Norðanfari - 27.04.1870, Side 1

9. ÁR
M 18.—19
NARIHMRI.

AKUREYRI 27. APRÍL 1870.
ÁGRIP AF BAUKRÆÐUM.
(Niburl.). þessi er rjetiur vor, þessi er samti-
ingur vor vib konung, eptir enskum landsrjetti
Og eptir stjómarsögu vorri. Konungalögin á-
samt almennum Iandsrjettarsetningum heimila
oss enda mikltt meiri rjett en „gamli sáttmáli".
En jeg skal játa konungsfulltrúa í vil, ab ís-
lendingar hafa nálega í hálfa atra öld gleymt
því ab þeif væri þjób, ab nokkurt þjóbfrelsi
eg þjóbrjettur væri til. þeir nninu lengi bera
þungar og illar afleibingar afþessari gleymsku
sinni, því afe aubvitaft er, ab engan veginn er
nóg ab eiga rjettindi, heldur er og hverj-
um skyltab geymaoggæta rjcttinda
sinna, og ab hverr verbur ab mestu ebttr öllu
leyti atbera ábyrg&af vanrækt sinni á
þessari helgu skyldu. þetta er svo lögmál
lífsins sern laganna og landsrjettarins. því er
þab aldrei nema satt, ab vjer verbutn ab bera
vorn hluta af ábyrgbinni og afleifcingunum af
verzlunareinokuninni, meb því ab hún var fylli-
lega ákomin löngu ábur en einveldit) kom, svo
ab eigi getum vjer kennt þvt um ebnr afsak-
ab oss meb því. Af þessari abalástæ&u hefi
jeg aldrei verib á því, ab vjer gætim heimtab
fje af Dönum fyrir verzlnnareinokunina, allra
sfzt nú hjeban af, og fyrir því á jeg ekkert
af þeirri rjettarkröfusneib, er konungsfull-
trúi stakk mönnum f ræbu sinni. Jeg held
aptur þvf fram, ab vjer hafim sanngirniskröfu
á hendur stjórninni fyrir þessaog abra óstjórn
á landinu, af þvf aö svo er búiö me& landif)
aE) fara afe þafe lítur út bæbi þeim og sjálfum
oss til skammar, því ekkert er gjört þvf til
viEreisnar og framfara í líkamlegum efnum;
enrjettarkrö fu, eE)ur rjettara sagt, s k a E) a-
bótakröfu höfum vjer ekki. Vjer höfum
sjálfir misst hana meE> því ab vanrækja rjett
vorn um svo langan aldur. Jeg þoriabsegja,
ab hvergi skulu menn finna í landsrjettar-
kenningunt Engiendinga nokkra stob fyrir sbk-
um rjettarkröfum, hvab þá Iteldur annars
stabar, því ab Englendingar brýng aldrei fyrir
mönnum, ab þeir eigi eintóm rjettindi en hafi
cngar skyldur á hendi, heldur geti heimtab allt
meb sjálfskyldu af öbrunt; slfkar falskenning-
ar þekkja þeir eigi. En aptnr á mót væri þab
hin mesta þjóbsynd ab halda fram þeirri
skoEun, ab vjer sjeim rjettlausir sem þjób,
konungur sje einvaldur í þeim skilningi ab
hann geti farib meb oss sem vitfirringa og
þræla, því ab þab væri sannarlega ab gjöra
ástandib ab „lagalausu ástandi“, svo
jeg taki mjer í munn orb hins hæstvirta
konungsfulltrúa aptur á móti sjálfnm honum.
Sem skýran vott þess hversu frábitinn jeg er
lagalausa ástandi en elskur ab laga-ástandi og
vandur ab virbing fyrir því, skal jeg enn
ítreka þab, ab jeg kalla konungserfbalögin dönsku
31. júlí 1853 vera fullkomlega í lagalausu á-
standi hjer á landi, því ab þau ltafa eingöngu
verib send hingab á dönsku; þab er svo langt
frá ab stjórnin hafi virt oss atk væbis um breyt-
ingu á konungaerfbalogunum, ab Ing þessi eru
hvorki útlögb á íslenzku nje þinglesin, þótt
tilsk. 21. des. 1831 og síEan lögstjórnarbrjef
28. marz 1843 til amtmanna og yfirdómsins
kvebi svo á, ab engin lög sje lög & íslandi
nema þau komi út á íslenzku og sje þingles-
in á því máli, og ab þetla skuli vera f ö s t
r e g 1 a hjer eptir.
