Norðanfari - 12.09.1868, Qupperneq 1

V. ÁfS
AKUREYRI 12. SEPTEMBER 1868.
M
ALDUR VÍSNANNA í GRETTISSÖGU OG
FÍEINAR LEIÐRJETTINGAR VIÐ HANA.
Ef vísurnar í Grettissögu eru lesnar me&
alhygli, og ura leib haft hugfast, hvernig mál-
5?) var á dögum Grettis, þah er a& segja á
elleftu öld, þá ver&a menn þess skjdtt varir,
al) þær geta eigi allar verifc ortar af Grctti.
þessu til sönnunar vil jeg fyrst geta þess,
ab á dögum Grctlis gjörfiu menn nákvæman
mun á tvíhljóhunum æ og œ (o). Mun hinn
fyrri þeirra liafa verið fram borinn sem a+e
í einu hljóBi, og því eigi alveg eins og vjer
ntí berum æ fram (þ. e. — a+í; en hinn
síbari sem o+e í einu hljóíii, eba líkt og ö.
Vísurnar í Grettissögu eru flestar dróttkvæbar,
ab fáeinum undanteknum, sem eru tneí) forn-
yrbalagi. Nú er þab forn regla, sem öll forn-
skáld gættu nákvæmlega, ab hafa hina sömu
raddarstafi eba tvíhljóía í abalhendingum í
hínu sama visuorbi í venjulegum dróttkvæbum
hætti, t. d. valteigs börkun e*gi; haldorb í
bug skjaldar. þessari reglu hefir Grettir án
efa gætt sem önnur skáld, þau er honutn voru
samtíba, cnda er hennar víbast gætt í vísun-
um í Grettissögu; en í nokkrum vísum eru þó
a'alhendingar, þar sem í annari stendur æ,
en hinni œ, t. d. hrtrddr þá engum blœddi,
kap 21, bls. 52 (hjer er og á“ fyrir „þ á
e r“ grunsamt); allhœlinn í kappmœlum, kap.
22, bls. 54; fars«?tendum mœta, kap. 31, bls.
74; Snœkolls þrimu rœkis, kap. 40, bls. 96;
hrelinn satt at mœla, káp. 77, bls. 171.
Nú kunna menn ab koma meb þá mót-
báru, ab önnur skáld, samtífa Gretti, bafi œ
og œ í abalhendingum. f hinu sama vísuorbi,
og ab Sighvatr skáld segi t. d. :
blób féll. varmt í víban
(vá frœgr 'konungr) œgi;
og Kormakr: Pœrask fjöll in stóru
frmg í djúpan «>gi.
En þá bib jeg þess gætt, ab ef þessi mótbára
ætti ab hafa nokkurt sönnunarafl, ' þá þyrfti
þab fyrst ab vera sannab,-ab rjettara sje ab
rita regir, en cegir, þá er þetta orb táknarsjó-
argubinn eba sjói'nn. Jeg veit eigi til, ab
þetta hafi verib sannab, og þab er ætlan mín,
ab orbib eigi ab rita ægir í þessari merk-
ingu, en œgir í merkingunni skelfandi,
hr æban di.
Jeg býst enn fremur vib, ab menn kunni
ab segja, ab fornskáld hafi a og ö í abalhend-
ingum í hinu sama vísuorbi, t. d. barklaust í
Danmörku; rónd á Fúskalandi; Gubbrandr h6t
sá löndum, og þar af megi sjá, ab þab sje
eifi föst regla, ab hafa hina sömu raddarstafi
eba tvíhljóba í abalhendingum í hinu sama
vísuorbi. En slfk ályktun stybst vib þá röngu
skobun, ab fornskáldin og samtíbamenn þeirra
hafi sagt Danmörku, r ö n d, 1 ö n d u m.
Nei, þeir gjörbu þab eigi; þeir sögbu D a n-
inarku, rand, landum, og þab af þeirri
ástæbu, ab hljóbvarpib a—ö var eigi til á
þeirra dögum; þab myndabist mjög seint og
naumlega fyrr en nálægt 1100.
