Norðanfari - 18.04.1871, Blaðsíða 1

M 15).-20
NORBAMAM
9
fO. ilt.
HVAÐ Á NÚ AÐ GJ0RA?
Meíi hinum sí&ustu blöíium og brjefum
frá Kaupmannahöfn, hefir sú fregn boiist
hingab, ab frumvarp Jiab til laga um hina
stjúrnarlegu stníiu fslands í ríkinu, sem lög-
stjórnarráfcherrann Krfeger lagfci fyrir hifc danska
ríkisþing í haust sein leifc, hafi verib sam-
þykkt og vifctekifc af báfcum deildum þingsins
mefc litlum sem engum breytingum. Frum-
varp þetta mefc ástæfcum ráfgjafans íyrir þvf,
er prentafc í blöfcum og vísa jeg lesendun-
um þangafc. Eigi var konungur búinn afc
stafcfesta frumvarpifc þegar seinast frjettist, en
þafc er talifc víst afc ekki muni standa á því
til lengdar, svo afc líkindum kemur þafc bráfc-
urn út sem allsherjar lög.
Frumvarpifc hefir inni afc halda tvö meg-
jn atrifci, sem hvort um sig, og bæfci í sam-
einingu gjöra stórfelda breitingu á högum
vorum og sambandi vifc Dani. Mefc hinu fyrra
atrifcinu er stafca Islands í konungsríkinu fast
ókvefcin og skorfcum sett; en hifc sífcara á-
kvefcur fyrir fullt og allt nm upphæfc þess
fjár, scm vjer Islendingar eigum heimting á
afc Dönum. þegar þvf frumvarp þetta er orfc-
ifc afc lögum, má álíta, afc lokifc sje þeim vafa
sem á því hefir þótt, í hvernig lögufcu sam-
bandi Island hefir stafcifc vifc konungsríkifc
sífcan stjórnarbreytingin komst þar á 1848; og
afc fjárdeila sú sem vjer höfum átt f vifc Dani
afc undanförnu, verfcur þá loksins á enda
kliáfc.
þafc mun mörgum hjer á landi bregfca
í brún vifc þessi tífcindi, því fæstir munu hafa
setlafc Dönum þafc, afc þeir mundu grípa til
þess einræfcis, afc þröngva uppá oss þeim
lögum sem alþing haffci bandafc á móti og eigi
vlljafc samþykkja í því formi sem þau voru
lögfc fyrir þingifc. Afc vísu höfum vjer fund-
ifc til þess áður, afc Danir hafa látifc oss kenna
aflsmunar í skiptum vorum vifc þá, en aldrei
hafa þeir þó jafn geypilega sem nú, neytt
yfirburfca sinna og betri afcstöfcu, til afc brjóta
þjófcrjett vorn á bak aptur. þetta mun sumum
þykja heldur freklega mælt, en jeg mun
reyna afc finna orfcum mínum stafc.
þafc er samt ætlun mín afc fara n ú
þ e g a r afc ransaka, hverjar afleifingar þessi
úrslit munu hafa fyrir oss Islendinga. þafc
yrfci oflangt mál; enda mun tíminn og reynsl-
an leysa bezt úr þessu spursmáli. Jeg skal
eigi heldur fara langt útí þafc afc sýna hvers
jafnafcar samþegnar vorir í Danmörku hafa
unt oss ( vifcskiptum þessum; en jeg get eigi
varist þess, afc benda mefc fám orfcum á, hve
heimildarlaus afcferfc hinnar dönsku stjórnarog
hins danska ríkisþings í þessu máli hafa verifc
Jeg verfc afc taka nokkufc framfyrir, og
benda á í hverju sá ágreiningur hefir einkan-
lega verifc fólginn, scm átt hefir sjer stafc milli
Dana og Islendinga, — efca rjestara sagt, stjórn-
arinnar og alþingis — f þessu máli. Skofc-
anir stjórnarinnar á landsrjettindum vorum og
þeirra manna sem hennar taum hafa haldifc,
hafa jafnan verifc hvikular og á reyki, og á
því hafa allar tilraunir hennar til afc hrinda
stjórnarbótamáli voru í rjett horf strandafc.