Ilinn háttvirti konungsfulltrúi leitabist
mjög vib ab sanna, ab hin alntennu ríkismál
væri og hlyti ab vera sameiginleg fslandi og
Ðanmörku, einkum me&an vjer Itefbim eigi
stjórnarráb og konung fyrir oss. En í orbum
þessum liggur fyrst ofsönnun, því ab vjer
getum haft konung saman vib Ðani, Iíkt sem
Norbmenn vib Svía, þótt vjer heftim engi
ríkismál saman. En jeg sje nú sem optar, ab
vjer förum sinn hverja leife; jeg hug&i og
hygg enn ab samband íslands vib Ðanaveldi
sje enn þá óákvebib ab iögum, nema ab því
eintt leyti er garnli sáttmáli og konungalögin
standa óhöggub. Af konungalögunum er Ijóst,
ab ísland er „óabgreinanlegur hluti
Danaveidis", en af þjóberni voru og
landsháttum, af landsrjettarsögu vorri og þá
sjerstaklega af alþingistilskipuninni er þab og
Ijóst, ab fsland er liluti Danaveldis „meb
sjerstökum Iandsrjettindum*, og
þab er cnn irteb öllu óákvebib, hvort vjer og
konungsríkib skulum eiga ttokkur ríkismál
saman, já, þab er enn óákvebib vegna ab-
ferbar dönsku stjórnarinnar, svó sem jeg áb-
ur gat, hvort vjer eigum enda ab hafa kon-
ung saman ebur eigi. Stjórnin stakk 1851
npp á þeim ríkismálum, er hún ætlabist þá
til ab væri sameiginleg; nú hefir ríkisdagur-
inn stungib upp á færri ntálum. Jeg skal
ab eins benda á, hversu uppástunga þessi er
ab handahófi. þar er nú fyrst sleppt háskói-
anum og nokkrum öbrum vfsindastofnunum,
er ab Iögum eru nú sameiginieg; en aptur
tekin önnur ríkismál, er ab lögum eru sjer-
stök. Jeg skal hjer geta nokknrra. Fyrst eru
þá hermálin ; vjer erum, sent kunnugt er, enn
lausir vib alla úibobsskyldu bæbi til sjós og
lands; þar í móti er bvorttveggja alntenn þegn-
skylda í Danmörku. þessi mál eru því í raur-
inni sjerstök en eigt sauteiginleg. þessu næst
tel jeg ríkisskuldir og ríkiseignir Ðana. Um
þetta mál eru engin lög sameiginleg; vjer
eigum engan skilding í ríkiseignum Dana, og
vjer skuldum heldur engan skilding í skuldum
þeirra. Lög um innborna menn eru heldur
eigi hin sömu; hjá oss gildir fæbingjarjettur-
inn 15. jan. 1776, meb 4. gr. breyttri eptir
8. gr. í tilsk. 17. nóvbr. 1786; en hjá Dön-
um er tilskipun þessi eigi lög Um þetta mál
og fleslöll önnur alríkismálin nægir a& geta
þess eins, ab þau hafa breyzt vib grundvall-
arlugin, ab Ðanir hafa grundvallarlög sín, en
vjer eigi, fyrir því eru þau mál eigi sameig-
inleg lengur, því me&an vjer höfum minnstu
hugmynd um hvab eru log á landi hjer, meb-
an vjer viljum fylgja þeirri reglu, er kon-
ungur og stjórn hans hafa sett í því efni, svo
sem jeg hefi á&ur getib, me&an vjer kunnum
ab a&greina löggjafarumdæmi Ðana og íslend-
inga, abgreina Ðanmörk og fsland, svo lengi
verbum vjer a& játa a& grundvallarlög Dana
sje eigi iög hjá oss. Uinn liæstvirli konungs-
fulltrúi tók sjerstaklcga fram vi&skiptainál
ríkisins vib önnur lönd sem sjálfsögb sam-
ríkismál. En jeg skal geta þess, ab Eng-
lendingar hafa þó látife sjer hlý&a a& veita
Kanada þann þingrjett, ab verzlunarsamning-
ar, þeir er stjórnin á Englandi gjörir fyrir
liönd þarlandsmanna, eru bornir undir þing
nýlendumanna til samþykkis, og roundi engin
ni&urlæging fyrir Dani, þótt þeir vcitti oss
— 35 —
hinn sama rjett. þótt jeg nú álíti ab þessi
