Þjóðólfur - 17.12.1909, Page 1
61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 17. desember 1909.
53.
Næsta blað tjóðólfs bem-
ur út ftmmtudaginn 23. þ. m. (á
Porláksmessn).
rlÉfí mefl er skorafl á alla
þá, er fengifl hafa sent kvœfla-
safnið „Fjólu“ og enn ekki
liafa gert skilagrein um söl-
una, afl gera þafl nú sem
allra fgrst og senda mér und-
irritudum skýrslu urn, hve
mikifl þeir eiga öselt af bök-
inni um nýjár, en borga þafl,
sem áflur er selt afl frádregn-
um 25°/o i sölulaun.
Reykjavík 9. des. 1909.
Hannes Þorsteinsson.
Tóuskinn
h v í t og m ó r a u ð kaupir
verzlun
Gunnars Þorbjörnssonar.
t
Hallgrímur biskup Sveinsson
andaðist hér í bænum í gær, kl. ii f. h.,
eptir Iangvarandi sjúkleik, á 69. aldurs-
ári. Hann var fæddur í Blöndudalshól-
ura í Húnavatnssýslu 5. apríl 1841, og
voru foreldrar hans Sveinn prófastur Ní-
elsson, er lengi hélt Staðastað (“ 1881)
og síðari kona hans Guðrún Jónsdóttir
prófasts ( Steinnesi Péturssonar, systir
Halldórs prófasts á Hofi og þeirra syst-
kina. Hallgrínntr biskup var útskrifaður
úr lærða skólanum 1863 með ágætis-
einkunn, tók embættispróf í guðfræði við
báskólann 1870 með 2. eink. hinni hærri,
fékk árið eptir veitingu fyrir dómkirkju-
prestsembættinu í Reykjavík og var prest-
vígðtir 8. okt. 1871, rúmlega þrítugur.
Hann var skipaður biskup yfir íslandi
1889, þá er dr. Pétur biskup fékk lausn
frá því embætti, og þjónaði því embætti
full 19 ár, eða til septemberloka
1908, hafði þá átt síðustu árin við mjög
alvarlegt heilsuleysi að búa og nijög þrot-
inn þá að líkamskröptum. Þóvígðihann
til biskups eptirmann sinn Þórhall Bjarnar-
son 4. okt. f. á., en hafði litla terlivist,
að minnsta kosti úti við, upp frá því,
Hann var kvæntur danskri konu, Eline
Marie Boletta Fevejle, er lifir manti sinn.
Börn þeirra eru: Friðrik prestur í Argyle
1 Ameríku, Guðrún kona Axels Tulini-
usar sýslumanns á Eskifirði, Sveinn gjald-
keri íslandsbanka og Ágústa kona Dit-
levs 'I'homsens konsúls. Hallgrímur bisk-
np sat á alþingi sem konungkjörinn al-
þingismaður 1885—86 og 1893—1903.
Honum var liðugt um mál og hann gaf
; sig allmikið að þingstörfum, en ræður
hans voru ekki jafn veigamiklar sem á-
heyrilegar. Hann þótti allgóður pré-
dikari meðan hann var í blóma lífsins.
Hann var nettmenni í allri framgöngu og
snyrtimaður, enginn skörungur eða at-
kvæðamaður, en rækti vel embætti sitt,
eptir því sem kraptar hans leyfðu.
fjárlagaðeilan brezka.
Hinn 30. f. m. varð merkisviðburður í
stjórnarfarssögu Bretlands. Eins og getið
hefur verið um í símskeyti, samþykkti efri
málstofan þann dag tillögu Lansdownes
lávarðar (fyrrum utanríkisráðherra í ráða-
neyti Balfours) um, að hún vildi ekki
j samþykkja fjárlagafrumvarp stjórnarinnar
j fyr en nýjar kosningar hefðu farið fram
[ og kjósendurnir látið uppi álit sitt um
j þau nýmæli, sem stungið er upp á í
j fjárlagafrumvarpinu. Það er með öðrum
j orðum: efri málstofan hefur neitað að
j veita stjórninni heimild til þess að heimta
inn skatta til þess að standast hin ár-
j legu útgjöld ríkisins, en á Englandi er sú
] heimild veitt árlega af þinginu með sér-
J stökum lögum um tekjur ríkisins og það
: eru einmitt slík lög, sem hér er um að
ræða. En með því að lög þessi eru
j venjulega ekki fullbúin fyr en allmikið er
j áliðið af fjárhagstímabilinu — þessi áttu
| t. d. að gilda fyrir fjárhagstfmabilið frá
j 1. apríl 1909 til 31. marz J1910 — þá
fær stjórnin æfinlega bráðabirgða-heim-
ild til þess að heimta inn skattana, þó
j að lögin um tekjurnar séu ekki sam-
þykkt, og þessa bráðabirgðaheimild veit-
ir neðri málstofan ein. En slíka heimild
getur hún ekki veitt lengur, þar sem lög-
in eru fallin, — svo þó að stjórnin verði
ef til vill ekki að greiða aptur það sem
þegar er innheimt af sköttum og tollum,
þá hefur hún ekki leyfi til að halda áfram
að innheimta þá, heldur í mesta lagi að
taka við því, sem greitt er sjáltkrafa. Er
því gert ráð fyrir, að synjun laganna
muni hafa í för með sér 50 milj. pd.
sterl. (900 milj. kr.) tekjuhalla.
