Þjóðólfur - 31.12.1909, Qupperneq 1

61. árg.
Reykjavík, föstuudaginn 31. desember 1909.
55.
Kveðju-ávarp.
Kæru landar!
Vorið 1891 keypti eg eignar og útgáfu-
Tétt að Þjóðólfi, og tók við ritstjórn blaðs-
ins á nýári 1892. Var þar < allmikið
ráðizt af mér, ungum og efnalausum presta-
skólakandidat, er búið hafði sig undir
allt annað lífsstarf en blaðamennsku, og
vitanlega ekki tekið þá þátt 1 almennum
málum eða fengizt við pólitík. Kaupverð
blaðsins varð eg allt að fá að láni og
rekstursfé hafði eg ekkert. Hér virtist
þvf í allmikið tvísýni teflt og ekki sem
forsjállegast, enda veit eg naumast enn
þann dag í dag, hverju það sætti, að eg
lagði þá ósmeikur út á þessa nýju, ókunnu
braut. Nú mundi eg naumast tefla svo
djarft, ef um eitthvert nýtt starfssvið væri
að ræða, er mér væri áður lítt eða ekki
kunnugt. En traust og ofurhugi æsk-
unnar hikar sér ekki við að leggja út á
það djúp, sem roskinn maður og reyndur
hikar við, og hyggur lítt eða ekki fært.
Og ungum manni með æskuþreki fleytist
margt, er fullorðnum flatlast. Hugur
ræður hálfum sigri. Svo fór og um mig.
Mér farnaðist miklu betur, en mér hafði
nokkru sinni til hugar komið. Og að
tæpum 2 árum liðnum hafði eg losað
mig við allar skuldbindingar, er á mér
hvíldu út af blaðakaupunum. Eg mun
jafnast minnast þess með hlýju þakklæti,
hve góðum viðtökum eg átti að fagna
meðal kaupenda blaðsins og annara, þá
er eg ungur og óreyndur tók við ritstjórn
þess. Sumar beztu rainningar mínar
eru bundnar við fyrstu blaðamennskuár
min. Mér varð starfið smátt og smátt
létt og ljútt, og svo hefur það optast
verið Öll þau 18 ár, er eg hef haft rit-
stjórn Þjóðólfs á hendi.
Ritstjórnartíð minni get eg skipt í tvo
jafnlanga kafla. Fyrri kaflinn nær yfir 9
síðustu ár næstl. aldar (1892—1900), en
síðari kaflinn yfir 9 fyrstu árin af þessari
öld (1901 —1909). Þessir kaflar eru að
sumu leyti allóllkir, að þvf er til lands-
mála kemur. Síðustu ár 19. aldarinnar
voru að vísu allmikil umbrota- og deiluár,
einkum 4 hin sfðustu, en það var ekkert
í samanburði við þær byltinga- og ófrið-
aröldur í íslenzkri pólitík, er aldrei hafa
sjatnað, heldur jafnan aukizt ár frá ári,
öll þau 9 ár, sem af 20. öldinni eru liðin.
Ætla eg mér ekki að lýsa þessu tfmabili
frekar hér, en að eins geta þess, að blaða-
mennskustarfið á þeim árum var ekki
vandalaust með öllu, og opt nokkuð vand-
stýrt í því pólitiska hafróti og ekki við-
vaningum hent. En það get eg sagt nú,
og sagt það með fullri sannfæringu, er
eg lítyfirritstjórnarármín, að eg get ekki
óskað mér, að stefna blaðs míns hefði
verið önnur en hún var í öllum atriðum
öll þessi ár. Vildi eg þar engu um hrófla
nú, þótt eg ætti þess kost, og bið engan
afsökunar á stefnu blaðsins f stjórnmálum.
