Norðanfari - 02.05.1871, Blaðsíða 1
I
lO. ÁWÍ.
UM STJÓRNARMÁLIÐ,
eptir
Arnljót Ólafsson,
IV
(Framh ). Nó hefi jeg drepib 4 hvernig al-
ríkisináUn hafa skofeuí) veri?), aö stjórnin hafi
álitlí) þau samríkismál, en fslendingar hafi
aptur álitió þau cinkum sem óskipt mál, og
svo giöríi nefndin á þjóöfundinum (s. þjófcf.
tíb. 509. og 523. bls), ebur scm almenning,
er Islendingar œtti „einhvern tíma bráöum“
aí) fá 8amráb yfir meb Dönum, svo sem
stjórnin, þingnefndin og þingið kom sjer
saman um 1867. En nú vil jeg skýra frá
hvernig jeg lít á alríkismálin. Er þaí) í stuttu
rnáli ætlun mfn, að alríkismálin sje þati mál,
er varða allt ríkið, svo sem jeg heíl áí>ur sagt,
en er aldrei hafa talin verií) meí) vorum mál-
um, þa?) er a?> segja þau mái er vjer höf-
um aldrei haft ráb yfir nje atkvæti um, frá
þeim tfma er vjer gengum á hönd Noregs
konungi fram á vora daga, heldur hafi hið al-
menna ríkisvald haft þau meí) hendi. En nú
er a?> gæta hver þessi mál sje og hvernig þeim
sje báttab, ebur me?) ö?)rum orbuin, hver sje
landamerki vorra mála og alríkismála. Al-
ríkiamálin eru ab vfsu eigi talin í stjórnlaga-
frumvörpunum 1869 nje nú á sambandsskránni,
en þó geta menn gizka?) sjer til hver þau
sje. En f frumvarpi stjórnarinnar og þings-
ins 1867 eru samríkisinálin talin þessi : Rík-
iserfMr* 1 2 3 * * * * 8, rjettur konungs til a?i bafa stjórn á
hendi f öðrutn löndum, trúarbrög?) konungs,
fulltffcaaldur, viðiaka hans vi?) stjórninni,
ríkistjórn í forföllum konungs, ef konunglaust
er (sbr. 2. gr. ríkiserftalaganna), konungs-
matan, lífeyri konungsættmanna, ríkisráði?),
viðskiptamál vib önnur lönd, peningaslátta
(=konungsste?i), rjettindi innborinna manna;
útboð og leiiangur, ríkisskuldir og ríkiseign-
ir; póstgöngnr milli Islands og Danrnerkur,
(hæsti rjettnr).
Nú vil jeg meS sem fæstum or?um sýna
hvernig mjer skilst a?> forfeíur vorir hafi lit-
i?) á þau af málum þessum, cr jeg kalla al-
rfkismál, þá er þeir fyrst gengu á hönd Nor-
1) Ríkisertlalögin 31. júlí 1853 hefi jeg fs-
lenzkab t Skfrni 1854, 14— 15 bls.,og af þvf
a?> þau munu eigi vera annarstabar til á ís-
lenzku, þá vil jeg setja ágrip af þeim hjer.
1. gr. Ef svo fer, a?> kaillegur Fritriks kon-
ungs þri?)ja verbi allur, sá er arfgeng-
ur er til ríkis í Danaveldi eptir kon-
ungalögunum 14. nóvcmber 1665, þá
skal 27.—40 gr. laga þessara úr lög-
um numin, en Kristján piius frá Gott-
orpi, er á Lovísu dóttur fötursystur
minnar, skal til ríkis koma . . .
2. gr. Lögarfar þeirra eru bornir til ríkis,
knjerunnur ab knjerunni, og rætur
frumgetningarrjcttur og karlerfbir ab
langlebgatali
3. gr. Nú viibist hætta búin ab karlleggur
konnngsættarinnar verbi aldauba, og er
konungur sá er þá sítur ab ríkjum í
Danmörku skyldur ab sjá ráb fyrirrík-
iserfi'um, og skal liann stilla svo til,
senr bezt má liann, a? hvorki skerbist
vald nje virbing Danaríkis, nje konung-
dótmirinn missi neins af löndum; vinna
skal hatin og samkvæbi Norburálfnríkj-
anna á skiptin þá er hanti vill á gjöra,
svo sem fyrir er mælt f 2. gr sanin-
ings þess, cr gjörr var í Lundúuum
8. marz 1852.
