Þjóðólfur - 10.12.1909, Blaðsíða 1

Þ JOÐOLFUR.
61. árg.
Tóuskinn
h v í t og mórauð kaupir
verzlun
Gunnars F’orbjörnssonar.
Símskeyti frá Khöfo.
íJá er blaðið var fullbúið til
prentunar kom svolátandi símskeyti,
sent frá Khöfn kl. H í dag:
Uinrœður um Islcmds mál í Atl-
antshafseyjafélaginu. Doktorarnir
Fitmiir og Valtýr töldu skilnað
þfóðartortiming (íslendinga). (Jón)
Sveinbjörnsson gerði svœsna, per-
sónulega árás á íslandsráðherra og
var áminntur af fundarstjóra. Ráð-
lierrar og aðrir stjórnmáíamenn
danskir viðstaddir. Svend Poulsen
vildi láta senda herskip til íslands.
Varð til athlœgis og ávittur. —Cooks-
plöggin komin.
Járnbraut
austur í Árnessýslu.
Það er altítt, er um einhverjar mikilsháttar i
nýjungar* mikilsháttar, ný fyrirtæki er að j
ræða, að mótspyrna allharðsnúin verður
gegn þeim t fyrstu, og þarf opt langan
tíma til að brjóta á bak aptur rótgróna i
hleypidóma og óhug almennings, sérstak- j
lega ef fyrirtækinu er þannig háttað, að j
mikili kostnaður útheimtist til að koma ;
því í framkvæmd. Svo er það alstaðar í j
heiminum, og ekki sízt hér, þar sem
kraptarnir eru svo litlir til að ráðast í
kostnaðarsöm og stórfelld fyrirtæki.
Þannig er því varið með járnbrautar- j
lagningu austur í sýslur, uppástunguna j
um fyrsta járnbrautarstúfinn, er komið j
hefur til tals að leggja hér á landi. Allir -
viðurkenna að vfsu, að þar og hvergi j
annarstaðar eigi að byrja á slíku verki,
svo framarlega sem sýnt verði fram á, að j
ísland eigi nokkru sinni að hugsa um 1
járnbrautalagningu. Á þessu svæði séu j
mestar 1 t'kur fyrir, að járnbraut geti
svarað kostnaði, og geri hún það ekki
þar, þá sé ekki tiltök að byrja annar-
staðar. Þetta er eflaust rétt, og enginn
ágreiningur um það, heldur að eins um j
það atriðið, hvort járnbraut geti verið ;
nokkurt framtíðarsamgöngufæri hér á landi,
og hvort landinu sé ekki algerlegá ofvaxið,
að ráðast í slíkar samgöngubætur, sem
aðrar siðaðar þjóðir hafa talið Iífsskilyrði
og sjálfsagðar. En sannarlega ber það
ekki vott um mikla trú á framtíð lands-
ins og framfaráskilyrði þess, að halda því
fram, að járnbrautarlagning hér sé vitleysa
og geti aldrei orðið annað en vitleysa,
Reykjavík, föstudaginn 10. desember 19 09.
Jú 52.
vegna strjálbyggðar og mannfæðar. Og
þær ástæður láta vel í eyrum margra,
sem ekkert þekkja til þess, hversu járn-
brautarlagning um strjálbygð héruð annar-
staðar hefur d skömmum tfma umskapað
landið og gert það fjölbyggt, þar sem
skilyrði annars eru fyrir hendi fyrir fólks-
fjölgun og aukinni framleiðslu. Og þau
skilyrði eru sannarlega fyrir hendi á vestur-
hluta Suðurlandsundirlendisins, þ. e. í
Árnessýslu allri og Rangárvallasýslu utan-
verðri að minnsta kosti. Komist áveitan
yfir Skeið og Flóa í framkvæmd innan
skamms, sem vonandi er, kemur það stór-
fyrirtæki ekki að meiru en hálfum notum,
hvað þá heldur að fullum notum, nema
áveitusvæðið standi í sem allra greiðustu
sambandi við höfuðstað Iandsins, Reykja-
vfk, og það verður ekki á annan hátt en
með járnbraut, því að með hafnargerð á
Eyrarbakka eða Stokkseyri verður það
aldrei tryggt, fyrst og fremst sakir þess,
að það mundi verða ókljúfandi kostnaður
að gera trygga skipahöfn á öðrum hvor-
um þessara staða, og óvíst að það takist
viðunanlega, hversu mikið fé sem í það
væri lagt. En þótt svo yrði með gffur-
legum kostnaði, miklu meiri en járnbraut
kostaði austur, þá gæti sú höfn naumast
komið að jafngóðum notum sem járnbraut,
vegna þess að sjóferðir t. d. á vetrartíma
suður fyrir Reykjanesskaga, gætu opt
verið ísjárverðar, og óhætt að fnllyrða,
að reglulegum samgöngum á sjó, milli
Eyrarbakku og Reykjavíktir, gæti ekki
orðið haldið uppi allmikinn hluta ársins.
