Norðanfari - 29.01.1869, Qupperneq 1

8. ÁR
ÐANFAR
AKUREYRI 29. .JANUAR 1869.

kunnugt, verib birtir airaenningi, eptir boí)i
Kansellíisins í brjefi 16 júlí 1803, sbr. Kan-
sellfbrjef 8. raaí 1802. En hvab sem þessu
líöur, þá getura vjer eigi gjört ossvelánægla
meb fjárbung hagnabarins al) eins af útgál'u
Húla forlagsbúkanna; því eptir samanhengi
orbanna í niburlagi áburnefncls konungsbrjefs
frá 14 júní 1799, átti a& verja \ parti aílS
á g ú & a hinna sameinu&u prentsmi&ja1
„til tí t b r e i & s 1 u s a n n r a r u p p f r æ & -
i n g a r í H ó I a s t i p t i“. Nú hefir Hóla-
stipti aldrei noti& neins frá sunnlenzku prent-
smi&junni í þessu skini; því þótt uppfræ&ing
kunni a& hafa útbrei&st t Ilólastipti af bók-
urn sem hún hefir gefi& út og sclt þanga&
j ö f n u v e r & i og í a&ra fjór&ttnga landsins,
er nýnefndnm konungs \ilja alls eigi fullnægt
þar me&, a& ncinu leyti.
Oss hefir nýlega borist í höndur: „ágrip
af reikningi prentsmi&ju Islands ( Reykjavík,
yfir tekjur og útgjöld hennar ári& 1864“, sam-
i& af forstö&umanni hennar Einari þór&arsyni.
I þessu ágripi er eign prentsmi&junnar talin:
1, í húsum, pressum, letri, pappir og ýmsum
ö&rum áhöldum og verkefni, samtals
8151 r 28s.
2, a, í ar&bcrandi skuldabrjefum,
me& 4 JJ lcigu samt. 1950r. „ s.
b, í ar&lausum úti-
standandi skuldum 3532 - 54-
c, í (óseldum) bókttm
me& þeirra söluv. 4957 - 83 -
d, í peningaleifum vi&
árslok 1864 .. . 637 - 55 -
Samtals 11,078 - „ -
En eptir athuga-
grein vi& reiknings á-
grip þetta hvílir skuld
á þessum eignum henn-
ar, sem dregst hjer fra',
a& upphæb............ 932 - 60-
10,145- 36-
Skuldlans eign samtals 18,296r.64s.
Skipti ma&ur í 4 sta&i þeim 10,145 rd.36 sk.,
sem landsprentsmi&jan átti skuldlaust vi& árslok
1) Vjer viljnm a& þessu sinnl leíísa hjií oss. a& at-
lniga hvort landsprentsmi&jan í Reykjavík geti löglcga
álitist sama preritsmi&ja, er þá utn lei& hafi sömu rjett-
indi og hin sameina&a preutsmi&ja laudsuppfræ&iugar-
fjelagsius sáiuga.
1864 í skuldum, hóktim og pcningaleifum og
sem telja má allann ágó&a hennar, frá næstl.
aldamótum. ver&ur \ parturinn 2536 r. 33 s.
4 J[ leiga af 1950 rd. frá 1. jan.
1865 til 31. des. 1868, 312 rd.
Fjór&ungur þar af er........... 78 - „ -
Samtals 2614 r. 33 s.
þetta er nú a& vorri ætlan sú upphæ&, er
vjer innbúar Hólastiptis eigum fullann kröfu-
rjett tii, a& landsprentsmi&jan horgi oss, sam-
kvæmt optnefndu kgsbr. 14. júní 1799, a&því
frádregnu tiltölulega, sem tapast kann af úti-
standandi ar&lausum skuldum hcttnar og af
ver&i óseldfa bóka.
Nú sjáum vjer, a& efnahagttr landsprent-
smi&junnar er gó&ur or&inn, en prentsmi&ja
vor í bágbornu efna ástandi. Hva& er þá
sanngjarnara, bró&urlegra og rjettara en a&
landsprentsm. borgi oss nú fje þetta, og aö
því sje vari& til a& koma prentsm. vorri á
gó&an fót? Og me& hverju móti ver&ur jafn-
vel ná& þeirri tilællan löggjafans, a& fje þessu
sje vari& „til sannrar uppfræ&ingar í Hóla-
8tipti“, en á þenna hátt, og a& gu&sor&ahæluir
þær, sem prentsmi&ja vor á eptir gefttr út
ver&i seldar me& vægara vcr&i í Hólastipti, en
ö&rttm. En hvcr er nú sá, sem áiíta veröur
a& sje vor rjetti gjaldheimtuma&ur áfjeþessu?
