Norðanfari - 24.03.1871, Síða 1
ÍO. IR
MSMPARl.
UM STJÓRNARMÁLIÐ,
epiir
Arnljdt Ólafsson.
(Framliald). En hvcr eru þá v o r mál og
hvert er v o r t stjórnarrnál? Vo r m * I e r u
þ a u m á I, ervjereigumrjettáog
afi því leyti ervjer eigum rjett
á þeim af liigum og landsrjetti.
Stjárnarmál vort er landsrjett-
u r v o r og þab umfram, er vjer
eigum tilkall til betri landsrjett-
ar aii stjrfrnarlögmáli rjettu. þab
getur eigi verib aitlunarveik þessarar stuttu
blabagreinar, ab draga alveg nákvæm takmörk
niiUi vorra mála og danskra mála, því afi til
þess þyifti eigi ab cins ab athuga nákvæm-
lega stjdrnarlög vor og Dana, heldur og gaura-
gæfilega ab skoba venjuna frá upphafi alþing-
is fram á vora daga, bæbi í löggjöf þcirri er
alþingi hcfir tekib þátt í, svo og í stjdrnar-
athöfninni, ab því er eigi hefir komib til þings-
ins kasta. Jeg finn og þvf síbur hvöt til j
þessa, scm vonanda er, ab eigi lífi nií leng-
ur en svo sem tvn ár þangab til alþingi kast-
ar ellibelgnum, og vjer fáuni sannarlegt og
heillavænlegt stjórnfrelsi þd skal jeg drepa
meb fám orfum á hin helztu lagabob, er lands-
rjettur vor er á bygttbur. Hib fyrsta lagabob
er hin almenna tilskipun 28. maí 1831 um
stofnun fulltníaþinganna, er þ<5 mgb fyrsta var
eigi gefm landi voru. En sem liún var kom-
in á prent, kvaddi konungur menn til rába
um tilliögun og skipun þinganna, og jafnframt
var amtmönnum hjer á landi ritab og þeir
bebnir álits um, hvcrnig fslendingar gæti tek-
ib þátt. f þingtim Dana En álit þetta varb
einhvern vegiim lítib og sundnrleilt, svostjórn-
in gat eigi ab því farib, rjeb konungur því af
ab kjósa 2 menn sjálfur til þings Eydana (sjá
1. gr. í tilskip 15 maí 1834 um þing Ey-
dana)1. En árib 1837 komu 2 bænarskrár frá
Islendingum, önntir ab norban en bin ab sunn-
an, og gengust þeir amtmafur Bjarni Thorar-
ensen Og sýslumabur Páll Melsteb fyrir þeim.
Var í bænarskrám þessum konnngur be&inn
um fulltrúaþing handa oss f landinu ejálfu*.
Árangurinn af þessum bænarskrám var kon-
ungsúrsk. 22. apr. 1838, er veitti oss em-
bættismannafundinn í Reykjavík, hinn fyrsta
vfsi til lögejafarþings á landi voru aptur3.
Nefndarfundnrinn var eiginlega rábgjafarfund-
ur undir rábgjafarþing Eydana, er var satn-
þing voi t vib Dani En þá gaf hinn ógleym-
anlegi konungtir vor, Kristján hinn áttundi,
oss aptur alþingi meb úrskurbi 20. maf 18404,
1) Mjer þykir þab harMa eptirtektavert, ab
livorttveggja sinn, er vjer höfum ált ab eiga
samþing meb Dönum, 1834 og 1848, þá hefir
kontincur oi'Mö sjálfur ab kjósa mennina.
2) Frá þessu cr greinilega sagt f 1. ári
Nýrra Fjelagsr. 76—88 bls. En jeg hefi getib
þessa lijer, af því ab pab er á sama hátt
bænaiskránni frá þingvallafund 5. ág 1848
og forsprökkrm bennar ab þakka, ab vjer
fengmn konungsbrjefib 23 sept. 1848, ebur
loforbib fyrir þjóbfundinum. Skýrsla um
þinevallafund þenra er í Reykjavíkurpósti
1848, nr. 11. sbr. Ný Fjelagsr IX, 29 big.
3) Konnngsúrsk er íslenzkabur í Nefndf.tfb.
1839, ^12 — 15 bls.
4) Urskurbiirinn er prentabur á íslenzku í
Nefndarf tfb. 1841, 9—10. bls. (sbr. 11.—41.
bls. s.st.) og Hróarsk, tíb. 1840, 72. bls.
