Norðanfari - 12.09.1868, Qupperneq 3

ismennimir sjálfir Iiafi gcngií) fram hver í sinni
svcit til eflingar fyrirtsekis þessa. f>a?) er meb
öilu óþarfi a& útlista hjer, hve þjóölegt slíkt
fyrirtæki er, því hinir sögufróíiu lanösbúar geta
sjálfir bezt dæmt um þab. En hvab mundi slíkt
húskosía? Jeg get nú ekki fmyndab mjer, ab
kostnafurinn ti! þessa þurfi aÖ vera svo fjarska-
lcgur. Tii þessa þarf ergan veginn neina stór-
kostlega höll. Húsib þarf ekki ab vera svo
mikkun mun stærra en bókhlaía Kellsalls, sem
nú er nýbyggb í Reykjavík, en hún kostabi
milli 8 og 9000 rd. Látum þab nú vera hjer
unr bil helmingi stærra, eba ab kostnaburinn
yrbi svo sem 20,000 rd. þetta kann nú sum-
um ab sýnast mikib fje. En þegar heil þjób
greibir þab á 8 árum, þá er þab einungis
3 — 4000 rd. um árib. Og hvab er slíkt fje,
þegar ræba er um þess konar fyrirtæki? Gjör-
um núráb fyrir, ab 10,000 af landsbúum gæfu
eittbvab til þessa: þá er þab einungis 2 rd. á
mann i 8 tír, eba 24 sk. um árib, Af þess-
ari áætlun, má sjá, ab einungis ef vjer viljum,
þá er oss ekkert hægra en ab safna fje þessu.
þab er eitt, sem ab mínu áliti ætti ab stybja
töluvert ab þessu; en þab er, ab uppástunga
þessi er komin upp í Reykjavík, og fjekk
þar svo góbar vibtökur. Jeg heíi heyrt ýmsa
landsbúa álíta höfubstab vorn fremur danskan
en íslenzkan, en nú hefir reynslan sýnt, ab
höfubstaburinn okkar er svo íslenzkur sem vjer
getum óskab. En verum nú í verkinu eins ís-
lenzkir og Reykjavíkurbúar I þab er óskandi
og vonandi, ab prestar, alþingismenn og hrepp-
stjórar stubli eptir megni til ab koma þessu
máli í gott horf, því þab eru einmitt þessir
tnenn, er hafa mest álirif á landsbúa. Vjer
skuium því ailir leggjast á eitt í máli þessu,
og sýna ab vjer kunnum ab meta þjoberni vort
og fornöld, því hjer er svo ágætt tækifærib,
og vjer getum hæglega lálib þab af hendi rakna,
er til þessa þarf. Imyndum oss, Iive leiBin-
lcgt og hryggilegt þab væri, ekki einungis fyr-
ir oss sjálfa, heldur og nibja vora, ef fyrirtæki
þetta skyldi ekki fá framgang. Útlendum manni
af menntabri þjób skyldi vera sagt: Á íslandi
eru 70,000 menn, sem árlega eyba í vínföng
her um 100,000 rd., en á 8 árura eyddu þeir
ekki 20,000 rd. til ab halda þúsund ára hátíb
sína. Nú v!l jeg spyrja ybur, landar góbir,
or ckki bezt, ab vjer gefum máli þessu sem
mestan og bcztan gaum, til þess ab vera laus-
ir vib, ab þvílíkt verbi sagt um okkur? Vjer
megum vera vissir um, ab hvort sem vjergef-
um máli þessu gaum eba ekki, þá muni fregn-
in um árangur þess, berast til útlanda.
Tilgangur minn meb línum þessum er sá,
ab leiba athygii manna ab málinu í tírna, svo
hríb, ab skjótt varb Iiann fjevani og atvinnu-
Jaus; bann þág því þab bob, ab fara til Her-
manstadt, til landstjórans í Sjöborgaríki
(Siebenbiirgen), er nefndur er Hr.
Von Bruchenthal, er gjörbi hann ab
höslækni BÍnum og húkaverti. Og er hann
|,afM iiaft þetta starf á hendi í tvö ár, og tek-
it miklum framförutn í málfræbi, fór Iiann til
E r 1 a n g e n , til ab dispútjera og fá doktors=
niifnbót. Hana fjekk hann fyrir ab verja rit-
gjörb nokkra, er hann hafbi samib um krampa.
En þar eb hann fýsti heim og hann þrábi ætt-
jörbu sína, þá lijelt hann þangab, er hann var
orbinn doktor. Tók hann sjer fyrst absetu í
Hettstadt, litlum bæ í hjerabinu Mans-
feld í Saxlandi, en flutti þó þaban skömmu
síbar til D e s s a u , og lagfei sig þar einkum
eptir, efnafræbi og steinafiæbi; aubgabi hann
þessar vísindagreinir nieb hinum mikilvægustu
nýjungum eba uppgötvunum; af öllum þeim
viljum vjer ab eins nefna liib alkunna v í n -
p r ó f, er hann fann, en þab cr eins konar
efnablöndun til ab (inna blýedik (rB I y o x y d “
*Liþargyruni“), er vínsölumeiin svíkja
v!n meb, er þeir láta þetta blýedik út f, þar
eb þab er bragbgott,
ab þcir, sem mest hafa ab segja mebal alþýbu,
gjöri sitt tii ab beina málinu á rjetta leib, bæbi
meb því hver í sinni sveit ab hvetja menn til
ab styrkja fyrirtækiö, og meb því ab rita sem
mest um þab í blöbunum. Og fel jeg svo
þjóbinni málib á hendur í því trausti, ab hún
vib þetta ágæta tækifæri sýni, hve ágætan dýr-
grip vjer eigum, þar sem roál vort og fom-
öld er, X.
