Norðanfari - 02.05.1871, Blaðsíða 2

— 44 —
þótt jeg eigi gjöri þab, því a?> jeg veit elgi
betur en ab jeg geiíi J. S. og hinum 17 allt
annab en þægt verk meb því afc álíta þá alla,
18 sama sinnis sem þessa tvo og jafnfeyki-
lega forvitna, svo sem jeg rní skal meÖ fám
oröum á víkja. Mjer virfeist, jeg get eigi neit-
a& því, forvitni þeirra tvímenninganna vera
býsna Bundursamleg“, ab jeg taki or& þeirra
sjálfra mjei' í munn. Svo er a& sjá sem þeir
hafi álitib sjer skylt at> pukra meí) brjefib og
a& gjöra J. S. ab pukursmanni, en finni jafn-
framt meb sjálfum sjer ab þeir hafi eigi pukr-
ab ndgu dyggilega. þetta hi& sítasta kann
og vel ab vera, jeg skal ekki um þab segja.
Efenr liví œtli þoir sje a& spyrja, hverr sá
mundi „einn af átján“, er svikib skyldi pukr-
ib hafa, og þannig „leitt asnann inn í herbúb-
irnar“. En þó tekur steininn úr á hinu ,und-
ursamlega“, er þeir gefa í skyn, a& þab lýsi
skorti á „einlægri ættjaríiarást" ab auglýsa
brjefib. þeir vertia þá, skilst mjer, ab álíta
aít annabhvort hafi brjefib sjálft eitthvab þa&
vib sig, af) almennur Iestur þess sje skafileg-
ur fyrir iiina „einlægu ættjartarást“, ellegar
þá, er jeg þó fæ sífcur skilife, at) þab sje nn
orbinn vottur um óeinlæga ættjarbarást af>
gjöra almenningi heyrumkunna efiur
bo&a honum o p i n s k á 11 stjórnmálatní herra
J. S. þessu líkt af) undursemi er og þafi, er
þeir þingmennirnir knnna mig þess, afi jeg
muni hafa auglýst brjefib í allt ötru en „virfi-
ingar og velvildar skyni vif) herra J. S.“
þetta stappár næst þvi af> segja met berum
orfium, af) þat) sje smán fyrir J. S. af> brjef
bans kom fyrir almennings sjónir, og af> jeg
hafi ortib af) vera óvinur hans til þess at> geta
gjört honum þá höfutskömm, afi auglýsa al-
þýbu manna á prenti þær tillögur hans um
þjóbfrelsi vort og þjóferjettindi, er hann þó
einmitt ætlast sjálfur til at hún bæri fram í
bænum sínum til konungs vors og alþingis.
Jeg má sanna málsháttinn, a& margt fer
ö&ruvísi en ætla& er. Jeg hefi hinga& til haft
ámæli af því, a& jeg hefi eigi synt og flotið
í hinum brei&a straumi nje me& Bllurn þorra
manna tuggið allt upp eptir herra J. S., held-
ur farib því nær einförum míria Iei&. Nú gat
jeg ætlað a& allir Jónungar mundu kunna mjer
þökk og öfúsn, er jeg auglýsti þeim „bóluna“;
en í þess sta& leggja tveir af Einherjum Jáns
.— og hver veit hve margir ella — mier þa&
tii lasts, a& jeg hefi eigi viljað gjöra hann a&
pukursmanni.
Hana þá, syngi þi&, syngi þi& fyrir mjer
blessaðir :
„Getinn í pukri eins og allir,
„aleinn í pukri fæ&ast vann,
„í pukri sang og drakk úr dalli,
„dafna&i’ í pukrl allvel hann,
„kvæntist f pukri’ f pukri dó,
„í pukri liggur hjer me& ró.“
Arnljótur Ólafsson,,
NOKKRAR ATHUGASEMDIR UM STJÓRN-
ARBÓTARMÁLIÐ.
þa& má heita a& bera í bakkafullann læk-
inn, a& fara a& rita um stjórnarbótarmálife,
þar sem Arnljólur prcstur Ólafsson me& þeim
skarpieika og þeirri glöggskyggni,'' sem hon-
um er svo lagin, þegar hann fer í bin fomu-
gólf sín, hefir nú þegar byrjað á a& rita um
þa& mál í Nor&arifara.
En sökum þess oss vir&isf, þa& sem út er
komið af ritgj. sjcra Arnl. vera me& þeim blæ,
sem máske kasti eins konar villuljósi á sum
atri&i stjórnarbótarmálsins, þá ætlum vjer, a&
eigi muni óþarft, af) sko&a málið frá fleiri
Lli&um, og því er þa&, a& vjer höfum rá&ist í
a& rita þessar fáu athugasemdir, en þótt vjer
því mi&ur, sjeum í engum færum um þa&.