AKUKEYRI 24. MARZ 1871*
Nefndarfundurinn samdi liú framvarp til al-
þingistilskipunar, og er stjórnarráMn höfbu lag-
ab þab, var þab lagt fram á þingi Eydana og
rætt mjög rækilega. Frumvarpib og greinilegt
ágrip af umræbunum er í Frjeitum frá full-
trúaþingi í Hróarskeldu 1842 bls. 64—218.
þannig er þá alþingistilsk. 8. marz 1843
undir komin; imn var frumsmíMib á fundi í
landinu sjálfu, þó frumsmíMb væri lítib annab
en þýbing hinna dönsku tiiskipana 15. maí
1834, svo var hún undirbúin f stjórnarrábun-
um, sem nærri má geta, sí'an rædd og sam-
þykkt á dönsku fulltrúaþingi, er ab eins 2
konungkjörnir fslenzltir fulltrúar voru á, og
sfbast þannig samþykkt af konungi. þannig
er hún þá vaxin, og þó befir enginn orbib
til ab vefengja gildi hennar af þeim mönnum,
er risu öndverbir upp á alþingi 1865 gegn sömu
skipun á fjárhagsfrumvarpinu og á stöbufrum-
varpinu 1869. Verib getur, ab þeim liinum
soibugu ebur snibgjörnu þingmönnum hafi þótt
ísjárvert ab rifa undan fótum sjer þann eina
rjettargrundvöll er þeir stóbu á, alþingistii-
skipunina, þau einu lög er gáfu þeim rjettinn
til ab tala.
Umræburnar um málib á þinginu í Hró-
arskeldu eru mjög merkilegar og í sumum
greinum naubsynlegar til skýringar á alþingis-
tilskipuninni. Af ræbutn þeim verbur glögg-
lega sjeb, hvernig stendur á orbinu „einungis*
f 1 gr. tilskipunarinnar, er á stundum hefir
vakib misskilning, og í annan stab tirbu um-
ræburnar til þess, ab vjer fengum konungs-
úrsk. 8. marz 18431, er gaf von um ab breyt-
ingar fengist á því er helzt þætti ábótavunt
vib tiiskipunina, og í annan stab konungs-
úrsk. 10. nóvbr 1843a, er segir ab hin al-
mennu dönsku lagabob skuli verfa borin sem
álitsmál undir þingib3. jþess skal lijer getib,
ab jafnframt alþingistilsk. var ísienzkub og
lögleidd iijer hin almenna tilskip. 28. maí 1831,
er fyrr er getib, en hún liljóbar f 4.—6. grein
um öll abalrjettindi alþingis, þótt liún hafi aldrei
orbib öllum þingmönnum svo kunn sem vera
ætti. Kotigsbrjef lil stiptamtmanns 23. sept.
1848 (íslenzkab í Ný. Fjel. IX, 41 —42), kosn-
ingailögin 28. sept. 1849, konungl. auglýsing
til íslendinga 12 maí 1852 og kosningarlög-
in nýju 6 jan. 1857 munu allir þekkja, og
get jeg þeirra því ab eins til ab fylla tölu
Btjúrnlaga vorra.
Jeg hcfi nú nefnt á nafn ö!l lög þau hin
helztu ab minnsta kosti, er stjórnrjettur ebur
landsrjettur vor er á byggbur, nema hvab jeg
tel eigi enn „sambandslögin“, þó vjer hafiin
heyrt ab þau sje nú ab lögum rábin. þetta
hefi jeg gjört til ab Ijetta fyrir þeim, er vilja
lesa stjórnlög vor saman, svo þeir geti sjeb
hverr landsrjettur vor er ab lögum. Skal jeg
og enn fremur geta þess, fáfróbum til Ijettis
og leibbeiningar, ab 4. gr. í tilskipun 28. maí
1831, 1. gr. f alþingistilsk. og kongsúrsk. 10.
1) HrskurMirinn er á ísienzku í alþingistíb.
1845, 11 —12. bls.
2) Úrskuröur þessi cr hverei á íslenzku
þab jeg veit; en opt vitnab til hans í alþing-
iMíb , en opt meb röngu ártali, ebur 1844 fyr-
ir 1843.
3) 8br. kansbr. 1. des 1843. Konungsúrsk.
