Norðanfari - 09.03.1871, Blaðsíða 1

fo. 412.
UM STJÓRNARMÁLIÐ,
eptir
Arnljót Ólafsson.
Nú er þá stjórnin enn aö nyju buirr a?)
telgja til „stöfu“ frumvarp hancla oss, húin a&
leggja þah fram í ríkisdeginum, og hann ah
líkindum búinn ah samþykkja þa?) me& glebi
og ánægju, og sfían fær þa& stafcfesting kon-
nngs vors og ver&ur a& lögunr 1. apríl nú í
vetur. Ilvah eigum vjer nú til a& segja og
gjöra? Sumir segja eflaust: frumvarpib er
gott ab efn'tnu tii, og þá er ekki nm a& tala;
vjer verírum fegnir a& þessum þrádrætti linnir
einhvern tíma; vjer erum sannarlega orbnir
þreyttir á þessu endalausa og átangurslausa
stjórnbótarstagli þing eptir þing; vjer erum
fyrir lifandi löngu orbnir leilir á ab heyra
gnýinn úr rybskótunum, er grafnar hafa verife
Upp úr haugum forfefcranna og brotnar upp úr
i'U8lakistum fornaldarinnar; vjer erum þegar
húnir ab fá lokur fyrir eyrun af hinum sr-
gjallanda glaum þeirra, sýnt og heilagt, utan
þings sem irinun, í ræbum jafnt sem riti. Al-
þýba nvánna situr agndofu og hissa, og enginn
rís á fætur til ab fagna hinum sæla frelsis-
degi, sem forbum á þjóbfundinum; hún yptir
oxlum ab eins, ef fagnrt brjef og fagnafcar-
hobskapur kemur frá „þjóni þjónanna" ; henni
finnst ab fje því sje kastafe í sjóinn, er varib er tii
ab ræba stjómarmálií; hún reifcist þinginu, hón
þráir frelsií) og þrumir. En aptur eru abrir er
sejK4íu frumvarp þettu hunnt ub verba oss
hagkvæmt og holt, gott lagabob og rjettlátt ab
el'ninu til, þá svei því, af því a& þab er ber-
sýriilega rangt „ab forminu“l; þab er til þess
a& gjöra oss a& þrælum, til a& innlima oss í
Ðanmörku, ab gjöra oss ab nýlendumönnum,
og svo fram eptir götunum .... „En hvab
skal nú hjer til segja“? Rjett rnun eflaustab
gæta jafnan hvorstveggja: hvernig má! er vax-
i?> og hvert er efni þess, en fylgja þó í því
reglu Rómverja: svaviter in modo, fortiter in
Te, ebur sem vjer mundum segja: (vertu) hæg-
Hí í orfci en har&ur á borbi. Ef vjer nú
epyrjum þessa Iinotsleikendur ebur snibglímu-
tnenn vora: Evort þykir yfur belri verzlunar-
frelsislögin, er fyrst voru rædd á þjófcfundin-
«m svo á ríkiedcginnm og komu sílan út 15.
aprfl 1854, ehur hundaltigmáliB (tilsk. 25. júní
Í8G9 um hundahald), er eingöngu hefir rætt
'vevií) á alþingi? Skyldi þeir vilja segja : Svei
^erzlunarfrelsislögunum, þau hafa gjört oss
ah ánaulugum þrælum, innlimubum nýlendu-
1) þetta danska orö er nú farií) aö tífck-
ast mjög í ritum, einkum síban þab komst til
veg8 og valda á alþirigi 1«65, þó lielzt hjá
þeim er þykjast einir vera „skilgetnir® Is-
lendingar“. A& nndanskildu heimspekistnálihu
þýbir orbib Form ('fuima): mynd, lögun, snib,
skipulag, skapnabur, ásigkomulag o. s frv ,
einnig (= modtis) háttur, regla, tilhögun, mefc-
ferb, tilhúnatur, 0 s. frv. En hi& gagnstæíia
crb er Realitet (realitas), er þýbir eiginlega:
lilutleilci verilcikj, en rnerkir almennt: efni,
inntak, kjarni o, s fiv. Ræt)i þessi oi?) hafa
cnn fleiri merkingar; 0g þa& sem er til ab
„forminu“ einu tákna nienn á voru máli meb
þessum talsháttum: í orbi kvebnu en eigi í
raun rjettri (eíur: í raun og veru), í orbi en
eigi á borli, ab nafni en eigiabgagni; ogum
þá er gefa sig um of vi& lagi rnáls en skeyta
lítt efni þess segja mcnn: þeir sía mýflug-
rma en svelgja úllaldann, þeir sleikja hnotina
en sleppa kjarnanum.
