Norðanfari - 22.10.1868, Page 2

fyrir J. S. í inngangs ástæíiunum, Ekki skul-
um viS láta okkur kenda þá fíflsku, aS rífast
hjer um tóm mannanöfn, svo þa& sje nöfnin
ein, sem vi& erum meb e&a mát, því þá er-
tun víö manna þrælar. Vi& þekkjum herra
Ján Sigur&sson af ritum hans, og vi& þekkj-
um herra Jön Gu&m.s. af ritum hans. Vi&
þekkjum hvítt og svart — Greinir bla&anna
„þ>jóð.‘‘ og „Nor&anf.“ a& undanförnu um fjár-
málið og framgöngu J. S. í því á alþingi 1865,
eru oss einnig fullkunnar. I Nor&anf. var rit-
að beint og biturt máti J. S. og í enga króka
farið, auk þess sem greinin bar þess vott,
a& liiif. vissi um hvað hann rila&i, og kunni
a& setja fram hugsanir sínar. En þessi langa
og þjó&Ieiða romsa í „þjóð.“ um fjárhagsmál-
i& á alþingi 1865, var full af hræsnislofl um
J. S. sem hrundi þó um koll allt í einu, þar
scrn J. S. átti svo hraparlega a& hafa flaskab,
þegar mest rei& á, í þessu a&almáii sem bann
liefir þó lagt sig allann í af lííi og sál, frem-
ur öllum landsmönnum. Auk þess var grein
þessi svo full af endileysum og margtvinnu&u
stagli. — þ>a& eitt er stö&ugt og sjálfu sjer
líkt í „f>jó&“! ■— f>að var því sá mildasti dóm-
ur sem or&i& gat, er þjób. fjekk fyrir þessa
grein, en líka sá sannasti: a& hann væri svo
„vindfullur og vatnsblanda&ur" a& ekki yr&i
vi& hann átt (sjá Ný Fjel. XXV. 150. b!s).
I stað þess a& skýra máliö stuttlega og ljós-
lega fyrir alþy&u og grei&a úr því, göndla&i
hann því saman í óskiljanlega flækju. — Me&
því a& vi& eruin nú nýbúnir a& fá fyrirheiti
í áminnstu bla&i *þjó&.“ um eitthvað töluvert
af þessu tægi, e&a rjettara einhverju því versta
af þessu tægi, og við höfum fullkomlega sje&
mót á því í sama bla&i, a& útgef. muni efna
or& sín, þá ver&um vi& sem kaupendur bla&s-
ins að taka þa& fram, að við viljum ekki meira
af s v o g ó & u, auk þoss sem blaðið a& öðru
leyti er or&ið svo Ijelegt og magurt, a& þa&
er illkaupandi. Við játum það fúslega, að
ekki má minna vera, en útg. ,,þjóð.“ hafi
fullt frelsi og vald til þess, að láta í Ijósi
sko&anir á þeim málum, sem mi&a til gagns
og gó&a fyrir alþý&u , ef hann vill halda úti
þjó&bla&i, og a& hann þá, meira a& segja, hef-
ir fulla heimting á, a& hver gó&ur drengur
styrki hann til þess, me& því a& kaupa bla&ið
hans, en þegar útgef. hefir svo litla gát á skyldu
sinni og stö&u, a& hann læíur „þjó&.“ yfirgefa
velferðarmál landsins, en sigar honum í gríð
á ýmsa merkismenn þjú&arinnar, sem honum
er illa vi&, bólginn af rei&i, svo „þjó& “ hleyp-
ur urrandi um allt land, albúinn a& bíia hvern
þann, sem ekki vill hlaupa me& honum, —
þá er svo Iangt frá a& við sjeum skuldbundn-
ir vi& slíkt blað, (þ. e. kaupa þa&, e&a halda
það til útsölu), a& þa& er miklu fremur skyida
okkar, a& gjöra það, sem í okkar valdi sterid-
ur, til þess a& ráða þa& af dögum, efþa&held-
ur uppteknum hætti, því þab er þá ekki leng-
ur þjóðóifur, heldur Kjaptólfur e&a þjóð-
ú I f u r. Nokkrir Nor&Iingar,
nÓLAR í IIJALTADAL.
