Þjóðólfur - 03.12.1909, Blaðsíða 1

61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 3. desember 1909.
M 51.
Tóuskinn
h v í t og m ó r a u ð kaupir
verzlun
Gunnars Porbjörnssonar.
Bókmenntir.
Andvökur. Eptir Steplinn
(í. Stephansson 1868—1007. I.
-H. Uvík 1909.
(Niðurl.). Annað bindi ijóðmæla þessara
hefst á kvæðaflokknum » Ú t i á v 1 ð a -
vangi « (II,, ii—98), og er það 5. kafli
ljóðanna. I þessum kafla eru flest kvæð-
in náttúrulýsingar og veðuráttusöngvar,
þar á meðal nokkur um blíðviðri, sól og
sumar, en miklu fleiri um vetrarhörkur,
frost og fannkyngju, þróttmikil kvæði og
karlmannleg, en nokkuð þunglamaleg
sumstaðar og samanbarin, eins og harð-
fenni. Margar lýsingar eru þar mjög
góðar, eius og t. d. í kvæðinu sDagset-
ur«, þar sem skáldið lýsir hinni mar-
flötu sléttu í vetrarhjúp á kyrru kveldi:
Austur-sléttan er í kaf
Undir skuggans svarta haf
Gervöll sokkin — upp úr er
Ekki brún af neinni strönd,
Uvergi einstök ey né sker,
Enginn viti á nokkra hönd,
Hellisgóíf eitt hljótt og svart
Hvelfing loptið stjörnubjart.
Meðal góðkvæða f þessum flokki má t. d.
neína »1 úrvænislandi« (sLangt úti í heimi
á eg hötuðbóU), »Hirðinginn«, »Heim-
alningurinn« og kvæðið um »Klettafjöll«
m. fl.
Sjötti kaflinn »Ú r sögnum og sög-
um« (II, 99—;i88) er einhver veigamesti
þátturinn, í allri bókinni. Eru þar mörg
ágæt kvæði og ekki tök á að minnast á
nema hið allr,a helzta. Eitt kvæðið, »Land-
námsmaðurinn», er um landnám Önundar
tréfóts norður á Ströndum, og eru eink-
unarorð þessa kvæðis hin alkunna vísa
Önundar í Grettissögu: »Kröpp eru kaup
ef hreppum | Kaldbak — en ek læt akra«.
Tekst skáldinu ágætlega að lýsa því, hve
köld aðkoma Önundar er að íslands-
ströndum, og hve ófrýnilega landið tekur
á móti honum sjóhröktum. Það blæs kalt
af Kaldbak. Allt er kvæðið snilldarvel
ort og lýkur því með þessum orðum, sem
Önundi eru lögð í munn:
Og því skal í nauðsynjum nema hér lönd,
Á nepju og óblíðu þinni,
Eg trúi því, ísland, að hugur og hönd
Og hreystin og kjarkurinn vinni.
Þá er »Norna-Gestur« einnig mjög gott
kvæði, er hefst svo:
„Hann lifði sem kvæði frá ómuna öld,
Hann átti ei frændur né vini.
Hann fjörgamall endaði æfinnar kvöld
Hjá Ólafi Tryggvasyni.
Og síðar segir svo:
Og kynlegar sögur hann kunni og lög
Við kertaljós, nornagjöf hékk ’ann.
Til ösku er skarið þess útbrunnið var
Úr álögum helvegu gekk ’ann.
í tvær aldir jafnaldra sinn hann ei sá,
Fjær sifjum og ættjörðu bjó 'ann.
í Danmörk stóð garður hans Græningi á,
En gestur í Noregi dó hann.
í sfðari kafla kvaéðisins Ifkir skáldið
sér við Norna-Gest — söngvarann f álög-
unum, er kvað um löngu liðna tíma, og
segir, að þótt hinum ungu kunni að finn-
ast ágætara hið nýrra, þá hirði hann ekki
um þaðj því að hvorttveggja sé gott, hið
gamla og nýja, og muni hann þess neyta
meðan á kertinu hans logar (þ, e. til æfi-
loka). Eru og líkur fyrir að svo verði
um hann sem Norna-Gest, að lífskerti
hans brenni út »fjær sifjum ogættjörðu«.
Og það er meira að segja sennilegt, að
hann verði jafngamall honum, eða ef til
vill miklu eldri með þeim hætti, að ljóð
hans lifi þrjár aldir eða lengur. Að minnsta
kosti murr þar lengi loga á kerti Stephans,
þótt æfidagar sjálfs hans verði færri en
Norna.Gests. Kvæðið »Gláms-augun« (um
Gretti Asmundsson) er ágætt kvæði:
Þau Glámsaugun eltu sem ógæfan hann
Um útlegð, um sektir, um harma.