Um tvo ætlum vjersjeaö gjöra: Alþingi,
e&ur amtmanninn yfir Nor&ur- og Austurum-
dæminu og byskupinn yfir Islandi, a& því Ieyti
sem Itann er líka byskup yfir Hólastipti, þótt
hann sitji í stjórn landsprentsmi&jannar, og
ætlum vjer hann itafi þannig jafna köllun til,
a& halda þessum rjetti vorum fram, sem a&
vaka yfir uppfræ&ingu vorri jafnt og annara
landsins innbúa. Vjer vonum því a& herra
byskupinn finni sjer bæ&i Ijúft og skylt, a&
Ieggja hi& bezta til í máli þesstt, og mun þa&
þá au&sóttara. Auk þess a& amtma&urtnn er
settur til, a& gæta laga og rjettar, e&a hafa
yfir umsjón þar á, í umdæmi því, sem hann
er skipa&ttr yfir, þá var amtma&uiinn yfir
Nor&ur- og Austuratminu, me& tilskipan 1.
maí 1789 , skipa&ur me&stjóri byskups yf-
ir Hólaprentsmi&junni, og af Kansellibtjefi
8. maí 1802 sjest, a& amtma&ur S. þórarinns-
son hefir álitiö sjer, sem amtmanni skylt, a&
krefjast reikninga yfir \ part ágó&a Su&ur-
lands prentsmibjunnar. Sötnulei&is sjest af
AKUREYRAR OG REYKJAVÍKUR PRENT-
SMIDJURNAR.
Eins og kunnugt er höfttm vjer Nor&lend-
ingar aptur og aptur sent jbænarkvak vort,
í gcgnum alþiugi, til stjórnarinnar um jafn-
rjetti prentsmi&ju vorrar á Akureyri vi& lands-
prentsmi&juria í Reykjavík, fyrst 1853, þá
1865, og seiuast 1867: um rjett, sem vjer,
jttnbúar Hólastiptis hins forna, áttum einir og
óskertann allt a& 70 árum til baka, e&ur fram
iini næstli&in aldamót, a& vjer vorum rang-
lega sviptir honum ásanit prentsmi&junni á
Hólum fyrir mi&lungi gótar tillögur, kapp,
kænsku og atfylgi þeirra tíma stórgæ&inga
lands þessa. þessar bænir vorar hefir stjórn-
in, þrátt fyrir góíar tillögur alþingis, jafnan
virt vettugi, þar til liún nú loksins, me& brjefi
til stiptsyfirvaldanna frá 15. ágúst f. á., sem
„Nor&anfari“ í þ, á. 1.—2. nr. birtir oss á
íslenzku máli, úrskur&a&i: „a& prentsmi&ja
Nor&ur- og Austurumdæmisins
hafi jöfn rjettindi og stiptsprent-
smi&jan til þess, a& gefa þæT bækur út,
sem Hólaprentsmi&jan haf&i forlagsrjett á“.
„Nor&anfari“ hefir eigi ofmælt, a& vorri
ætlan, er hannsegir: „þetta sje mjög af skorn-
nm skamti og varla ncma til málamynda, a&
slaka eitthvaö til“: þv! vjer áttum og eigum
enn — fáum vjer ná& lögum og rjetti —, ekki
einasta óskertan útgáfu rjett allra þeirra bóka,
sem Hólaprentsmi&jan gamia átti „for!agsrjett“
á, heldur og fullan eignarrjett á þ r i & j u n g i
„stiptsprentsmii'jtinnar“, þa& er: á ö1!um föst-
um cignum hennar og fjór&ungi a ! 1 s ágó&a
Itennar ntí npp í 68 ár, samkvæmt konungs-
hrjefi 14. júní 1799. Um þenna rjett vorn
til eigna hennar og ágó&a geta stjórnendur
hennar ekki neitaÖ oss, nenia því a& eins, a&
þeir sanni, a& lagabofe þetla sje upphafi& meb
ö&ru yngra konungsbo&i.
Af ofan nefndtiin stjórnarúrskur&i sjest,
a& stiptsyfirvöldin hafa skýrt sjórninni svo frá,
a& ágó&i landsprentsmi&junnar af útgáfu hinna
fornu Hóla foriagsbóka sje hjer um bil 45—
50 rd. á ári (þa& er ab me&al tali 47 rd. 48
sk. og fjór&ungurinn þar af í 68 ár 807 rd.