þa& mun mega telja þafc vafalaust, a&
frumvarp þa& til laga um hina stjórnarlegu
stö&u íslands í ríkinti, sem ríkisþing Ðana
haí&i til me&ferfcar í vetur, hafi fengifc kon-
ungl. sta&festingu, og a& þa& muni koma brá&-
um út hinga& sem lög. Vjer skulum a& þessu
sinni hvorki lofa þetta frumvarp nje lasta þa&.
Af ritgj. sjera A., er svo a& rá&a sem lionum
sýnist gullslitur á hverju þess hári, en þa&
getur oss eigi sýnst, Hjer er a& vísu, ef til
vill, mest uridir því komifc, hva& Danir ætia
fyrir sjer um stjórnarbótar fyrirkomulag okk-
ar sjerstöku mála. því á mefcan oss er eigi
ætlafc a& eiga neinn þátt í, um sjórn hinna
sameiginlegu málanna, má oss í raun og veru
standa á sama livernig um þau fer. í ástæfc-
un'um fyrir stjórnarstö&ufrumvarpinu, lætur rá&-
gjafinn (Krieger) reyndar þa& í ve&ri vaka, a&
stjórnin muni máske rá&a þa& af a& breyta
alþirigisstofnuninni, og ver&ur þa& eigi skili&
ö&ruvísi en svo, a& hann hafi hugsa& sjer a&
afnema alþingi me& öllu, og hverfa aptur til
sömu stjórnarhátta sem voru fyrir 1843; þa&
er a& skilja a& konungur me& stjórnarrá&i sínu.
hafi stjórn hinna sjerstöku mála landsins á
hendi sem einvalds konungur. En vjer skul-
uin nú samt eigi gjöra rá& fyrir, a& þvílíkri
heimsku ver&i framgengt , því trautt mun
finnast dæmi til þess, a& nokkru landi — þótt
umkomuminna hafi verifc en ísland ■—, hafi
verifc stjórnafc á þann hátt, a& konungnr sje
einvaldur í sumum málnm (nefniiega hinna
sjerstöku) en takmarka&ur í sumum (hinum
sameiginlegu). Slíkri stjórn mætti líkja vi&
þa& kvikindi, sem Ðanir kalla halv Fugl og
halv Fisk, en sem vjer nefnum vi&rini. Gjör-
um heldur rá& fyrir því, a& oss ver&i gjör&ur
kostur á einhverri frtjörnarbútarmynd efca frjáls-
ara forræ&i okkar sjerstöku mála, en vjerhöf-
um haft hingafc til, máske í líking við þa&
sem stjórnin haf&i á taktcini handa oss 1867
og 1869. þa& liggur því næst, a& vjer bein-
um athugasemdum voru.m. a& stjórnarfrum-
vörpum þeim, sem !ög& voru fyrir alþingi 1867
og 1869, og sjáum svo hva& þa& er, sem vjer
a& bezta kosti getum vænt a& fá, og fyrir
hverju vjer höfum a& gangast.
En á&ur en vjer förum a& skýra fyrir
oss innihald þessava frumvarpa, er natt&syn-
legt a& vjer gjörum oss ljóst, hvernig stjórn-
arfyrirkomulaginu er háttafc, bæ&i í Danmörku
og anriarstaðar, þar sem einveldi konunganna
er afnumifc, og þjó&irnar hafa fengifc nokkurn-
veginn frjáisar hendur í stjórn sinna eigin
mála. þar sem konungstjórn er lögbundin á
anna& bor&, hefir koriungur einn á liendi
framkvæmdarvaldi&. Löggjafarraldifc er í
höndum konnngs og þjó&arinnar e&a þjó&-
þingsins í sameiningn, og dómsvaldifc í hönd-
um dómendanna þetta er nú undirsta&a s e m
stjórnarbyggingin í hverju 1 ý & -
frjálsu landi hvílir á, og sem allt
er undirkomifc a& sje sem traustast, því ella
er hætt vi& afc öll byggingin skekkist, og má-
skje hrynje í grunn ni&ur. þess vegna er
þa& afcal mark og mi& allra stjórnfræ&inga, a&
treysta þessa undirstö&u me& öllum möguleg-
um stjórnlagalegum tryggingum, svo bygg-
ingunni sje þvf sífcur hætta buin af straumi
tímans og biltingum kringumstæ&anna. Sem
a&alhyrningarsteinn í þessari byggingu má
telja fjárhagsrá& þjd&arinnar —
e&a þjó&þingsins — ográ&gjafa ábyrgfc-
ina, sem hvorttveggja er jafnárí&andi fyrir
sjerhverja þjó&lega stjórn, sem vopnifc fyrir
hermanninn. þannig hefir þjd&þingifc — auk
löggjafarvaldsins takmarka&ann skattálögu- og
fjárveízlurjett; þa& er mc& ö&rum or&um, a&
konungurinn, sem hefir í hendi framkvæmdar-
valdi&, getur engan skatt lagt á þjó&ina, og
í ekkert þa& fyrirtæki rá&izt, sem hefir fjár-
útlát í för meb sjer, nema me& samþykki
þjó&þingsins. þetía tvennt, fjárhagsrá&in og
rá&gjafaábyrg&in , eru þau a&alvopn,
semþjó&irnar hafa fyrir sig a&
bera, gegn ójöfnu&i og yfirgangi ranglátra
og drottnunargjarnra har&stjóra, og sem aldrer
bila sje vel á haldifc. Konungurinn hefir fram-
kvæmdarvaldi& á hendi, eins og á&ur er sagt,
og er í rann og veru ábyrg&arlaus, en hann
hlýiur a& hafa rá&gjafa, til a& framkvæma all-
ar stjórnaratliafnirnar, því hverjum einun*
marini er þa& ofvaxifc, og svo eru fæstir kon-
ungar hæfir til þeirra hluta. En rá&gjafarnir
hafa aptur alla ábyrg& stjórnarat-
hafnanna fyrir konunginum og.