AKCREYRl 2, MAí 187h
egs konungi, og síban ; og er þá ab byrja á
gamla sáttmála. Um sáttn’álann sjálfan vil jeg
fyrst geta þess, ab hann er sambandsskrá
milli konungdómsins f Noregi og íslendinga,
og hefir þvf einkennisþýbingu þá er stjórn-
arskrám íylgir; en hún er sú, ab hann er sátt-
máli milli konungdómsins og þegnfjelagsins, og
verbur honum því eigi rjettilega breytt nema
meb samþykki beggja málsabila. Niburlags-
orb sáttmálans: Ben lausir, ef rofinn verbur
af ybvarri hálfu“ sýna og, ab forfebur vorir
hafa skilib hann sem samning miili manns og
manns , meb því ab sú verbur afleitingin
af ab rjúfa hann sem þá er rofinn er samn-
ingur milli tveggja jafnrjettismanna. En í
annan stab er hib einkennilega vib efni sátt-
málans í þvf fólgib, ab eigi er tekib fram f
sáttmálannm, hvernig sambandib milli fslend-
lnga og konungs nje þá heldur miili landanna
skyldi vera í öllumgreinum, h e I d u r
abeinsþverju breytt skttlivera
frá þvf er ábur var. Fyrir því er eng-
an vegin nóg, þá ræba er um sambatid ís-
lands vib Noregs konungsríki, ab líta á sátt-
málann einan og greinar hans, er mjer þó
virbist ab allir þeir hafi gjört, er uni lands-
rjett vorn hafa ritab, Iteldur vcrbur ab skoba
nákvæmlega stjárnarhátt lslands, konungs-
rjett og stjórnarskipnn í Noregi á þeim tima,
er sáttmálinn var gjörr, syo sjeb verbi liverju
breytt var og hverju cigi. Eptir þvf er fiest-
ir fræfcimenn nú á dögum álfta afc yngri lög
og rjettur breyti eldri lögum og rjetti, er jeg og
r
fyigi, þá er aubsætt, ab allur stjórnarhagur Is-
lands og Noregs, bæbi hvors landsins fyrir sig og
hvors þeirra gagnvart öbru, stób eptir sem ábur
óbreyttur nema í þeim greinum einungis, er
sáttmáiinn gjörbi og hlant endilega ab gjöra
breyting á. Af þessari sko?uná sáttmálanum
' sjálfum og efni hans leiba þrjár setningar er
jeg þarf eigi framar ab sanna :
1. Islendingar hjeldu öllum þeim rjetti sfn-
um óskertum, er þeir eigi afsölubu sjer í
gamla sáttmála, ebur voru þegar búnir ab
afsala sjer,
2. þeir öblubnst engan rjett annan, hvorki
hjer á landi nje f Noregi, heldur en þann
er sáttmálinn heimilaM þeim.
3. f>eir undirgengust eigi heldur nokkrar
skyldur, hvorki hjer eba í Noregi, nema
þær er í sáttmálanum eru taldar.
Gamli sáttmáli gjörir sjálfur enga breyt-
ing á löggjafar- og dórnsvaldi Islendinga; hann
nefnir þab eigi á nafn. Sú grein f sáitmál-
anitm;: „konungur láti oss ná fribi ok íslenzk-
um iögum“ hefir ab vísu verib skilin svo sem
hún áskildi ebur heimilabi alþingi löggjafar-
vald. En jeg ætla aubsætt ab slíkt er tómur
misskllningur. Fyrst er þab, ab cintóniur ó-
þarfi iiefbi verib fyrir forfebur vora, ab á-
skilja sjer þann rjett, er þeir vissu fnllvel ab
þeir áttu, svo sem var löggjafarrjetturinn ;
þeim var nóg einungis ab afsala sjer lionum
cigi, mefc þvf tilgangur sáttmálans var engan
veginn ab skipa fyrir um allar skyldur milli
konungs og Islendinga, sem fyrr segir. Svo
er og þybing þessarar greinar sáttmálans, ab
æiliin minni, allt önnur. Jeg hygg ab skil-
málagrein þessi taki frarn þá hina almennn
ctur cbstu skydu konunganna, ab vernda líf
— 43 —
M 2Í.—99.