Frá skammdegis lágnætur hólmgöngu
■ hans
Við hjátrúar meinvættinn arma.
Svo örðugt varð honum það einvígið
grimmt,
Að aflið sitt hálft lét að veði.
Hann sigraði nauðlega sæmdinni hélt.
En seldi þar mannlán og gleði.
Þá er »Illhuga-drápa« (um Illhuga
bróður Grettis og víg hans í Drang-
ey), eitthvert hið fegursta kvæði í þessum
flokki. Það mun fyrst hafa birzt í
»Öldinni« í Winnipeg, en höf. hefur breytt
því sumstaðar síðan, en vafasamt hvort
það er til bóta. Síðasti kafli þess er svo
látandi:
Raun var að líða frá langframa gæzkunni,
Ljósinu, deginum, frægðinni, æskunni
Allt breiddi faðminn við lífinu Iaðandi,
Landið og hafmið í sólroða baðandi;
Víðfleygar, stórlátar vonir í barminum,
Vaskmennis-traustið á ki'aptinn í arminum.
Óskin að lifa í Ijóðsnilld og sögunum
Landsins síns þegar að kveldaði dögunum.
Hvað var það allt mót ógoldnu hefndunum
Eða sem níðingur bregðast í efndunum?
Dauðinn varð leiðin að ljósinu, sanninum,
Lífið varð blettur á hetjunni, manninum.
Skap hans þann dug og þá djörfungu gaf
honum
Drengskapinn lífseiskan níddi ei af honum.
— Sloppinn við þulu um æfileið öfuga
Illugi á söguna stutta en göfuga.
»Mjöll dóttir Snæs konungs« er og
■ ágættkvæði. Fyrri hlutinn hefst þannig:
Óg hún var fríð, en heldur föl á brún,
°g hyggjufróð og kunni rúnaletur.
Tvö leiksystkyn í æsku átti hún
Hið úfna norðurhaf og langan vetur.
í síðara hluta kvæðisins líkir skáldið ís-
landi við þessa konungsdóttur, og getum
vér ekki stillt oss um, að taka nokkrar
vísur úr þessu snilldarkvæði:
Hvar leita ætti sinni fornöld frá
Að fólgnum auð, er þjóðir stóðu í vanda.
Það aleitt kunni að þýða gátu þá,
því það var tunga gömlu Norðurlanda.
Að lokum tók það langrar smánar gjald,
Er leitt af slægð og fávizkunni sinni,
Það kaus að ganga konungsstjórn á vald
Og kraptinn þess er sagt hún brenndi inni.
En óútbrunninn átt þú, feðragrund,
Þinn æskukrapt, og bráðum við hann
raknar,
f þjóð og björgum blundar hann um stund
Sem Brynhildur, en hertygjaður vaknar.
Og loks er vaknar landsins eigin sál
Og lítur eins og vorsól yfir dalinn,
Hún fær að erfðum öllu dýrra mál
Qg auð í huga sögu-þjóðar falinn.
Og þessa vissu vakið upp hún fær,
Þó verði skörð í auð og jarðveg frjóvan.
Ið bezta sem á grundu hverri grær
Er göfug þjóð með andans fjársjóð nógan.
Nefna mætti fleiri ágæt kvæði í þessum
kafla, t. d. »Jón hrak«, »Hjaðninga-víg«,
»Andi lampans«, »Torfajökull« o. s. frv.
I hinu síðast nefnda kvæði kemst skáldið
meðal annars svo að orði:
Þegar það sem ungir yrkja
alt er jarmur týndra sauða,
Þegar bæði blöð og kirkja
Breiða út andans svarta dauða,
Þá er líkt og efinn ýki
Eigin brest f viljans stáli
Kvíði því mann sjálfan sýki
Sóttnæmið í efni og máli.