Auk þess kæmi höfn á Eyrarbakka, þótt
góð væri, ekki að verulegum notum fyrir
uppsveitirnar eða austursveitir, nema járn-
brautarltnur lægju frá höfninni upp í
héruðin, og þær línur mundu kosta afar-
mikið fé, auk þess sem miklu óþægilegra
og, dýrara yrði að skipta um samgöngu-
færi, þ. e. flutningur á járnbraut nokkuð
af leiðinni, en flutningnr á skipi annan
hlutann. En þetta gæti þó komið til
mála,. ef gerð yrði allgóð höfn á Eyrar-
bakka án afarmikils kostnaðar. En því
er ekki að heilsa, samkvæmt áliti sér-
fróðra manna og samkvæmt því sem
öldungis. ósérfróðir menn í þeim hlutum
geta sjálfir séð nokkurn veginn. Miklu
tiltækilegri væri hafnargerð í Þorláks-
höfn, en sá staður liggur ver við, er ver
í sveit komið.
Það mun sönnu næst, að mótspyrna
manna austan fjalls gegn járnbrautarlagn-
ingu austur í Árnessýslu, mun aðallega
hafa verið fólgin í röngum ítuyndunum
héraðsbúa um að höfn á Eyrarbakka eða
Stokkseyri væri miklu æskilegri, og vinn-
andi vegur að framkvæma það verk.
Sannleikurinn er sá, að járnbrautarmót-
spyrnan hefur ekki að eins verið hjá
þinginu eða þjóðinni yfirleitt, heldur hjá
þeim, er fyrst og fremst mundu hafa
mest grætt á þessu fyrirtæki, en það ertt
þau héruð, sem hinni fyrirhuguðu járn-
braut er ætlað að liggja ttm. Og má það
undarlegt virðast. En þess er engin von,
að þingið berjist með alvörtt fyrir þessu
máli, meðan það er ekki áhugamál þeirra,
er fyrst og fremst ættu að bindast fyrir
að hrinda því áleiðis, en það eru sýslu-
búar sjálfir. En þá virðist vanta trúna á
það, engu síðttr en aðra.
Meðal þeirra, sem mest hafa stutt málið
og reynt að hrinda því áieiðis, er hr. Þor-
valdur Krabbe verkfræðingur. Hefur hann
ritað nokkrar leiðbeinandi greinar í blöðin
um mál þetta, og lýst því með órækum
rökum, að járnbraut austur í sýslur gæti
mjög vel borgað sig, og mundi ekki að
eins verða þeim héruðum, erbrautin lægi
um, til stórþrifa, heldur öllu landinu í
heild sinni, því að gegn peningaupphæð
þeirri, er fram þyrfti að leggja, kæmi
margs konar beinu og óbeinn hagnaður,
þar á meðal ekki sízt verðhækkun á
eignum á brautarsvæðinu og framleiðslu-
aukning, sem brautin skapaði með því
að opna leið fyrir kraptmeiri og betri at-
vinnurekstur en ella, auk vellíðan og þæg-
inda hjá mönnum á því svæði, sem braut-
in liggur um, og svo aukið þol til skatt-
gjalda nt. fl. Það væri og heldur ekki
lítilsvert fyrir íbúa austursýslnanna, að fá
greiðan veg til þess að koma Iandbúnaðar-
afurðum sínum á matkað í Reykjavlk, og
einnig fyrir Reykjavíkurbúa, að fá greiðan
flutning á þeim vörum. Sérstaklega gæti
þetta orðið stórhagnaður fyrír báðaaðila í
mjólkursölu, því að þótt mjólk austan úr
sveitum yrði seld að mun ódýrari, en
mjólk er seld hér í Reykjavík, þá yrði
sú sala mikill hagnaður fyrir sveitabænd-
ur, sem nú geta ekkj notfært sér mjólkina
sem verzlunarvöru, nema að eins rjómann
í smjörbúunum. og það að eins um lítinn
hluta ársins víðasthvar. Og kaupendum
hér í Reykjavík yrði jafnfrarat stór hagn-
aður að þeim viðskiptum, í stað þess að
kaupa mjólkina með afarverði, eins og
nú er, og opt öldungis ófáanleg, eða af
mjög skornum skammti, enda þótt ná-
grennið leggi til mjólkurframleiðslu sfna.
Þá er járnbraut væri komin milli austur-
sýslanna og Reykjavlkur, mætti daglega
flytja mjólk að austan hingáð til bæjarins.