og limu þegna sinna fyrir öllum ófrifci innan
lauds sem utan, svo hverr mætti óhultur vera,
og þá jafnframt ab halda uppi lögheigi og
dómhelgi í landinu, svo hverr landsmabur gæti
náí rjetti síuum afc lögumT. Jressi landsrjelt-
arskobun kemur fram á mörgum stöbum f
fornum löguin og sngunni, og svo jeg nefni
eitt dæmi af mörgurn, þá skal jeg taka þessi
orb þorgnýs lögmanns í ræbu hans vib Ólaf
konung sænska: „ok þola þ&r eigi úfrib ok
úlög* ; þab cr ab skilja, þorgnýr ber konungi
á brýn ab hann brotib hafi hina almennu æbstu
skyidu sína vib þegnana, hafi því fyrirgert
rjetti sínnm tii ab vera konungur og sje rjett-
dræpur*. þess þarf naumast afc geta, ab þessi
skilmáli ab friba landib og ábyrgjast mönnum
dómhelgi hefbi verib næsta þýbingarmikil gæbi
fyrir Islendinga á þeim tfmum, hefbi honum
verib rjettur gauraur gefinn.
(Frauih. síbar).
IIVAD ER J'AÐ ER FORVITINN VILL
EIGI VITA?
I Norbanf. þ. á. nr. 17.—18. stendur
greinarkorn frá þingmönnum þingeyinga, Jóni
Sigurbssyni á Gautlöndum og Tryggva Gunn-
arssyni á Hallgilsstöbum, er ab vísu öll um
mibbikib virbist benda til þess, ab hún sje
uppfóstrub á fæbingarstofnuninni á Gautlönd-
um, en eiga minna skylt vib hinn þingmann-
inn, þvf ella mundi hún ab öllum líkindum
verib hafa talsvert ófrjólegri. Eptir miklar
vífilengjur og margar spumingar stynja þeir
tvfmenningarnir loksins upp þessari dóma-
dags-spurningu: „hvafcan kom þeim
iieimild til ab setja brjefibíj’jób-
ólfog Norbanfara? fengu þeir hana frá
J. S. sjálfum ? eba frá einhverjum þeirra 19
sem brjefifc var sent ?“ En má jeg nú aptur
í raóti „spyrja þá háttvirtu herra: Hvab-
an kom þeim heimild til ab“ spyrja
ab þessum gleibgosaspurningum ? Eru þeir
fullræbismenn J. S. sjálfs? efcur hafa þeir
fengib umbob frá nokkrum þeirra 19 er brjefib
var sent, ab sjálfum sjer fráskildum, til ab
spyrja í þeirra stab ? Svar mitt verbur nú á
þessa leib. þegar þeir tvfmenningarnir sýnt
hafa heiinild sína til þessa glei?armáts-spurn-
inga Binna, þá skal jeg og skýra frá heimild
minni til ab setja brjefib í Norbanfara ; en á
meban geta þeir eigi meb sanngirni láb mjer,
1) Sama skobun kemur fram nú 4 dögum f
nikenningum þeirra stjórnfræbinga, er ætla afc
tilgangur ríkisins sje fólginn í lögverndun
mannfjelagsins (Rechts-Staat), og er þjóbverj-
ar hyggja ab Kant sje höfundur ab. þóttkenn-
Ingin sje mörguni öldura eldri en hann.
2) I Frosiaþingsl. IV. 50. segir, ab enginn
skuli gegn öírum atför gjöra, hvorki konung-
ur nje aniiarr, en gjöri konungur atför, þá skuli
landsmenn skera upp herör um fylkib, fara
móti konungi og taka hann af lífi ef þeir
mega. En komist konungur undan,. þá skuli
hann aldrei eiga apturkvæmt í ríkis/t Ept-
ir þessum lögum var IRsafnaEur gjörr gegn
Hákoni Illabajarli, en Ólafur helgi tekinn frá
ríki (8br. Norf f. á. nr 8—9). Epijr svip-
u'urn lagareglum var Ivarl konungur fyrsti á
Englandi dæmdur til daufca. 1 gamanburbi
vib þessa lagagrein eru niburlagsorb gatnla
sáttmála miög svo hógvær, enda eiga þau lí1-
ib skylt vib hana.