan-
legrar óreglu I starfsemi minni I stjórn bank-
ans og frámunalega lélegs eftirlits með
honum. Heimild til þessa þykist þér hafa
í 20. gr. bankalaganna 18. sept. 1885; þessi
lagagrein heimilar þó eigi að víkja gæzlu-
stjóra frá, nema »um stundarsakir«. Býst
eg við að skilja beri frávikninguna á þá
Ieið, svo að hún verði þó að minsta kosti
á yfirborðinu samkvæm lögum.
Eigi hafið þér, ráðherra, áður tjáð mér
hverjar mínar yfirtroðslur séu, og eigi hafið
þér gefið mér kost á að bera hönd fyrir
höfuð mér, eða koma með neina vörn af
minni hálfu, áður en þessi ráðstöfun yðar
var gerð. Hefur það þó hingað til verið
talin sjálfsögð skylda sæmilegrar stjórnar,
þegar um ráðstöfun er að ræða, sem að
nokkru er þessari lík. Þér hafið dæmt mig,
án þess að láta mig sjá sakargiptirnar, og
án þess að heyra vörn mína. Þetta er eigi
samboðið siðaðri stjórn.
Eg neita því gersamlega, að eg hafi að
neinu leyti sýnt vanrækslu í starfi mínu við
bankann, og staðhæfi, að eg hafi inntmiklu
meira starf af hendi fyrir bankann en lögin
heimta af mér, og eg hef haft svo nákvæmt
eptirlit með bankanum sem hægt hefur ver-
ið eptir öllum atvikum, og lögin ætlast til.
En aðallega skrifa eg yður þetta til þess,
að benda yður á það, sem yður virðist vera
ókunnugt um, nfi. að eptir lögum nr. 12. 9.
júlí 1909, mun eg x. janúar næstkomandi
taka sæti í stjórn bankans og mun frávikn-
ingarráðstöfun yðar eigi geta haft nein
hrif á stöðu mfna þar. Alþingi (efri deild
alþingis) hefur kosið mig fjórum sinnum
gæzlustjóra við bankann, sem sé 1897, 1901,
1905 og 1909 fyrir tímabilið frá 1898 — 1914.
Nú síðast (1909) var eg kosinn með öllum
atkvæðum samhljóða. Þessar kosningar
getið þér ekki gert ónýtar, eigi fremur hinar
síðastnefndu þeirra en hinar fyrri.
Lögin ákveða hinum þingkosnu gæzlu-
stjórum ársþóknun fyrir starfa þeirra, og er
þóknun þessi eigi miðuð við vikur, daga eða
mánuði. Eg mun því heimta fulla þóknun
fyrir yfirstandandi ár, eins það sem eigi er
þegarbúiðað greiða. Kröfu minni mun eg
framfylgja, eins og lög segia til.
Eg skal eigi að þessu sinni minnast á
það, að þér hafið stofnað Landsbankanunx
I voða með rannsóknarráðstöfunum yðar síð-
án í vor, eins og þeim hefir verið hagað, né
heldur skal eg nú orðlengja um það, að
þessi síðasta ráðstöfun yðar stofnar honum
I hinn mesta háska. Það liggur yður lík-
lega I léttu rúmi. Þér lýsið starfsemi minni
og framkomu með orðum, sem eru ósam-
boðin heiðarlegum ráðherra, og mér ómak-
leg, enda alveg tilefnislaus.
Þér beitið mig saklausan ranglæti rétt
eins og það sé hégómamál. Svo greindar-
leysisleg er aðferð yðar öll, að mér hlýtur
að detta I hug þetta gamla orðtak: »Quos
vult perdere Jupiter, prius dementat«.
Að sjálfsögðu mun eg kæra tíl næsta
alþingis yfir aðfÖrum yðaf gegn mér.
Réykjavík 22. nóv. 1909.
Kristján Jónsson«.
lugleiöingar w
kaupfélagsskap.
Eptir gamlan verzlunarmann.
(Frh.). Eghef nú, hér að framan, minnztá
tvö sparnaðaratriði, en nú skal drepið á.
það þriðja, sem er innkaup útlendr-
ar vöru og hvernig þeim er háttað.
Varan, sem vér neytum til daglegs við-
urværis, er opt flutt til oss frá alltöðrum
stöðum en þeim, þar sem hún er í fyrstu
framleidd, og á þann hátt lendir hún í
höndum ýmsra milliliða. Þannig sækj-
um vér hveiti, kaffi og hafragrjón til
Kaupmannahafnar þó að í fyrstu séu þess-
ar vörur komnar þangað frá Amerlku.
Yfirleitt virðist mér Kaupmannahöfn vera
illa fallin til þess að vera lengur mið-
punktur íslenzkrar verzlunar. Þegar litið
er á það, hvernig markaður þar er íyrir
íslenzkar afurðir, þá ter alveg yfrum með