Dalur fjöllum falinn háum
fegmð aldrei gleymist þín,
tign af þínuin tindum hláum
trau&la gctur dulizt sýn;
á Hólum stö&var helgar vísa
hug um runni& alda skeið,
fræg&arblisin fornu lýsa
fram á tímans huldu lei&.
Stendur hátt vi& fjallið forna
fremdarsta&ur vestri mót
höfgum dómi há&ur norna
hallur upp vi& Byr&u1 fót;
veltur á um víðar grundir,
vakir straumur ár og sí&,
í harmi þylur horfnar stundir,
honum me&an endist tí&.
Víst ei gátu valið betur
— vísar rjett in styrka hönd —
er byggja slcyldu byskupssetur
bragnar hjer á nor&ur strönd.
Drottins vinur2 dýrðar i&jum
dyran víg&i byskupsstól
bauð og mærum mennta gy&jum
me& sjcr heitn á göfugt ból.
Hólasta&num stýr&u lengi,
stor&ar prýði, snilli menn;
húsa&i svo sem Au&un:l engi
eru þar til vitni tvenn4 ;
en þá var fölnab freisib góða
foldar hnigin hetja mörg,
harpa stir&nuð hreysti Ijóða,
hindurvitnin þróast örg.
Sí&ar var í beztum iilóma
byskupsstóll um eina tí&,
vaíinn rau&um Rinar Ijóuia,
rausnin sat þar megin frí&,
5Ara þegar arfi mætur
undir björtu mítri stóð,
liann sem eyjan gamla grætur
gleymt er ei hans hjartablób.
Ilrökkur niálmur harmi sleginn,
(herind er víða sögnin ríkfi),
kirkja blæjum dökkum dregin
dýrleg þegar hýsti lík,
sunnan ílutt af svölum hei&um;
sörgin kvað vib dýr&ar hreim,
er und Uirkju bogum breiðurn
be&ur hinnstur veittist þeim.
Eins og lundur lirni sneyddur,
lúinn stofn og nögu& rót,
stólsins bjartur blómi sneyddur
beint var svo me& atvik skjót;
1) Byr&a e&a Hólabyr&a lieitir fjall þa&, er
Hólar standa undir, eins og Uunnugt er:
2) Jón byskup Ggmundsson binn helgi (Bisk.
1106—1121), ágætur ma&ur, lag&i mikla stund á
á a& efla kristnina bæ&i me& kenningum sín-
um og tí&agjör& og svo í annan sta& meb skóla
þeim, er hann reisti á staðnum til þess, að
kenna látínu, gu&leg fræ&i og tí&asöng, hjelt
hann til þess gó&ann meistara af Gautlandi,
Gísla prest Finnason, er kendi þá íþrótt, er
gramroatica kallast, og Rikinna ástvin sinn. I
sögu Jóns byskups er vel lýst öllum heimilis-
liáttum á staðnuin í þá tí&, og segir þar me&-
al annars svo: þá var þat ekki (o: ekkert)
hús náliga, at eigi væri nokkut i&nat í, þat er
tii nytsemdar var; þat var hinna eldri manna
háttr, at kenna hinum yngrum, en hinir yrigri
ritn&u, þá er náms varb í milli, þeir voru
allir samþykkir, ok eigi deildu þeir, ok engi
öfunda&i annan. Bisk, 5. I, 168.
B) Au&un rau&i norskur c. 1320.
4) Bæði frásagnir og leylar þær sem enn
má sjá á Hólum og suinsta&ar á bæjum í
Skagafir&i síðan eptir næstl. aldamót ab Au&-
unarstofa var rifin me& íieiru.
5) Jón Arason bysk. (1525—1550) mestur
höf&ingi og rausnarma&ur allra Hólabyskupa.
þa& var si&ur hans að gefa i 2 daga á ári
hverju 15 hndr. í mat og klæ&um fátæku fólki,
og þótti þó höf&ingslund hans vera ærið mikil
endrarnær. Hann Ijet þannig líf sitt, eins og
öllum er kunnugt, að hann var hálshöggvinn
án dóms og laga í Skálholti haustib 1550, hálf-
sjötugur ab aldri ásamt 2 sonum sínum, hetj-
unni Ara lögmanni og sjera Birni prófasti frá
Melslað, af því a& þeir vildu lialda trú sína
og Iiollustu vi& yfirmann sinnar kirkju. Fyrir
þessu gekkst hinn danski umbo&smaður Kristj-
án skrifari.