þannig hefir hún á stundum barifc þafc blá-
kalt fram, afc grundvallarlög Dana væru gild-
andi hjer á landi, og hefir gildi þeirra eink-
AKUREYRl 18. APRÍL 1871.
um verifc byggt á þeirri ástæfcu, afc konung-
ur kvaddi 5 menn fyrir Islands hönd til afc
sitja á ríkiefundinum 1848, þegar grundvall-
arlögin voru samin. Aptur annafc veiíifc hefir
stjórnin otafc því fram, afc Danir (hin danska
þjófc) hafi erft þafc einveldi sem Dana kon-
ungar höffcu um hrífc yfir Islandi, og sem
Frifcrik konungur hinn VII. afsalafci sjer 1848.
A þes8iim grundvelli hefir ríkisþing Dana
byggt einkarrjettindi sín yfir Islands málum,
en mefc því afc hjer hefir verifc byggt á fölsk-
um grundvelli þá hefir byggingin orfcifc ramm
skökk Hvafc gildi grundvallarlaganna snert-
ir, þá er þafc víst, og Danir hafa enda játafc
þafc sjálfir, afc seia hinna 5 Islendinga á rík-
isfundinum 1848, var afc eins til mála-
mynda, því Islendingar böffcu ekki
mefc einu orfci æsktþess afc eiga
athvæfci á þeim fundi, og þafc var
enda skýrt frara tekifc í nefnd þeirri sem und-
irbjó grundvallarlögin á ríkisfundinum, afc
Island stæfci utanvifc þær ákvarfc-
anir sem þá voru gjörfcar. þess-
vegna hafa gruudvallarlögin heldur aldrei ver-
ifc birt hjer á landi, sem þó — eins og allir
vita — er lögformlegt skilyrfci
fyrir því afc þau geti verifc hjer
gildandi. Meir afc segja: stjórnin hefir
þegandi vifcurkennt þafc, afc grundvallarlögin
kæinu Islandi ekkert vifc, mefc því afc bún
kvaddi enga fyrir Islands hönd til afc taka
þátt f endur skofcun þeirra 1866. því þafc
skilur þó hver heilvita mafcur, afc ef lögin
áttu afcvera bindandi fyrir oss,
þá áttum vjer fullt atkvæfci um
endurskofcun þeirra og hverja
breytingum sem á þeim var gjörfc.
þetta er svo Ijóst afc þafc virfcist ekki þurfa
frekari útskýringar vifc. Hvafc erffca einvalds-
hugmynd sljórnarinnar og ríkisþingsins snert-
ir þá virfcist hún afc vera byggfc á því, afc þafc
ástand hafi myndast „fyrir rás vifcaurfcanna* 1
sem gjöri þafc afc verkum, afc Island hljðti afc
vera undirlægja konungsríkisins, og híta þess
bofci og banni um aldur og æfi, En hverjir
eru þessir vifcburfcir; sem bafa sett Island svo
langt nifcur fyrir, eta aptur fyrir, hina hluta
koniingsveldisins ? Vjer skulura taka þann
viðburfcinn sem Ðanir álíta sjer hagfeldast-
ann; þafc er erffca einvaldshyllingin 1662. þá
var þafc afc Islendingar seldu Frifcrik konungi
þrifcja í hendur fulit einveldi yfir landinu, mefc
frjálsum vilja sjálfra sín. En
hverja þýfcing sem menn annars vilja leggja f
einvaldshyllinguna 1662, þá verfcur aldrei mefc
nokkrum sanni dregin þar af sú áliktun, afc
Islendingar hafi á nokkurn hátt
bundist á hendur nokkrum af
þegnum Dana konungs. Miklu fremur
1) Jeg heft leyft mjer afc vifchafa þetta orfc
af því afc þafc er orfcifc svo algeugt í politík
stjórnarinnar, þó þafc sje harla vifrinislegt
því hvafc er „rás viíburfcanna* annafc, en þau
atvik sem gjörzt hafa á umlifcinni tífc, og sem
sagan geymir mefc ómáanlegu letri. En vildu
Danir lesa eögu lands vors ofan í kjölinn,
mundu þeir vissulega komast á afcra skofcun
en þeir nú bafa um landsrjettindi vor; en
þafc er nú höfufc meinifc, afc þeir hafa altjend
lesifc hana, eins og sagt er afc sá gamli lesi
ritninguna.