10. nóv. 1843 er leifrjettur ebur aukinn meb
konungsúrsk. 6. jan. 1861.
— 31 —
M 15.—1«.
nóvbr. 18431 eru þeir stabir er til laka, hvers
konar lög sje skylt ab bera undir þingib áb-
ur þau verba ab lögum rábin. Eptir þessum
lagastöbum hefir alþingi atkvæbi um öll lög vor
og „rábstafanir“ ebur landstjórnarmálefni, þau
er snerta mannrjettindi ebur eignarrjettindi,
og þó einkanlega öll skattamál og álögur,
einnig um almenn hegningarlög og málafar
(proces). Saga alþingis sýnir, ab í rauninni
hafa öll ebur allllest nýmæli verib borin undir
þingib, nema þau er í eiginlegasta skilningi
eru alríkismál, svo sem konungserfbir, ríkis-
stjðrn í forföllum konungs, um pcningasláttu
og um ríkisskuldir2, og hefir þingib því notib
meiri hiunninda en rábgjafarþingin ábur í
Ðanmörku, þdtt þab sje ab lögum Og lands-
rjetti eigi nema jafnsnjallt þeim Alþingi 1857
stób enda til boba ab ræba fjárhagsáætlun Is-
iands, er fylkisþingunum í Danmörku var áb-
ur þverneitab um (s. augl. til dönsku þing-
anna 4. júlí 1842 III. nr. 3.). En jafnframt
er þab aubsætt, sem og sjeb verbur á um-
ræbunum á Ilróarskeldu-þinginu, ab lög þau
er snerta bæbi oss og Ðani verbur ab ræba á
alþingi og á Ðanaþingi, meb því ab löggjafar-
vald beggja landanna eiga hlut ab máli; enda
höfum vjer og sjaldan sparab ab beina fjár-
bænura vorum til atkvæba rikisdagsins, þótt
vjer á hinum „síbustu tímum“ hafim verið
í abra rnndina mjög svo afbrýtissamir út af
afskiptum hans á vorum málum. En þab er
sannast ab segja, þótt þab í rauninni bæti lít-
ift inálstaft vorn í þessu efni, aft Danir hafa
farift engu skemra út fyrir ebliiegan skilning
á gildi grundvallarlaga sinna hjer á landi og
hingab til lands, en vjer í hnotbilum vorum vift
þá aptur f móti, svo þeita bafa verib bræbra-
bíti og steinbítakjök.
Nú skai jeg þá víkja ab grundvallarlög-
um Dana og gildi þeirra, svo vjer getum rennt
grun f, hvert löggjufarvald þeir hafi yfir oss
og hvert sambandib milli landanna sje nú ab
lögum, því ab þá fyrst er aubib ab sjá,
hvernig vjer viljura og hvernig hentast muni
ab sambandib verbi framvegis.
En lesendurna bib jeg ab láta sjer eigi leib-
ast, þó vegurinn ab takmarkinu verbi sebi
Iangur, óskemtilegur og torsúttur.
Öllum verbur ab koma saman urn, aft
ríkisþing Ðana hafi allt þaft vald, er grund-
vallarlögin heimila því, en ekki vald annaft,
svo ef ræfta er um vatdsumdæmi ríkisþings-
ins, þá er aft athuga grundvallarlögin sjálf og
gildi þeirra. Enginn ágreiningur getur orftift
nje hefir verift um, aft þau sje lög f (kon-
ungsríkinu) Danmörku, heldur um hitt aft þau
gildiumallt rfkift. þetta gildi
þeirra hefir einkum verift tvcnns konar, ec
annaft æ t 1 u n a r g i I d i, er jeg svo vii kalla,
eu hitt er sanngildi eftur fullgildi
þcirra, og skal jeg nú stuttlega drepa á hvort
1) Sjá þó enn fremur kgl. auglýsing til al-
þingis 1847 , II 7. atr. & 13. bls.; en þar
stendur „er mælt í 4. grein tilskipunarinnar
8 marz* en á aft vera: er mælt f 4. gr. til-
skip. 28. maf 1831, samanborinni vib 1. gr.
tilsk. 8 marz 1843 o. s frv“. Sjá og enn
fremur um þetta efni alþingistíft. 1845 vift orft-
ib „sakalög* í registrinu. Enn má ieg nefna
brjef lögstjórnarinnar 2. júní 1848.
2) Sjá þó alþingiítíft. 1853, 18. bls.