HEILL SJE þJER, HERRA JÓNI
f>ab er ósómi ab fara upp á milli hjóna !
— Veistu þab ekki Jón minn ? •— þú hefbir
átt ab sjá framan í hana Dóru mína, hjerna
um daginn, þegar hann BNorbanfari“ koni meb
brjefib þitt! — hún rak í mig hverja sneip-
una af annari, og þab var slimpiiukka ab hún
ekki rauk burt af Iieimilinu.
»Gjörbu svo vel og segbu nafn þitt; —
jeg ráblegg þjer þab, ■— og þ“- skalt gjöra
þab I — svona meb hægb og lagi — Færbu
ástæbur fyrir orbum þínum og gjörbum og hug-
renningum I — Ástæbulaus heimting. •— Ekki
vantar niig viljan til ab gjöra þjer eitthvab til
skammar og skapraunar —, og jeg skal gjöra
þab ef jeg get! — Vel er þab hugsabll —
Líttu á snildarverk mitt í binum heibraba
BBaIdri“ „Vörn II bls. 44! — Aumingja mab-
urinn!“ — — þetta er eptir mínum skilningi
hjerumbil efnib í brjefinu þínu Jón minn I —
jú jú! — fagurt er þab og skáldlegt, —sem
vib er ab búast. — Jeg vil sem allra minnst
•yggja Þab upp, — þab er yfirfljótan-
lega tuggib af sjálfum þjer.
Hvab því vibvíkur ab jeg segi þjer nafn
mitt, þá er jeg, satt ab segja, mjög ófús til
þess. ■— Jeg veit ekki nema þú kvcbir mig
steindauban; — „en fjörib spara flestir sem
lengst“. — f>ab er annab jn spaug ab glíma vib
stík lieljarmenni!! — f>ií spyi & niig- hvaö greín
mín eigi a& þý&a og getur þess til, (ílest er
þjer ti! lista lagt, og gelspakur ertul!) — a&
hún sje samin af „einberri illgirni“ — eba ab
öbrum kosti þjer til leibrjettingar — en þab
var hvorugt. — (Fáir eru svo fullkomnir ab
þeim ekki geti misskilist). — Jeg ann þjer alls-
konar beilla, og þab gleddi mig ósegjanlcga ef
vib íslendingar ættum í vitum okkar, þau skáld,
sem etæbu jafnfætis Öhlenschlager, þjóbskáldi
Dana, og þab lieflr blessabur presturinn sagt
mjer, ab þessi Öhlenschlager hafi verib mabur
vel ab sjer, og enginn skáldaskítur. Hvab
þab snerlir ab grein mín, ebur rjettara brjefib
til kunningja míns, hafi átt ab vera þjer sjálf-
uml! til leibrjettingar. — Játabijeg ekki þeg^
ar í fyrstu vannrátt minn, og menntunarleysi; |
Árib 1781 iók hann á móti læknisdæmi
er bonum baubst í Gomniern vib M a g-
d e b u r g ; þar snara&i hann nokkur rit upp
f þýzka tungu ; þar kvæntist hann og gekk a&
eiga dóttur lyfjamangara1 eins, En starf sitt
sem læknir hyrjabi hann meb vantrausti á öll-
Um fræbikerfum og grundvelli læknisfræ&innar,
og sagbi liann svo sjálfur, ab sjer hef&i fallib
illa, a& finna og taka eptir ófullkomlegleikum
fræ&iunar. Eptir hálft þribja ár fyrirljet hann
G o m m e r n, og haf&i hann þá þar noti& þeirr-
ar einnar glebi, er heimilislíf fians veitti hon-
um þaban fór hann til hinnar fögru borgar
D r e s d e n, sem er höfubstaburí komingsrík-
inu Saxlandi; var þab frá og unun anda hans,
a& vera þar saman vi& niarga lærdómsmenn ;
þar var hann starfslæknir og rannsakabi me&
vísindalegum andaogglöggri skarpskyggni hin
TTþetta atvik liafá ýmsir lseknar, er, einkum eptir a&
hann gaf út sitt hi& merkasta rit: „Organon 4en Heil-
kunst“. 1810, fengu megnt hatnr á honnm, nota& til a&
sverta Hahnemann, og spilla trausti manna á lækninga
a&ferb hans, eegjnndi, j& hann hafl átt a& flnna upp
fræ&i sína til bölvnnar tengdaíöbur sínmn, þar e& hans
ai&feríi dregur rojög úr atvinnuveg lyfjamangaranna.