Efri málstofan hefur þannig kornið
stjórninni í eigi alllítinn vanda með þess-
ari ályktun sinni, enda telur stjórnin og
hennar fylgifiskar þetta vera hreinustu
byltingu, er komi í bága við þær stjórn-
arfarsvenjur, er tíðkast hafi um langan
aldur, því að í fjájmálum hefur neðri
málstofan verið talin einráð, svo að efri
j málstofan hefur jafnvel ekki mátt breyta
einum staf í frumvörpum þeim, er um
slík mál fjölluðu. Lansdóvvne vitnaði í
ályktun neðri málstofunnar frá 1689, þar
sem því var mótmælt, að efri málstofan
j breytti nokkrum beinum eða óbeinum
sköttum, en viðurkenndur réttur hennar
til þess að fella skattalög í heilu lagi,
»og sá réttur, sem gilti á 17. öld, hann
gildir enn í dag«, mælti hann.
Það hefur komið fyrir, að efri
málstofan hefur notað þennanrétt. Þann-
ig felldi hún fyrir Gladstone 1860 frutn-
varp um afnám pappírsskatts, eða frest-
aði 2. umræðu þess í 6 mánuði, sem kom
í sama stað niður, en bæði hafði frum-
varp þetta verið saroþykt með örlitlum
J atkvæðamun í neðri málstofunni og eins
j samþykkti efri málstofan hækkun þá á
tekjuskatti og stimpilskatti, sém koma átti
í staðinn fyrir pappírsskattinn. Hér var
þyí töluvert öðru máli að gegna heldur
en nú, þar sem neitað er um heimild
til þess að heimta inn skattana. Samt
gaf þetta neðri málstofunni tilefni til
þess að gera ályktun um, að skattaálögu-
réttinn hefði neðri málstofan ein, og þá
sjaldan efri málstofan neytti réttar síns
til þess að fella frumvörp, sem snertu
fjármál, tæki neðri málstofan það mjög
óstinnt upp og yrði að forðast alíkt
framvegis. Síðan hefur það verið venja,
að safna öllum skötturo, sem heimta á
sama árið, í eitt frumvarp, og hefur þá
þótt sjálfsagt, að efri málstofan sarn-
þykkti það í heilu lagi, enda hefur hún
jafnan gert það þangað til nú.
Formaður efri málstofunnar (Th e L o r d
C h a n c e 11 o r), sem hafði orð fyrir
stjórninni, hélt því fram, að myndazt
hefði sú stjórnarfars-venja, að efri mál-
stofan mætti ekki fella frumvörp um hina
almennu skatta, sem ganga ættu til al-
mennra ársútgjalda eða með öðrum orð-
um aðalfjárlög ríkisins, heldar að eins
mínni háttar frumvörp, sem eitthvað
snertir fjármál. »Slíkt hefur heldur
ekki verið gett í margar aldir«, mælti
hann, »og þegar um mikilvæg efni er að
ræða, ber meir að líta til hinnar ríkj-
andi venju, heldur en jafnvel til lagaíyr-
irmæla«. Þetta mælti formaður efri mál-
stofunnar, en hann er jafnframt dóms-
málaráðherra brezka ríkisins.
Bretar eru taldir manna tregastir til
þess að breyta skyndilega út af gamalli
venju. Það er því engin furða, þó að
ýmsir af helztu mönnum íhaldsmanna
hikuðu sér við að fylgja Lansdowne að
máli í þessu efni. Svo var um Cro-
m e r lávarð, er fyr var landstjóri á
Egyptalandi og Rosebery lávarð,
er áður var einn af forsprökkum frjáls-
lynda flokksins, en nú er tekinn að
hallast á sveif íhaldsmanna. Báðir þessir
menn voru mjög andstæðir fjárlagafrum-
varpi stjórnarinnar, en vöruðu samt við
því að grípa til slíkra örþrifráða og
bentu á þá hættu, sem efri málstofunni
I væri búin af þvf, því að frjálslyndi flokk-
urinn mundi ekki hætta fyr en hann fengi
gerbreytt bæði valdsviði efri málstofunn-
ar og skipun hennar.