AKUREYRI 9. MARZ 1871.
mönnnm, og vjer vitum eigi hvab ; en hunda-
lögmálib, þab er nú rnynd á því! En ef
þeir skyldi kynoka sjer vib ab segja svo, þá
ætti þeir líka ab hika vib ab hafa slík or& um
„8tö&ti“frumvaipi&; því ab jafnt er á koroib
meb því sem verzlunarlögunum,
En hva& sero nú um þetta er, þá er þab
ætlun mín, a& þab sje eintómur misskilningur
af oss, ab fara í nokkra sni&glímu vib Dani
út úr frumvarpinu. Jeg lít svo á stö&ufrum-
varp þetta, er þab verfur nú a& lögum, sem
þab sje danskt en öldungis ekki íslenzkt
lagabob. þab er ekki annab en h e i m i 1 d a r-
.skjal, er ríkisdagurinn sem annarr þáttur hins
almenna löggjafarvalds Ðanaveldis gefur hinum
þættinum, konungi vortim, til þess a& hann
geti síban e i n n samib vib oss um stjórnar-
skrána, þab er sem ríkisdagurinn segbi: Meb
þessum kostum og kjörum, skorbum og var-
nöglum, máttu nú, konnngur góbur, semja vib
Islondinga úm stjói narskipun þeirra, og hvernig
hún svo verbur ab ö&ru leyti, þa& látum vjer
oss engu skipta; vjer óskum bara a& hón verbi
sem bezt og allt gangi sem grei&ast. Vjer
höfum nú a& vísu sagt og segjum enn, þa&
veit jeg vel, a& þessa sje engin þörf, því ab
konungur sje einvaldur á íslandi En þetta
er svar út í hött. ílann er þ i n g b u n d-
inn konungur í Danmörku, og þab er hnút-
urinn. Jeg vona ab enginn sje svo gall-ís-
lenzkur og gallhar&ur á móti löggjafarvaldi
ríkisdagsins, ab hann vilji synja þess, a& kon-
ungur þurfi a& hafa samþykki ríkisdagsins til
þess ab veita oss tillag úr ríkissjó&i, hversu
óvibjafnaniegar og ómótmæianlegar sem honum
annars kunna a& þykja rjettarkröfurnar. Sama
mun og segja mega um ni&urlag fyrri klausu
annarar greinar frumvarpsins, a& eigi sje kon-
ungi heimilt án samþykkis ríkisdagsins a& gefa
oss upp skattinn, er vjer í gamia sáttmála und-
irgengumst a& greiba Noregs konungi. En þótt
jeg hins vegar játi, ab jeg sjái eigi full-
g i 1 d a ástæbu til a& setja sumt þab í þetta
frumvarp er þar finnst, þá gjörir þab, eptir minni
skobun á því sem eintómu heimildarskjali, í
rauninni hvorki til njefrá; ríkisdagúrinn mátti
enda reisa þar cnn fleiri skorbur og slá enn
fleiri varnagla til varnar grundvallarlögum sín-
um og heild ríkisins, einungis ef allt þab
er frelsi voru og sjálfsforræ&i holt og gott ab
efninu t i 1. Af þessari skobnn lei&ir, a&
allar greinir þessa heimildarskjals, þærersnerta
landsrjettindi vor, eiga a& standa í stjórnar-
skrá vorri. þær eiga ab standa þar, meb því
a& þær eru mergurinn málsins, og meira ab
segja, þær ver&a endilega a& standa
þar. Munurinn er aubsær. Standi þær a& eins
í þessu danska lagabobi, þá getur löggjafar-
valdib í Ðanmörku breytt því sem hverju
öbru lagabobi, er innan er þess lögsagn-
arumdæmis, og þannig kyppt fótunum und-
an stjórnarskrá vorri og sogib merginn úr
öllum landsrjettindum vorum. Jeg ímynda
mjer, ab aldrei kæmi til þessa; en þó hafa
menn slík dæmi af Erglendingum í nýlendum
þeirra, og þa& fyrir fáum árum síban ÍKana-
da, er þó er einhver hin voldngasta nýlendan;
og til þess eru víti a& varast þau. En standi
greiúar þessar aptur í stjórnsarkrá vorri, þá
' er eigi vib slíku liætt, og einungis meb þessum
— 12 —
M 11.-1«.