6) þab er almenn Bögn a& Líkaböng, klukk-
kirkju þjófar daHskir drógu
dýrpiæt sjer in helgu þing1
svikum yfir sínum hlógu
silfurs þegar ná&u bing.
þá er læg&i storminn strí&an
stor&u sem a& yfir rann,
græddu Hóiar Gu&brand2 sí&an,
getur varla nýtri mann ;
enn í hrósi lifir li&inn,
lærdóms verkin göfguð snjöll,
þar íil hníga í mararmibinn
mistri hulin nor&ur fjöll.
Prentverk stó& í góðu gengi
Guðbrands þar um langa hríð,
fagurtendruð foldar mengi
fræ&iljósin skinu blí&,
en grimt fór jel um grundarblóma
gjálfur tímans áfram sveif,
enn af Hólum helga dóma
bar&ur aldar straumur reif.
Leturverk og lær&ur skóli
list og mennta snildin góö —.
horfifc allt af höfu&bóli, »
linípinn eptir situr þjóð;
byskups tignin bjarta hriígin
blundi reirb í dimmu þró
undir gólfi steina stígin,
stendur kirkjan yfir þó.
Helgab rann um 100 ára3
höfu&bólsins megin skraut
Svfilum hjúpi sorgar tára
sveipast enn vib nýja þraut;
4vör&ur írúr som veurn fornunj
vakti hjá um langa stund
feldur er af feig&ar nornum
fastan li&inn hels í blund.
Enn þá víðar grundir gróa
geislar krýna Byr&u tind
geirar sveinum grænir fróa
glöb þar bunar silfurlind,
vonar stjörnu ljúfa lí&a,
lít jcg enn, hún brosir hei&
an mikla í dómkirkjunni á Hólum hafi hringt
sjer sjálf mót líkum þeirra fe&ga, og þa& svo
ákaft, að hún rifna&i seinast þegar líkin voru
borin inn í kiikjuna.
1) Herlib var sent út hingab á 2 herskip-
um næsta sumar eptir aftöku þeirra feðga.
{>au ‘komu út á Oddeyri í Eyjafir&i, ogri&uyfir-
menn me& nokkuð af li&i sínu til Hö|a. Var
allt fólk vi& þá hrætt, svo þeir gengu þar um
ailt sem sína eign; notu&u þeir sjer þa& vcl
og þótti gott að geta í tótni haft hönd á pen-
ingum og gersemum stabarins. Me&al annars
tóku þeir þar kaleikinn gð&a sem Jón Arason
haf&i gefið kirkjunni; hann vo 9 merkur úr
skíru gulli. þegar þeir sáu hann, sög&uþeir:
,,a& Island væri ekki verðugt ab bera svodd-
an þing“ sbr. Bisk s. II, 2.
2) Guðbrandur þorláksson (1571—1627).
Me& sinni merkilegu útgáfu af biflíunni á ís-
lenzku og fjölda mörgum audlegum ritum, sem
hann ljet prenta í prentsmiðju þeirri, sem
hann kuin upp á Hólum á sinn kostnab, inn-
rætti hann fyrst alþý&u si&abótina. í Hóla-
kirkju evu tvær vel var&veittar myndir af Guðbr.
bysknpi, önnur af honum ungum, en hin af
bonum gömluni og heldur liann þar á biflíu
sinni.
3) Dómkirkjan á Hólum er byggb 1757 —
1764, í tí& Gísia byskups Magnússonar og er
því or&in yfir 100 ára gömul Hún er önnur
stærst kirkja á landi hjer og er hla&in úr
liöggnu rau&grýti, sem fæst í Byr&unni (Byr&u-
grjóti)
4) Hjer er meint til prófastsins sáluga sjera
Benidikts Vigfússonar á Hólum, sem vi&hjelt
kirkjunni og merkishlutum þeim, sem þar eru
enn til, me& stakri umhyggjusemi og æcnunj
kostna&i.