Þessu svaraði Curzon lávarður, er
einna öflugast studdi tillögn Lansdownes,
í á þá leið, að reynt mutidi verða, hvort
sera væri, að takmarka valdsvið efri mál-
stofunnar, svo að engu væri spillt, þó
hún héldi fast við réttindi sín. Curzon
lávarður var um tíma vísikonungur á
Indlandi og einna nafnkunnastur þeirra,
er fjárlagasynjuninni fylgdu, í þeim hóp
var líka M i 1 n e r lávarður, er áður var
1 landstjóri í Suður-Afríku.
Af þeim, sem mæltu gegn tillögu
Lansdownes, kvað einna mest að M o r-
ley lávarði Indlandsráðherra. Kvað
hann tillöguna fara fram á fimm atriði,
í fyrsta lagi, að efri málstofan hrifsi und-
ir sig skattálöguréttinn, ennfremur vald
til þess, að þvinga fram þingrof, með
því að neita um að innheimta skatt-
ana, í þriðja lagi, að nýjar kosningar fari
fram, hvenær sem lávörðunum mrslfki
eitthvað við neðri málstofuna, í fjórða
lagi, að brevta þjóðfulltrúavaldinu í yfir-
ráð fámennrar umboðslausrar stofnunar
og í fimmta lagi, að koma öllum fjár-
málum þetta árið í hina mestu óreiðu.
Umræðurnar um þetta mál stóðu yfir
í marga daga og optast fram á nótt. Síð-
astur talaði C r e w e lávarður, formaður
frjálslynda flokksins í efri málstofunni, og
lauk hann máli sínu með þvf fyrirheiti,
að ef flokkur hans sigraði við kosning-
arnar, mundi hann þegar í stað reyna
að setja skorður fyrir því, með laga-
ákvæði, að lávarðadeildin gæti framvegis
fótumtroðið löggjöfina eins og 1 þetta
sinn.
En þrátt fyrir allar hótanír og þrátt
fyrir allar aðvaranir fór atkvæðagreiðsl-
an þannig, að tillaga Lansdownes var
samþykkt með yfirgnæfandi atkvæðafjölda,
350 atkvæðij urðu með henni, en að
j eins 75 á móti. Margir lávarðar, sem
ekki höfðu áður stigið fæti sínum inn
fyrir dyr parlamentisins, komu nú í fyrsta
j sinn til þess að greiða atkvæði með til-
J lögunni.
Það mætti ætle, að eitthvað meira en
lítið þyrfti til þess, að tignustu og í-
haldssömustu menn Bretlands færu að
brjóta bág við aldagamlar venjur og
steypa sér út í slíka baráttu, sem nú er
fyrir höndum, enda ræðst fjárlagafrumvarp
stjórnarinnar á það, sem viðkvæmast er,
; þeirra eigin pyngju. Lávarðarnir eru
, flestir stóreignamenn, en fjárlagafrum-
j varpið fer fram á, að hækka tekjuskatt-
inn af hæstu tekjunum, þeim, sem nema
j yfir 90 þúsund kr. á ári, upp í rúml.
: 8%, og erfðafjárskatt allt upp að 15%.
Ennfremur fer frumvarpið fram á skatt
af verðhækkun lóða í bæjunum. Þær
hafa hækkað afarmikið í verði í stórbæj-
unurn. Lóðirnar í miðbiki Lundúna-
| borgar kosta t. d. nú orðið allt að 3500
kr. feralinin. Mikið af lóðum þessum
er eign aðalsættanna og stafar þaðan
mikið af auðæfum þeirra. — Á þess-
um skatti byggja lávarðarnir aðallega
mótspyrnu sína gegn fjárlögunum.
Segja þeir, að neðri málstofan hafi ekki
leyfi til að koma með slíkt nýmæliíQár-
lögunum, heldur eigi það að vera í sér-
stökum lögum.
Ekki hefur öll skattahækkunin samt
átt að lenda á auðkýfingunum, því frum-
varpið gerir Iíka ráð fyrir, að hækka toll
og framleiðslugjald af vínföngum og tð-
baki, en það kemur tiitölulega þyngra
í niður á þeim efnaminni.
Stjórnin hefur ekki látið á sér st:nda
að sýna, að henni sé alvara og að lun
muni ekki hopa á hæl fyrir lávörðtmum.
Daginn eptir að umræðum var lokið í
efri málstofunni, skýrði Asquith ráða-
neytisforseti í neðri málstofunni frá af-
drifum málsins og lauk máli sínu með
því, að bera upp svohljóðandi tillögu:
»Með því að neita að gera að lögum
veitingu neðri málstofunnar á árstekjum