48 sk. eins og Nor&anfari segir). Vjer viljum
nú eigi bera brig& á þessa sögn hinna háu
yfirvalda, þótt engir sjerstakir reikningar hjer
a& lútandi hafi nokkurn tíma, svo oss sje
3,
Hversu óumræ&ilega mjkib, getur ekki at-
orkusamur og óbifanlegur vilji verkab og fram-
kværnt, þjó&íjelaginu tii nytsemdar, þa& er a&
segja hjá þeim manni, sem skýiaust er kominn
a& raun um, livab rjett er og gott. þa& Imfa
efalaust fáir e&a engvir stjórnendur, hvorki £
sæti valdstjórnarinnar e&a kennimannastjettar-
innar, geíiö oss ljósara dæmi um hve nijög
þrek og vilji byggt á rjettlæti, getur orkab;
en kardínáli Felix Parette er seinna var& páfi
í Róm me& nafninu Sixtus 5.. þa& var hann
sem a& eins á þeim 5 árum er hann sat að
ríkjum, bætti og blómgva&i stórt og smátt f
gjorvöllu urndæmi sínu, sem um mörg hundr-
u& ára hal'&i verib í frainúrskarandi órækt;
löguni kirkjustjórnarinnarog ásigk0|1)u]agi her.n-
ar, sem komi& var á hina mestu ringulrei&,
sneri hann vi& í rjetta stefnu til nýrrar iiag-
sældar; þa& var hann setn tók í taumana á
þeim hinum óeir&ar og ójafnabarsömu stór-
rneiinum þjó&arinnar er me& grimmd sinni og
ofmetna&i, fóturntró&u almerinings heillir. Sixt-
us 5. nnni rjettvísinni fram yfir allt og heimt-
a&i af sjálfum sjer, a& öllum innan takmarka
landsins væri borgiÖ fyrir lífi og eignum ; hann
samansafna&i hinum tvístru&u kröpttim, og bar
nákvæma umhyggju fyrir vi&reisn e&a endur-
fæ&ingu hinna gömlu og fögru íþróttaverka
Rómverja t. d hinna voldugu gu&amynda, sein
fallnar voru í djúp gleymsku og vanhir&ingar.
En f dgg og me&an a& fieimurinn stendur ber Róm
lifandi vott um atgjöi fi þessa gófcfræga páfa.
Snemma bar á mannkostuni Sixtusar 5 ;
á mefcan hann var kardináli skara&i hann fram
úr öllum sambræ&rum sínum, og ávann sjer
vir&ingu þeirra, hinir rjetttrúu&u á me&al þeirra
gátu ekki rekifc sig úr vitni um yfirbur&i hans
í hreinlífi og andlegum efnum, þeir hinir ó-
rá&vöndu gátu heldur ekki neitafc ágæti hans,
og af því a& liann á þeim árum, leiddi hjá
sjer alla umvöndunarsemi hva& snerti fúllifna&
þeirra, þá álitu þeir a& hann ekki gæíi honurn
neinn gaum. Eptir fráfall Gregors 13. var
Sixtus, næstum í einu liljó&i kjörinn til Páfa,
og þá fyrst vissu menn hva& í honum bjó og
haf&i búi&, hann hóf svo langa og snjalla hegn-
ingaræ&u yfir drambsemi og ofríki stórmenna
landsins a& hvelíingar borgarinnar kvá&u við,
og sumir hinir tignustu kardinálar, sem nú ur&u
— 9 —
a& lúta bo&um hans, skulfu eins og nástrá af
ótta og kví&a.
Um þær mundir var meginhluti af stjórn-
endum kirkjunnar af miklum ættum og þaraf-
Iei&andi fullir ofmetna&ar, þeir studdu hver
annan innbyr&is því rjetta og gó&a til mót-
spyriiu; þeir hinir au&ugu valdstjórnarmenn
flokku&ust saman og innann næslum órjúfandi
varnarveggja hug&u þeir a& lifa eptir sem á&ur
í skauti allskonar lasta og lausungar. Sixtus 5.
vildi rá&a bót á þessu öllu, og me& langvinn-
um orustum, og miklum bló&súthellingum, vann
hann a& mestu frægan sigur, og hann hugsa&i
sjálfur a& ölltt væri borgi&, og a& hann a& svo
búnu gæti notió gle&i þeirrar í ró og fri&i, sem
a& lokum Gti&i og gó&iim mönnuin þóknanlegu
verki jafnaðarlega fylgir, en illgresifc var ekki
höggvið upp með rótnm, vandræ&um þessum
var ekki a& fullu skirraö, þa& lif&i enn þá £
kolunum.
A& því skapi sem Sixtus 5. var dyggda-
vaudur og rjetllátur, a& því skapi var barún
Antonis Zavelle ranglátur og glæpafullur ní&-
ingur; eptirfyIgjandi athur&ur e&a frásaga, ber
vitni um hvorutveggja, .