— en engu ab sí&ur, ber jeg Báræbi“ til a&
segja, — þó meí hæfilegri vir&ingu — ab
brjef mittí Nf. bls. 32 sje engu ver ritab, þeg-
ar á allt er litib, en sumt af því scm prentab
hefir verib eptir þig, Jónminnl; — þegar tek-
in er hlutdeiid til þess ab jeg er uppheiglab-
ur bóndi, en þú stríbalinn vísindamabur.
þú getur víst tæplega neitab því, gó&urinn
minn, ab nebanmál, eins og hva& annab, í tíma-
í-itiim vorum, sje ótilhlýbilegt, þegar þab er
meiri hluta kaupendanna og lesendanna, hvorki
til skemmtunar nje nytsemdar, og hvererþab,
ab þjer, frátöldum, sem hefir gagn eba gaman
af æfintýrinu „Sankti Pjetur og Sálin“ ? —
Jeg tek þab upp aptur að jeg rá&Iegg hinum
heibraba „I3aldn“ ab fara varlega meb heils-
una, því verði hann opt á fer&inni, svona ú-
lneinn og illa útbúinn til fótanna; þá getur
þab hæglega stigib upp til hins stóra h ö f-
ubs, og orbíb kararmein; cf ekki dau&amein,
Eptir þinni föburlegu bendingu ias jeg
svar þitt til hans Bjea&s; — (ætli ab þú, fáir
ekki skírnartollinn ?) — 0g jeg sá þar á meðal
annara fróðlegra frásagna, a& kvæ&i þitt BSankti
P. og S.“ væri allgottll! — Hva&þurfum
vib þá lengur vitnanna vi& ?
f>a& hefir komi&íþig glettilegur ónoti vib
mig út af brjefinu í Nf — Hvers vegna ? —
Var þab af því jeg kendi í brjóst umskáidib?
— Jeg tek þab fram að nýju, að þab hefir
aldrei í minn lmg ebur hjarta komið að kasta
skugga á þitt stóra nafn; tilgang minn meb
ab finningu mína,og ástæ&ur, hefi jeg þegar borib
fram, en þab er „Baldur“ en ekki, Jón sem
jeg hef brotib á móti, — hafi jeg nokkub brot-
ið, sem jeg þó aldrei trúi, — ab jeg held;
enda þó ab þú Jón minn, ljetir prenta þab í
öllura veraldarinnar blö&um og bæklingum. -
þetta me& stútinn gotur ekki heitii nein
snei&; því þó mjer nú aldrci nemahef&i dottib
í hug a& ókcimur sá, er mjer fannst vera ab
kvæ&inu, væri sprottinn af því, að hrokkið hef&i
í einhverjum skáldagrilluin; ofan í þig Jón
minn, kvalarkvöl af brennivíni, — Hvernig gat
jeg kallab þig drykkjumann, þú sem ert mjer
a& öllu úkunnur? — jeghef heldur ekki kall-
ab þig drykkjumann, og nú hef jeg, einn meb
ö&rum, sjeb þab svart á hvítu a& þú ekki ert
þab.
Nú hef jeg ab svo mikluleyti, semjegfinn
mig knú&an tii, orbib vib þínum vinsamlegu iil-
mælum, og vonast því eptir a& þú ekki látir
setja mig á betrunarhúsib 11 Hegningu þinni ab
öbru leyti kvíði jeg sáralítið; — hvorki því
hinu Ijóta nafni, er þú liótar mjer, og lield-
ur ekki spotti þvf, og atlilægi, er þú spáir mjer,
— BSætt er sameginlegt böl“. — Vertu vissl
óteljandi fræbikerfi læknisfræbinnar, er mörg
eru í mótsögn hvert vi& annab, enda sannfærb-
ist liann ávallt beíur og betur um fánýti þeirra
vib rannsóknir sínar, og hefir hann ljóslega
sýnt fram á þab í hinu ódaublega riti sínu
,Otganon d c n H e i 1 k u n s t“ ; er þeg-
ar var gefið út fjóriim sinnum frá 1810 til 1830,
enda þólt fiestir læknar, er þab kom nt, liti á
þab sniáuni augtim me& stolti og fyrirlitningu,
e&a nenntu eigi a& lesa þab í ieti sinni og
makindum ; snmii' rje&ust heizldega í móti því
með fárskap og ofstopa í gremju sinni, ográku
á það þann handhæga sleggjudóm a& þa& væri
r u g I. En m a r g i r g a m 1 i r og d u g -
a n d i læfenar, er í á I i t i voru, fjellust þó á
kenningu Hahnemanns, og vi&urkenndu
lnb dýrmæta gildi hennar. Af slíkum mönn-
um eru mörg hundrub í Nor&urálfunni, og eng-
inn einn, sem hefir lagt sig af alhuga cptir
henni og gert sjer hana Ijósa ab fullu, hefir
aptur fallið frá henni. f>a& er fullkunnugt,
hve mikib athygli hinn heibvirbi öldungur,
Heufeland, veitti homoiopaþiunni, hann,
sem hinn mikli og heimfrægi spekingur I m -
manuel kant hefir kaliab »hetmspekilegan
lækni.