alríkismál sje eigi enn sameiginleg, þá cr þab
eigi svo a& skilja a& jeg sje því svo alveg
mótfalllnn a& þau v e r & i þab, á ltkan hátt
sein gjört var á alþingi 1867; jeg held ab
þab sjc engin sjerleg úilát fyrir oss og har&la
lítill ávinningur fyrir Ðani. Jeg hygg afe af"
farabezt verbi fyrir oss a& gjöra sem minnst
vebur út úr sinámunum, en halda fast vib hib
þarflega og heillavænlega; og því tel jeg
sjálfsagt, a& enginn íslendingur me& viti fall-
ist á þá grein í frumvarpi ríkisdagsins, ab
ríkisdagurinn geti lagt á oss nOkkurt gjahl
til alríkisþarfa ebttr þá nokkra útbo&sskyldu;
til þessa og þvílíks ver&ur konungur ab hafa
fullt samþykki alþingis. Dattaþing hefir
fjárfrumvarp vort nteb höndum, þab er satt,
en hitt er og satt, ab þab getur eigi lagt á
oss einskildingsgjald, heldur hefir alþingi all—
an álögurjett e&ur skattveizlu alla, og er þab
samkvæmt enskum landsrjetti og vorum eigin
landsrjettindum, þeim er vjer höfuni lengi
haldib, a& ekki gjald verbur iagt á landib u t-
an samþykkis fulltrúaþings íslendinga.
I þenna rjett er oss miklu hentugra og gagn-
legra ab halda me& öllu afli, svo vjer „Ijáum
einskis fangstabar á oss“, heldur, en ab telja
ö&rum tölnr og sjálfum oss vonir ura fráleitar
„rjettarkröfur“. Vjer eigum eflaust fulla hcimt-
ing hjá Dönutn á hverjum skilding, er runn-
ib hefir f ríkissjób fyrir seldar og ræntar eign-
ir og jarfeir landsins, þvf a& aldrei hafa Ðana-
konungar verib Ijensdrottnar yftr landi
hjer, jar&irnar voru o g eign sjerstakra
s t o f n a n a í landinu, og líklegt er ab Danir
vili eigi sýna oss þann ójöfnub a& taka af oss
nau&ugum andvir&i jarbanna, en mega þó vita,
ab enska stjórnin lætur nýlendur sínar hafa
til sinna cigin landsþarfa eigi a& eins ónum-
in lönd, heldur og skóga, alls konar dýra
málma og námur allar, og er þó allt þetta
kongseign og kongsgersimar. Jeg tek þetta
fram, því a& rnjer er sannarlega raun til þess
ab vita, cr góbir og skynsamir menn blanda
svo saman röngunt kröfum vib rjettar, a& ekki
er sýnna en a& vjer töpum málinu og ver&uin
nálega ab athlægi fyrir aila frammistöbnna.
A& lyktum skal jeg geta þess, a& mig
fur&a&i stórlega á því, er konnngsfulltrúi virt-
ist ab vefengja þessi orb mín, a& stjórnar-
skrár væri nú síban 1848 a& minnsta kosti
settar meb fullu samþykki e&ur samkomulagi
milli konungs og þjóbar. Jeg skal þá nefna
honum, ab svo hefir verib gjört f Prússlandi,
Hollandi, Svíaríki, Ungverjalandi og f Ðan-
mörku sjálfri, svo hefir og verib gjört f ný-
lendum Englendinga síEan, og gæti jeg til
sannindamerkis sýnthonum þrjár stjórnarskrár,
eina handa Kanada, og hinar tvær handa ný-
lendunum í Eyálfunni: New South Wales (Sub-
urhvoll? hinn nýi) og Viktoríu, og vona jeg
honum þætti eigi ófróEIegt a& bera stjórnar-
skrár þcssar suinun vib alr/kisfrumvarp ríkis-
dagsins, vona jeg og þá, a& hans Baugu muni
uppljúkast“ og hann muni þekkja hve þær
eru góbar en þab Hlt. En jeg veit og, ab
undantekning frá þessari þjó&frelsisreglu voru
a & nokkru leyti frumvötp þau, er Dana-
stjórn banb SJjesvíkingum og Holselumönnum
hjerna um árib; en „þorvalds get jeg aE>
engu“. Jeg get sannarlega kennt íbrjóst um