Járnbraut austur mundi þá ekki að eins
útvega bændúm austanfjalls ágætan, nýjan
markað fyrir mjólkina sína á öllum tfm-
um árs, heldur mundi brautin beinlínis
verða til þess að atika framleiðslu þessar-
ar vörutegundár og annara, ekki sfzt þá
er Flóaáveitan væri komin á. En aukin
framleiðsla er einmitt skilyrði fyrir þjóð-
þrifum vorum, að vér öflum meira en vér
eyðum. Það er meginregla fyrit allri
sannri þjóðmegun, máttarstólpinn undir
sjálfstæði hvers einstaklings og höfuð-
hyrningarsteinn undir gjaldþoli og góðum
efnahag þjóðfélagsins í heild sinni. Engin
þjóð getur verið sannarlega sjálfstæð, nema
hún sé efnalega sjálfstæð. Pólitiskt sjálfstæði
ogefnalegt ósjálfstæði og aumingjaskapur
getur ekki farið saman. Það er alveg
eins með heilar þjóðir eins og hvern
einstakling. Sá inaðttr getur ekki verið
sjálfstæður f orðsins iéttu merkingu, sé
hann bundinn á óleysanlegan skuldaklafa
og í vandræða fjárkröggum. Hannverð-
ur þá svo háður lánardrottnum sínum,
að hann getur ekki hagað sér öðruvfsi
en þeim þóknast, hversu sjálfstæður sem.
hann annars kann að vera í hugsunar-
hætti. I framkvæmdinni verður hann
ósjálfstæður, maigfjötraður og bundinn,
hversu leitt sem honum er það. Hann
verður að offra sjálfstæði sínu á altari
efnaskortsins til þess að reyna að halda
sér og sfnum sem lengst uppi í Iffsbar-
áttunni. Og eins og þessu er þannig
háttað með hvern einstakling, eins er því
varið með þjóðféiagið í heild sinni. Það
verðtir að vera efnalega sjálfstætt til þess
að geta notið sín að fullu. Og vegurinn
til þess er fyrst og fremst aukin fram-
leiðsla. Að aukning hennar verður að
vinna af öllum mætti. Og einn höfttð-
þátturinn í þeirri baráttu eru auknar
og endurbættar samgöngur í stórum stíl,
svo að afurðir manna fái sem beztan og
hagkvæmastan markað á svo stuttum
tíma sem iinnt er. Járnbraut austur er
því einn aðalþátturinn í framförum lands-
ins og atvir.nuvega þess, og nauðsynlegt
menningarfyrirtæki til þess að rétta oss
úr hnútnum og skipa oss á bekk með
menningarþjóðunum, Svo aumir erum
vér þó ekki, að vér kæmumst ekki ein-
hvernveginn út af því, að greiða afborgun
og vexti af því fé, sem járnbraut austur
í sýslur mundi kósta. Auðvitáð yrði
lagningarkostnaðurinn mikilleða eptir laus-
legri áætlun Krabbes verkfræðings um
37= miljón kr. En ókleift getur þáð ekki
talist, þá er þess er gætt, hvað koma
mundi í aðra hönd, og hversu afarmikil-
vægan og margháttaðanhagnað fyrirtækið
hefir í för með ser, beinlínis og óbein-
línis.
Um leiðina .austur — hvar járnbraut-
in ætti að liggja — hafa verið nokkuð
skiptar skoðanir. Krabbe verkfræðingur
hafði hugsað sér f fyrstu, að brautinlægi
úr Reykjavík upp Mosfellsdal, þaðan
þvert austur yfir Mosfellsheiði. um Jóru-
kleif eptir Grafningnum, að austanverðu
við Ingólfsfjall og að Ölfusárbrú, en
jafnframt taldi hann aðra leið hugsan-
lega: frá Reykjavík meðfram veginum að
Kolviðarhól, yfir fjallgarðinn sunnan við
Lágaskarð og austur í Ölfus, þaðan ept-
ir þéirri sveit og að brúnni. Þeir sem
kunnugir voru staðháttum þóttust sjá, að
miklir örðugleikar mundu á því að Ieggja
brautina um Jórukleif niður í Grafning,
enda hvarf verkfræðingurinn frá þeirri
leíð, er hann hafi athugað hana nánar.
Og sýðstu leiðina um Lágaskarð — þótt
miklu greiðari væri — taldi hann mjög óá-
rennilega vegna snjóa á háfjallinu. Þá
er það loks þriðja leiðin, sem hann hef-
ir hallast að og telur álitlegasta og sam-
kvæmthenniyrðibrautarstefnan þessi: Frá
Reykjavík upp Mosfellssveit (um Gröf,
Blikastaði, Lágafell, Helgafell, Mosfell)
upp á heiðina sunnan til við Skeggja-
staði, nálægt Stardal, framhjá Fellsenda
og fyrir sunnan Stýflisdal, framhjá Kára-
stöðum og niður í Almannagjá nálægt
Öxarárfossi (Langastfg), um Þing-
völl, austur hjá Vatnskoti með fram vatn-
intt að norðan yfir suðurenda Hrafnagjár,
skammt frá vatninu og þar þvert austur
yfir fyrir norðan Arnarfell og Miðfell
(fremur en vestanvert við það meðfram
vatninu) framhjá bænum Miðfelli og nið-
ur að Kaldárhötða, nálægt Flfri-Brú um
Syðri-Brú og að Ásgarði og þaðan að
Sogsbrúnni, yfir Sogið á nýrri brú og
meðfram Ingóltsfjalli að Ölfusárbrú, og
þaðan austur Flóa að Þjórsárbrú með
álmu niður á Eyrarbakka, auk annara
aukabrauta vtðar t. d. um Grímsnes,