þab er önnur sönnun fyrir því, ab Grett-
ir hafi eigi ort allar vísurnar f Grettissögu,
ab á tveim stöbum í þeim verbur ab lesa nib-
urlagserrib eigi sem r, heldur sem heila sani-
stöfu u r. Fyrri staburinn er:
(œst fór arfs ok gneista
afl) fangvin « r Hafla, kap. 48, bls. 110;
en síbari staburinn er:
þarfur Vebrands arfi, kap. 82, bls 180.
I dróttkvæbum hætti mega eigi vera færri
en sex samstöfur í vísuorbi; og þab var ætl-
an manna á mibri tólftu öld, absvoværi, sem
rába má af hinni fyrri statfræbi í „Ritgjörbum
tilheyrandi Snorra Eddu“, Reykjavík 1849 (sjá
bls. 164). — Snorri Sturluson gefur ab vísu þá
reglu í háttatali, ab samstofurnar geti verib
svo seinar, ab eigi þurfi ab vera fleiri en fimm
samstöfur f síbara vísuorbi í dróttkvæbum hætti
(Edda Snorra Sturlusonar, Reykjavík 1848, bls.
123); en þessi regla er sprottin af því, ab
hann hefir fundib vísur fornskálda ritabar svo,
ab fimiu samstöfur eru í einu vísuorbi, en hann
hefir eigi gætt þess, ab á slíkum stöbum hafa
upphafiega verib sex samstöfur í vísuorbinu,
og má ganga ab því vísu, ab þar sem fimm
samstöfur eru í dróttkvæbum vísuorbum, hvort
sem þab er hih fyrra eba síbara vísuorb, þar
er vísuorbið annabhvort eitthvab aflagab, eba
tvær sanistöfur eru dregnar saman í eina, t. d.
blám fyrir bláom; járn fyrir ísarn;
sjá fyrir s ð a. Vísuorbib: „þunn galkn járn-
munnum“ hefir þannig upp baflega verib „þunn
galkn ísarnmunnum“; og vísuorbib „ormfrán
sjá hanum“ hefir upphaflega verib „ormfrán
séa hánum“, og mætti tilgreina mörg slík dæmi.
Sje þab nú víst og óefab, ab ekkert drótt-
kvætt vísuorb geti haft færri en sex samstöfur.
þá verba menn á fyrrgreindum stöbum ab lesa
fangvinur, þarfur(en eigi f a n g v i n r,
þarfr, sem prentab cr f sö^iinnfJ; en s& fram-
burír var eigi lil & dögum Grettis og mun
eigi hafa orbib til fyrr en á ofanverbri þrett-
ándu öld. ,
Hin þribja sönnun þess, ab sumarvísurn-
ar í Grettissögu sje yngri en frá dögum Grett-
is, er orbmyndin hvab (fyrir h v a t) kap. 31,
bls. 74:
h v a b er í hiidar v e b r i
heiptminnigt skai vinna.
Sbr. h b ban íróstuvebri, kap. 57, bls. 106.
í sögunni stendur ab vísu prentab „hvat“,
en þab getur eigi verib rjett, þvf ab ef svo er
lesib, verba engar hendíngar í vísuorbinn. Hjer
á því sjálfsagt ab iesa hvab; og verba þá
hendingarnar h v a b, v e b r, En slíkar orb-
myndir sem livab (fyrir h v a t) og þab
(fyrir þ a t) mtinu eigi vera eidri en endíng-
in u r fyrir r, og hafa ab minnsta kosti mynd-
azt löngu eptir daga Grettis.
Aldur sjálfrar sögunnar, Svo sem hún er
nú, má sjá af kap. 49, bls. 111: „Spjótit, þat
sem Grettir hafbi týnt, fannst eigi fyrr en í
þeirra manna minnum, er nú Hfa-, þat
spjót fannst á ofanverbum dögum Sturlu lög-
manns þórbarsonar“. Sturla lögmabur þórb-
arson andabist áiib 1284. þab má því gjöra
ráb fyrir, ab spjótib hafi fundizt um 1260, og
ab þeir menn, er þab mundu, þá er sagan var
ritub, liafí þá verib tvítugir eba fæddir 1240.