því að hún hefur að öllu leyti verið sjálfri
sér samkvæm gegnum alt moldviðrið, og
hvergi hvikað frá réttri og hreinni leið,
er auðvelt væri að sanna og sannast bezt
af blaðinu sjálfu, enda mun það verða
dómur eptirkomenda vorra, þá er óhlut-
drægt og ofsalaust verður á málavexti
litið og sönn saga hinnar pólitisku bar-
áttu síðustu 20 ár er rituð.
Um ritstjórn mína á blaðinu að öðru
leyti ætla eg ekki að dæma. Það ætti
heldur ekki við, því að eg mundi ekki
verða talinn óhlutdrægur dómari í þeim
efnum. En mótstöðumenn mínir geta
heldur ekki um það dæmt, og dómar
þeirra skiptir mig engu, því að þeir munu
ekki teljast óhlutdrægari en eg í hina
áttina. En allt jafnast síðar meir, og
mun þá verða dæmt með meiri sanngirni
og réttsýni um margt, sem orðið hefur
fyrir ósanngjörnum og röngum dómum f
orustuhitanum. Og þennan úrskurð ætla
eg að láta mér lynda, er felldur verður
þá er ofstækisvíman er rokin burtu og
þeir menn fallnir undir sögunnar dóm, er
mest hafa verið riðnir vlð þá atburði, er
gerzt hafa í stjórnmálasögu þjóðar vorrar
tvo síðustu áratugi. Hygg eg, að þá
verði Þjóðólfs og hluttöku hans að ein-
hverju getið og ekki til iils eins, og að
þá komi ef til vill í ljós, að ekki hafi
blaðið með öllu verið áhrifalaust'í minni
tíð, eða engu skipt, hvað það lagði til
málanna. Og svo mikið get eg alveg
rauplaust sagt, að það fylgi og þá hylli
hefur blaðið haft í minni tíð, að sá mál-
staður hefur meira gengi lilotið meðai
þjóðarinnar og orðið sigursælli, er blaðið
hefur stutt, en sá, er það hefur barizt á
móti. Það hefur ekki staðið alveg á
sama, í hvern streng Þjóðólfur hefur tekið,
og þótt hann hafi staðið svo að segja
einn blaða á móti mörgum, eins og hann
í raun og veru gerði gegn »valtýskunni«
svo nefndu árin 1900—1903, þá hefur
hann jafnan verið sigursæll í baráttunni.
Og þótt mótstöðumenn hans hafi ausið
yfir hann og ritstjóra hans brigzlum og
óvirðingar- og svfvirðingarorðum, hefur
þeim optast veitt erfitt að etja kappi við
hann á dómþingi þjóðarinnar og borið
þar jafnan lægra hlut. En þess vil eg
jafnframt láta getið, að svo nefndir fylgis-
menn eða flokksmenn blaðsins fyrrum,
og 'það þeir, sem mest gagn höfðu haft
af stuðning þess, hafa sumir hverjir opt
og einatt engu drenglyndari reynzt en
mótstöðumennirnir, og höggið þar, er
hlífa skyldi. En allir hreinlyndir og
drenglyndir menn fá andstyggð á þeirri
bardagaaðferð, sem að eins er miðuð við
eigin hagsmuni Og smásálarlega undir-
ferlis-áreitni gagnvart þeim, er ekki fást
til að vera klafabundnir þrælar og gera
fjósaverk fyrir einstaka menn. Annars
hef eg aldrei ætlazt til nokkurs þakklætis
eða viðurkenningar fyrir blaðamennsku-
starf mitt, en eg hef æslazt til meira dreng-
lyndis, meiri sanngirni og meira réttsýnis, en
eg hef orðið var við, bæði frá flokksmönnum
og mótflokksmönnum. Á því hef egþótzt