f y r i r þ j ó & þ i n g i n u, og þess vegna get-
ur engin sú stjórnarathöfn sta&izt til lengdar,
sem kemur í bága vi& vilja þjófcþingsins og
hagsmuni þjó&arinnar. Rá&gjafa-ábyrg&in er
tvöföld, e&a tvennskonar, og má me& rjeítu
nefna hana lagalega og si&fer&islega
ábyrgfc er þannig háttafc, a& þingifc getur sótt
e&a látifc sækja ráfcgjafana í ríkisdóm, um em-
bættisafglöp þeirra og brot á móti stjórnar-
skipuninni, hverju nafni sem heita; en hin
si&ferfcislega ábyrgfc er almennara e&iis og al-
vpg sarnkynja þeirri ábyrgfc sem hvílir á hjú-
inu gagnvart iiúsbónda sínum, og embættis-
þjóninum vi& yfirbo&ara sinn. þa& er me&
öfcrum or&uin, a& eiris og hjúinu er árífcandi
a& ávinna sjer traust og hylli húsbónda síns
til a& geta haldifc vistinni og fengifc kost og
katip, eins árífcandi er rá&gjafanum, a& ávinna
sjer traust og hylli þjó&þingsins til a& geta
haldi& vöidum sínum til langframa. þó nú ó-
neitanlega sje mikifc varifc í bann rjett þjófc-
þinganna, a& mega sækja hvern ráfcgjafa til
dóms og laga fyrir hva& eina sem þeim ver&-
ur á í stjórnarathöfnum þeirra, þá hefir samt
reynslan sýnt og sannafc, a& hin si&ferfc-
i s I e g a á b y r g & i n, er margfalt á-
hrifaog þý&ingarmeiri. þannig vit-
um vjer eigi til a& ríkisþing Ðana hafi nema
a& eins einusinni gripið til lögsóknar gegn
rá&gjafanum þar, í þau 22 ár sem lifcin eru
sí&an stjórnarábyrg&in komst þar á, og var&
sú lögsókn þó árangurslatis; en rá&gjafaskipti
hafa þó veri& þar mjög tí&, sem eflaust hefir
leitt af því, a& hinir dugminni og ónýtari
mennirnir, hafa eigi geta& sta&izt fyrir afli al-
menningsálitsins og á&gangi þjó&þingsins.
Sanra er a& segja á Englandi, þar sem stjórn-
arfyrirkomulagifc er þó or&ið svo gamalt og
gró&ursett í mtfcvitund þjófcarinnar, a& þar
getur enginn stjórnarhei ra haldifc sjer til lengd-
ar, nema hann hati traust og álit þjó&arinnar
og Parlamentsins. þess vegna hetir þa& , ver-
i& regla á Englandi og enda í Ðanmörku, að
þeir af rá&gjöfunum. sem nokkuö hafa þóttst
eiga undir sjer, liafa komi& sjer fram til
kosninga f þjófcþingin, og átt þar sæti sem
þjófckjörnir þingmenn, einungis til a& geta
haft því meiii áhrif á þingin og unni& stjórn-
arrá&unum í hag Má af því marka hverja
þý&ingu rá&gjafa-ábyrg&in hefir, þar sem nokk-
ur þjó&arandi er, a& slíkir afbrag&smenn sem
þeir Palmerston á Englandi, Monrad I Dan-
mörku og fl. þóttust þurfa a& vera þjó&kjörn-
ir þingmenn tii a& geta setifc óhultir a& völd-
vun scm ráfcgjafar.
(Framh. s.).
Eins og kunnugt er, birtist á prenti í Nf«
9 ári nr. 45—46 ritgjörfc, me& yíirskript: „rjett
J