hætti, geta hvorirtveggi verib róiegir vjer og
Danir. Hefbi meiri hluti alþingis 1869 verib
Iagsmenn minni en efnismenn meiri en hann
var, þá hef&i þeir eigi haft öll vopn á lopti
til ab hnekkja svo mjög íramkvæmd á stjórn-
bótarmáli voru; hef&i þeir lagzt á eitt meb minna
hlutanum ab laga frumvörpin, breytt fyrst stö&u-
frumvarpinu svo sem þeir vildu hafa þab, og
látib þa& svo vera sjer, en síban tekib greinar
þess og skeytt þær inn í stjórnarskrána og
svo endurbætt þab frumvarp ab ö&ru leyti, þá
mundi hafa betur farib, þótt enn kunni vel ab
fara. En svo sem þá tókst til, höfum vjer
nú endurbæturnar í stöbufrumvarpinu minna
hlutanum einum ab þakka.
Nú skal jeg færa fram nokkrar ástæ&ur til
ab sýna, a& þetta álit mitt á stöbufrumvarp-
inu, ebur sem heldur ætti ab heita sambands-
frumvarpib, hafi vib rök a& stybjast.
f>a& er ljóst af ástæ&unum vib 4 gr. frura-
varps þess, er dómsmálastjðrnin lag&i fram á
þjó&þinginu 1868, og á orbum rábgjafans, a&
sú var ætlun sjórnarinnar, a& ríkisdagurinn
fengi ab kynna sjer stjórnarskrá Islands, ábur
hún yrbi a& lögum, ebur jafnframt því er rík-
isþingib seldi úr höndum sjer fjárhagsráb vor
og samþykkti árgjaldib og tillagib. En þetta
er einmitt hib sama sem a& ríkisþingib skyldi
fá í vald meb jákvæ&i sínu e&ur neikvæ&i ab
ákveba hvort stjórnarskrá vor skyidi ver&a ab
lögum e&ur eigi, þá er konungur og Islending-
ar væri búnir a& koma sjer saman um bana.
Og þetta er þá enn me& ö&rum or&um, a& rík-
isþingi& skyldi í endalok vertíbar fá einveldi
til a& h e i m i 1 a ebur v a n h e i m i 1 a kon-
ungi a& gefa oss stjórnarbótina. En eptir þeirri
stefnu er málib tók á ríkisdeginum og einkum
eptir þeim stellingum er þa& nú er í komib,
þá eru or&in hausavíxl á. Ríkisþingi& h e i m-
i 1 a r fyrst fjártillagib og setur sfeilmálana, meb
því a& samþykkja frumvarpi&, og sí&an ver&ur
konungur einrá&ur um a& semja vib oss,
a& eins skildagana í sambandslögunum ver&ur
hann a& halda. Hvorr vegurinn svo eem far-
inn hef&i veri&, þá hef&i þó jafnan komi& til
kasta ríkisdagsins á undan e&ur á eptir ab
h ei m i Ia e&ur syuja, a& segja já e&ur nei, og því
eru sambandslögin einmitt beimildarskjal-
Í&1. En nú segja ailir snibþræsingar: Ríkis-
dagurinn hefir. ekki löggjafarvald yfir málum
vorum. þretta er hverju orbi sannara, segi
jeg. jRíkisdagurinn hefir ekki löggjafarvald á
Islandi segja þeir. þab er og, segi jeg,
GrundvalIarlÖgin eru eigi gild á Isiandi. Rjett
1) Abferb rábgjafans er eiiriilt hin sama
sem höfb var 1855, er alríkisskráin var sett
og grundvallarlögin takmörkufe. Hún svipar
og meira til ensku a&fertarinnar, þá er ræ&a
er um stjórnarbót f nýlendutn Breta. Frncn-
varp kemur þá vanalega fyrst frá þingi ný-
lendumanna, er stjórnarbreytingin sten.dur í;
en máiþingi& (parlamcnti&) og drottning semja
lög, er kallast ,,Iagabo& til a& gjöva Hennar
Hátign færa um a& samþykkja frumvarpi&“,
og í inngangsor&um lagabo&s þessa stendur
me&al annars: „og nie& því a& Hennar Ilátign
cr eigi bær um a& samþykk.ja tjefe frumvarp
utan heimildar (authority) niálþingsins, og meb
því a& þa& er vi&urkveamilegt (expedient) ab
Hennar Hátign sje heimi)a& a& samþykkja tjeb
frnmvarp o. s. frv.“ En vitaskuld er þa&, ab
málþing Breta hefir og rjeit a& breyta frum-
vörpunum sjálfum; en þa& er eigi a&sjá sem
I rá&gjafinn bafi æt!a& þab vald ríkisdeginum