hafa heimtingu. Og nú er eg sleppi rit- ;
stjórninni gleður það mig, að eg hef
bæði bréflega og munnlega fengið sönn-
un fyrir því frá óhlutdrægum mönnum,
er eg met mikils, að blaðamennskustarf j
mitt hafi verið hjá almenningi vel þokk- j
að, og af mörgum vel þakkað. Það get-
ur vel verið, að mig hafi skort margt til j
þess að vera góður blaðamaður — það
er leitun á þeim, er ekki skortir margt
til þess — en það eitt veit eg, að fáir
blaðamenu fslenzkir munu hafa eða hafa
haft ríkari tilfinningu fyrir ábyrgð þeirri,
er þessu starfi fylgja, og fáir, sem hafa
gert sér meira far um, að leysa það sam-
vizkusamlegar af hendi eða reynt frekar
að komast að fastri niðurstöðu um það,
sem sannast og réttast væri 1 hverju máli
og þjóðinni til mestra heilla f nútfð og
framtfð. Getur vel verið, að mér hafi
stundum skjátlazt f þvf, en nær mun það
optast hafa stefnt hinu rétta, vegna þess,
að mikilsháttar ákvarðanir hef eg ekki
tekið nema eptir svo ítarlega ihugun, sem
atvik og ástæður frekast leylðu. En blaða-
maður verður opt að ákveða afstöðu slna
fljótt — afstöðu, sem getur haft afarmikla
þýðingu fyrir þjóðina — og þá ríður á að
gera það ekki gálauslega og hugsunarlaust,
heldur með rólegri, kaldri íhugun. Það
er á slfkum augnablikum, sem blaða-
manninum á að vera ljós sú ábyrgð, er
hann tekst á hendur gagnvart þjóð sinni.
En það er einmitt þessi ábyrgðartilfinn-
ing, sem virðist vera harla dauf og óljós
í blaðamennskunni, eins og hún nú er
orðin. Og það eru ekki vænlegar horf-
ur á, að það lagist að sinni. Er það illa
farið, því að þjóðinni er svo afarárfðandi,
að leiðtogar hennar —blaðamennirnir —
séu m e n n í orðsins fyllsta skilningi, sam-
vizkusamir, skylduræknir og vandaðir
menn, er séu starfi sínu vaxnir, menn
sem hugsa rétt og vilja rétt, menn með
ríkri ábyrgðartilfinningu fyrir hinu þýð-
ingarmikla starfi þeirra, menn, sem beini
öllum kröptum sínum til að auka veg og
virðingu þeirrar stéttar, en dragi hana ekki
niður í sorpið með óviðurkvæmilegum
lubbaskap og ósæmilegum óhróðri um
menn og málefni. Beinist blaðamennska
vor í þá áttina, eins og nú er útlit fyrir,
stendur þjóðinni af þvf beinn voði, því
að þá draga þeir sig í hlé, sem betur
vilja, hirða ekki um að vera í slíkum
félagsskap. Geti þjóðin ekki borið virð-
ingu fyrir blaðamönnunum, missir hún
smátt og smátt allt traust á þeirn og
tillögum þeirra ílandsmálum. Allt kemst
á ringulreið og í uppnám, og þjóðin veit
hvorki upp né niður, hverju treysta má,
því að allt er ofið saman í eina óleysan-
lega ósanninda-flækju, sem enginn getur
greitt úr. En veglegasta og þýðingar-
mesta staðan í þjóðfélaginu, — blaða-
mennskan, ef hún er eins og hún ætti
að vera, — verður þa hin óveglegasta og
fyrirlitlegasta, sem enginn vandaður mað-
ur vill lita við, ef hann á nokkurs ann-
ars úrkosti.