í 7. og síðasta kafla ljóðmælanna:
»Dreymt eptir daglátum« (11,189
—312) eru kvæði ýmislegs efnis, og eru
mörg þeirra meðal hinna allra beztu
kvæða skáldsins. Má þar t. d. nefna
kvæðið »Patrekur frændi«, um írskan
mann gamlan, er tekið hefur sér bólfestu
í frumskógum Vesturheims. Hannerglað-
lyndur karl og spaugsamur, en þá er syn-
ir hans kveðja foreldrahúsin til að fara
út ( heiminn, þá slær út 1 fyrir gamla
manninum, og skáldið hittir hann mjög
dapran í bragði:
Að berjast um hamingju hafa loks ver
Jú, höndin sú arna veit glögt hvað það er,
er gamli maðurinn látinn segja meðal
annars. Og ennfremur:
Og okið er léttast á írlandi þó
Og allsleysið bítur þar sljófast
— Þó vonunum hnignaði hefur nú samt
Mín heimfýsn með aldrinum þróast
Eg bjóst við að flytja heim erlendan arð
í önd eða hönd þegar kveðja það varð
En þegar það brást fyrir börnunum samt
Eg bjóst við sú heill mundi liggja
Sem konungur Davíð eg efnið dró að
Sem úr skyldi sonurinn byggja
En ættjörð mín fær hvorki fé eða son
Nú féll hún í dag þessi seinasta von.
Djúpri og innilegri föðurlandsást verður
með jafn látlausum orðum tæplega átak-
anlegar lýst, en gert er í snilldarkvæði
þessu. Það er þung undiralda, sorgþrung-
in æfiþrá lengi geymd, en logheit þó, er
I lýsir sér í orðum gamla mannsins írska.
Annað kvæði, sem gengur í svipaða
átt og stendur ekki hinu á baki, er »Heim-
förin«. Það er um íslenzkan landnema
í Vesturheimi, sem grætt hefur þar fé, en
virðist ekki hafa orðið vinsæll, verið held-
ur ágjarn og ágengur, en þó ráðvendnis-
maður. Svo leggst hann banaleguna, og
skáldið er fengið til að vaka yfir honum
síðustu nóttina, er hann lifir. Aðalefni
kvæðisins er einta,l hins deyjandi manns
í óráðinu. Honum finnst hann rétt að
segja kominn heim til ættjarðarinnar, ís-
lands, vera að sigla inn fjörðinn að Ljósa-
landi tíl móður sinnar, og hafa með sér
allan auð sinn, er hann hafði dregið
saman í Amerfku. Og sjúklingurinn talar
í glöðum róm; er hann ‘kannast við allt.
»Eg þekki mig aptur. Sko, hér er allt«.
Og svo fer hann að lýsa því, er hann ætli
að gera. Það þarf að setja ljósker á
skerið í firðinum, ryðja mölinni burt úr
lendingunni, og gera hlykkjóttu og þröngu
götuna upp hjallann frá höfninni að tún-
inu, greiðfærari og beinni, plægja móana
og sá þar korni o. s. frv. Og hann kemur
nær og nær bænum, að bæjarlæknum og
heilsar þar upp á fornkunningja sinn, ér
hann segist hafa heyrt um, að væri iífá
staddur, en nú skuli hann hjálpa honum.
Við lækinn ætlar hann að setja niður
vefstól. Og svo kemst hann heim á hlað-
ið og sér mömmu sína í dyrunum, furðar
sig á, að hún hafi vonazt eptir sér, því
að hann hafi varast að segja það nokkr-
um, að hann hafi ætlað heim. Bendir
hann mömmu sinni á, að skipið sé fullt
af fjármunum, sem hann eigi, og nú verði
gagn og gaman að þeim peningum, þótt
honum hafi stundum orðið næstum hug-
fall að draga þá saman. Kveðst hann
opt hafa hugsað gott til að búa á Ljósa-
landi. Loks finnst honum svala við
kveldið og finna frostkul í fótunum.
»Mamma — nú setjumst við inn«, er hið
síð.asta, sem hann segir. Og kvæðinu
lýkur á þessa leið:
Og svöna leið nóttin í sjúklittgsins rann
Hann svona fann land sitt og bæinn
Eg sá að hann þreyttist en þess gat ei hann
Hann þagnaði rétt undir daginn
Hann Gunnar var hvíldur og kvittur við
heim
Og kominn að lokum alfarinn heim.
Kvæði þetta er í heild sinni eitthverthið
allra bezta kvæði skáldsins.
»Heimskcutsfararnir« er langtogmikið
kvæði, sömuleiðis »Sigurður trölli*, hvort-
tveggja ágæt kvæði með allmiklu hugsjóna-
flugi ’og skáldlegri andagipt. Kvæðið
»Transval« (um Búastríðið) er og gott
kvæði, sömuleiðis »Æskuminning« um
mann, er á æskuárum var brugðinn við
slark og hrekki og márgt misjafnt, en
„lífið gerðu engla-öldung
úr honum á karardögúm".
allnapurt kvæði um dekur það, er opt er
sýnt gömlura mönnum, þótt þeir hafi verið