þeir hinir sömu hafa þá verib sjötugir árib
1310, Nú má enn frcmur ætla, ab söguhöf-
undurinn hugsi sjer gamla menn, er muni þetta,
eigi yngri en um sjötugt. Sagan sjálf hefir
því eigi fengib sína núverandi mynd fyrr en
eptir 1300, og margar af vísunum í henni munu
eigi heldur vera ortar fyvr en um eba eptir
1300, Sumaf eru eldri, og kunna abvera frá
d ögum Gretis.
Jeg tel víst, ab Sturla þórbarson hafi sam-
— 4Ö —
ib sögu af Gretti. Til þe^ss benda þau orb í
Grettissögu, er nú voru til greind. Ur hans
sögu cru, ef tii vill, tekin orbin Bnorbr þar“:
hann var gegn mabr ok góbfengr ok sterkastr
norbr þar sinna jafnaidra, kap. 15, bls. 27;
allra manna var hann sterkastr norbr þar,
kap. 28, bis. 65. þessi orb „norbr þar“ eru
ab minnsta kosti eigi ritub fyrir norban, þar
sem Grettir var fæddur og uppalinn, en geta
verib ritub í Dalasýsiu, þar sem Sturia þórb-
arson átti heima. þar sem sagt er (kap. 87,
bls. 192), ab bein Grettis hafi verib grafin upp
á dögum S t u r 1 u n g a, þá mun sú frásögn
tekin ur þeirri Grettissögu, er Sturla þórbar-
8on samdi, en henni mun einhver annav síbar
Iiafa breytt og aukib hana, og er lians saga
sú, er vjer nú höfum,
Ab endingu vil jeg bæfa hjer vib nokkr-
um tilgátum tii iagfæringar á vísum í sögunni,
og á fáeinurn orbum í iesmálinu.
Kap. 27, bis, 64 :
Enn var (v ig s) at vfgi
viggríbandi síban
(kœnn bar greipr at gunni
gjarna) Skúfs ok Bjarna.
þessi sama vísa er og í Fóstbræbrasögu (út-
gáfu Konrábs Gíslasonar, bls. 27); þar stend-
ur v á g s fyrir v í g s, og er þab (o: v á g s)
hib eina rjetta, og á ab taka saman: vágs
viggríbandi = ríbandi vágs viggs; vigg,
hestur; vágr, sjór; vSg s vigg, sæliestur,
skip; ríbandi sæhest (skips), mabur.
* feaþ. , bis. 105:
Hö&an reib á burt beibir
barb e 11 s n œ r garbi;
þjófr Ibt höndum hrffa,
hjálmþollr Söbulkoliu.
Jeg vil lesa:
Hbban reib á burt beibir
barb e l g s nœ-rri garbi;
þjófs lét hönd uni hrffa
hjálmþolir Söbulkollu;
og taka þannig saman: Beibir barbeigs reib
héban á burt nærri garbi; hjálmþollr 15t þjófs
hönd hrífa um Söbtilkoliu. Barbelgur er
skip; beibir barbelgs, mabur. Ef lesib
er n æ r r i fyrir n æ r, vcrba samstöfurnar
nógu margar. Orbmyndin n æ r fyrir n æ r r I
er ab vísu eigi mjög forn, en mun þó hafa
verib til fyrir 1300.
Kap. 47, bls. 106: er rjettara ab iesa 1 f b-
gjafi en libgjafi; verba þá hendingarn-
ar I í b, r í b.
Kap. 48, bis. 110:
Varb í vebra firbi
v vápnsóttr í byr þróftar
(œst for arfs ok gneisía
aflfang) vinr Hafla.
Jeg hefi ábur minnst á, ab hjer elgi f síbasta
vísuorbinu ab lesa v i n u r. En jeg vil hjer
geta þess, ab eigi á ab iesa a f i f a n g, held-
ur tengja fang vib vinur og lesa fang-
v i n u r. Verba þá hin síbari tvö vísuorb:
(œst fór arfs ok gneista
afl) fangvinur Hafla.
Arfur og gnei8ti erti yxna heiti; megin
— afl; afl arfs ok gneista = öxna-
m e g i n, sem er kenninafn þorbjarnar. þór
glímdi vib Elli, sem kunnugt er; er hún því
köllub fangvina þórs. Fangvinur einhvers
er þá sá er glímir vib einhvern ; f a n g v i n r
Hafla, sá er giímir eba berst vib jötna,