Eg hef orðið nokkuð fjölorður um þetta
almenna atriði, en það stafar af því, að
eg hef nokkra reynslu í þessu eíni, og
að mig tekur það sárt þjóðar minnar
vegna, að blaðamennskunni nú upp á
sfðkastið hefur verið þannig háttað, að
eg fyrir mitt leyti segi skilið við hana
með litlum söknuði. Og samt leggur
maður ekki niður svo margra ára starf
um bezta skeið æfi sinnar, án þess að
minnast margra ánægjustunda. Og það
getur vel verið, að mér leiðist stundum á
eptir, en þó naumast svo, að eg takist
það starf aptur á hendur. En samt sé
eg ekki eptir því, að eg hef vaiið til þess
18 árum á mestu þroskaárum mínum, því
að eg hef lært svo mikið á þessum árum,
meira en eg hefði getað lært í nokkurri
annari stöðu, og það á svo margan
hátt, að sú lffsreynsla gerir miklu meira,
en að jafnast á við þau óþægindi og leið-
indi, er heimskulegar árásir og hrakyrði
hafa bakað mér, enda hefur slíkt aldrei
raskað ró minni. En hentara er það
blaðamanni, er í miklu stfmabraki stend-
ur, að taugar hans séu óveiklaðar, og að
hann verði ekki uppnæmur, þótt götu-
drengir kasti á hann sorpi.
Eg skila blaðinu úr mínum höndum
miklu meira en helmingi stærra en það
var, er eg tók við því — hef stækkað
það“tvisvar — 1898 og 1902. — Og eg
skila því bæði með meiri útbreiðslu, og
að því er eg hygg ekki með lakara áliti
eða minni lýðhylli en það hafði, er eg
tók við því, enda hef eg selt það hærra
verði, en nokkurt blað hefur áður verið
selt hér á landi. Nú tekur við því sá
maður, sem að vfsu er ekki jafn óreynd-
ur í blaðamennskunni, eins og eg var í
fyrstu, en þó óvanur jafn umfangsmiklu
blaði, sem Þjóðólfur er nú, og þarf því
að halda á umburðarlyndi og velvilja
kaupendanna. Vildi eg mælast til þess,
að menn sýndu honum sömu velvild og
tiltrú, eins og þeir hafa mér sýnt, að
minnsta kosti meðan hann brýtur það
ekki af sér. Eg er sannfærður um, að
hann vill rækja starf sitt með alúð og
samyizkusemi og fær væntanlega aðstoð
ýmsra góðra, ritfærra manna. Entilþess
að koma 1 veg fyrir allan misskilning skal
þess getið, að stefna blaðsins ístjórnmál-
um verður að líkindum nokkuð önnur
hjá hinni nýju ritstjórn, en hún hefur verið
hjá mér, því að nýi ritstjórinn, hr, Pétur
Zóphóníasson, er minni hluta maður í
pólitík, og blaðið mun því snúast á þá
sveif, er hann tekur við, en eg vona, að
hann geri það með hæfilegri gætni og
stillingu, er einnig mun verða áhrifamest
og affarasælast. En vitanlega þarf ekki
að taka það fram, að hr. P. Z. verður
alveg einráður um ritstjórnina á blaðinu
frá nýári, og að eg hef alls engin afskipti
af stefnu blaðsins frá þeim tíma. Því er
svo háttað, að meiri hluta flokkurinn
þóttist ekki geta keypt blaðið, þótt fyrst
væri honum vitanlega gefinn kosturáþví.
Og er óþarft að skýra það mál frekar,
enda verður nú við það að sitja.
Eg hef nú haldið Þjóðólfi úti að eins
3rÁ ári skemur, en sá er lengst hefur haft
það fyrirrennara minna — Jón Guðmunds-
son — en þrefalt lengur en hver þeirra,
er eptir hann urðu ritstjórar þess og lengst
voru við það (Matth. Jochumsson og Þor-
leifur Jónsson). En þótt eg hafi verið
svona lengi við blaðið, þá finn eg ekki,
að starfskraptar mínir hafi bilað að nokkru
eða þorrið. Og til þreytu hef eg sjaldan
fundið við ritstjórnarstörf mín. Eg hef
og opt haft önnur allerfið og umfangs-
mikil stört á hendi samhliða blaðinu.
Nú veit eg ekki, hvort starfskraptar mfnir
fá að njóta sín á öðru svæði, og verður
þar að fara sem auðna ræður.
Landar góðir! Þá er eg nú skil við
blaðamennskuna og afhendi Þjóðólf, þð