er þafc aufcsætt, afc eins og Islendingar seldu
konungi einveldifc í hendur, frjálsir og
óneyddir, eins gat konungur ekki
skilafcþví apturöfcrumen þeim,
ogþvíafceinsafcþeir vildu ekki
taka á móti því aptur. þessi ályktun
liggur beint málsins efcli, og jeg hygg afc
hún sje samkvæm þeira reglom sem almennt
gida um samninga manna á milli yfir höfufc
afc tala. þetta var og hátífclega vifcurkent af
Frifcrik knnungi VII. í brjefinu 23, sept. 1848,
því hvernig sera menn teygja og tæta þetta
konungsbrjef út í allar æsar, slíta orfc þess
úr rjettu samhengi, og leggja í þau afcra þýö-
ingu en í þeim er fólgin, þá verfcur þafc aldrei
útskafifc efca afmáfc, afc tilgangur og vilji hins
gófca konungs var engin annar en sá, a ö
vjer tækjum sjálfir vifc sjálfs-
forræfcivoruaptur ogafc vjer ættum
vifc hann einan um fyrirkotnnlagifc á stjórn-
arhót vorrii.
Svo reykular sem hugmyndir stjórnarinn-
ar hafa veriö um landsrjettindi vor, þá hefir
þó enn meiri hvikulleiki komiö fram í skofc-
unum hennar á fjárhagsspursmálinu. I frum-
varpi því sem lagt var fyrir þjófcfundinn 1851,
er fjárhagurinn, efca fjárhagsafcskilnafcurinn
ekki nefndur á nafn. I hinni konungl. aug-
lýsingu til alþingis 1863 er sagt, afc af því
málefnifc um stjórnarhagi Islands sje svo ná-
tengt málinu um fjárhag þess, þá geti ekkl
orfciö útgjört umhifcfyrramál-
efnifc án sambands vifc hifc sffc-
a r a. 1865 var lagt fyrir alþingi nýtt frum-
varp um fyrirkomulagifc á fjárliagssamband-
inu milli Islands og Danmerkur og í hinni
konungl. auglýsingu til þessa þings segir, a fc
naufcsynlegt sje afc gjöra út um
þettamál, áfcur enntekifc sjetil
stjórnarbótarmálsins. I þessu frum-
varpi var og heitifc 42,000 rd. áriegu tillagi
um 12 ár. 1867 var stjórnarskipunarmálifc
lagt fyrir þingifc, en fjárliagsmálifc ekki, en í
hinni konnngi. auglýeingu til þessa þings var
heitifc 37,500 rd föstu árgjaldi og 12,500 rd.
um 12 ár. Og loksins voru bæfci þessi naál
Iögfc fyrir þingifc 1869, en fasta árgialdiö þá
fært nifcur í 30,000 rd. þegar nú litifc er yfir
þenna krabbagang stjórnarskipunar- og fjár
hagsraálsins um næstl. 20 ár, þarf engann að
furfca þó stirfclega hafi gengifc aö ráfca þeim
tit lykta, þar sem sinni stefnunni hefir verifc
fylgt ( hvert skipti, og aldrei hefir stafcifc vifc
hifc sama, hvorki nm mefcferö málsins nje um
upphæfc árgjaldsins. þetta hefir afc vonum
vakifc tortryggni og gremju hjá oss Islending-
1) þessi ekofcun hefir einnig slöku sinnum
brugfcifc fyrir hjá sjórninni, þó þaö máske
hafi verifc henni ósjálfrátt. f>annig kemur þafc
fram f ræíum dómsmálaráfcgjafans (Nuztborns)
á ríkisþinginu 1868—69. afc hann liefir álitið
afc hifc danska ríkisþing ætti ekki mefc afc skipta
sjer af málefnum Islands afc öfcru en því er
snerti fjárhags spursmálifc, en hann komst ekki
upp mefc þafc fyrir afcgangi Orla Lehmanns
og annarra vlkinga þingsins. þafc er annars
sorglegt afc vita til þess, hvafc hvafc þessi ráfc-
gjafi — sem var sá eini mafcur sem gat
baldifc og átti aö halda svörum uppi fyrir
vora bönd á ríkisþinginu—, hefir neytt vopn-
anna óíimiega og ragmannlega , okkur til
varnar.
39 —