Norðanfari - 31.05.1871, Blaðsíða 2
stjdrnarábyrgSina. Sje Iandstjdrinn gnnga,
verbur staba hans erfibari, því þá getur hann
engu af sjer hrundib, þvf hætt er vib, aí> ef
þingib nær nokkram vibgangi, og iætur nokk-
nb til sfn taka um málefni Iandsins, aí> þal>
verbi landstjóranum harbleikib, meb þessu á-
hyrgbarleysi eba ábyrgbarvibrini, Afleibing-
arnar af þessu eru aubsjebar hverjum manni;
þab kviknar dlfbúb í þinginu og sundurlyndi
og óvild milli þess og landstjórans, ramm-
dráttar og seinlæti í afgreibslu allra mála m.
fl, Og þarf 8vo eigi lengra ab rekja, til ab
sýna, í hve óvænt efni máium vorum er kom-
ib, meb slíku fyrirkoinulagi.
(Framh. síbar).
UM STJÓRNARMÁLIÐ,
eptir
Arnljót Ólafsson,
V
(Framh.).
En þótt nú gamli sáttmáli gerbi enga breyt-
ing á löggjafar- og dómsvaldi Islendinga, þá
var þegar sú mikla breyting á komin, ab gob-
arnir, er ábur voru lögbundnir einvaldshöfb-
ingjar hvorr í sínu goborbi, sem fylkiskonung-
arnir voru til forna í Noregi ábur en Haraid-
nr hárfagri braut þá undir sig — enda má meb
sanni segja ab sfurlungaöldin var hib sama
á Islandi, sem tfminn á undan Haraldi hárfagra
og orustur hans voru í Noregi — höfbu nú
selt einveldi sitt f hendur konúngi, og voru
nú orbnir handgengnir menn hans, ábur valds-
menn og sem Ijensmenn konúngs í
ö b r u I a n d i . þessi umskifti voru því liættu-
legri fyrir sjálfsforræbi landsins, sem í raun
rjettri öll stjórnarvöldin höftu jafnan verib í
höndum gobanna, meb því abþeirnefndu menn
í alla dúma, höfbu sjálfir meb einum 9 mönn-
iim öbrum, cr þeir sjálíir til nefndu, löggjafar-
valdib í lögrjettunni, og sjálfir höfbu þeir
framkvæmdarvaldib hver í sínu goborbi. Hin
forna goborba skipun var nú ab vísu komin
mjög svo öll á ringulreib; en nú fór bún meb
Ölln. Fjórbungarnir og þingin fornu hjeldust
ab eins, meb því ab þeir höfbu föst ummerki.
en goborbin, hvurfu nú ebur voru hvorfin, einn
valdsmabur ebur sýslumabur kom nú hvervetna
í stab þriggja sam þingis goba, og optlega var
einum valdsmanni skipab fieiri en eitt þing
ebur enda mörg þing í einu til yfirrába; kon-
ongur var og sjálfrábur um ab setja valds-
menn sína frá hvenær sem honum líkabi og
fá sýslu öbrum í hendur, og þannig skipa
hvern á fætur öbrum í svo margar sýslur er
hann vildi. Konungur var eigi vib neitt annab
bundin, en ab lögmenn og sýslumenn væri
Islendskir og af gobaætt kotnnir; enda notabi
liann sjer dyggilega þetta sjálfræbisfulla vald
sitt. Bænslur urbu nú ab kalla forustulausir,
því ab handgeingnir menn ebur valdsmenn
konungs fylktu flokk sjer, og hlutu því„ ab
vægja fyrir valdi konnngs”, er Iónsbók var
lögtekin (sbr, Riskupas. I. 718—21.); en
valdsmennirnir stóbu uppi varnarlausir fyrir
sjálfræbi konunganna, fyrir öfund og rógi,
framhleypni og sýngirni sinna manna. þannig
var á þenna hátt mest allt valdib í raun rjettri
komib í hendnr konungi.
Menn hafa ætlab, ab hin mesta breyting
hafi hjer orbib á er Jónsbók var lögtekin, og
þá hafi alþing ; enda alveg mist lögjafarvaldib;
en þettab er eigi svo. Eg verb fyrst ab gjöra
þá athugasemd, ab menn meiga eingan vegin
skoba löggjafarvaldib og dómsvaldib þá á
tímum sem nú; þá breyttu menn eigi Iögunum
nema í síbustu forvöb beldur voru lögin því
nær óbreytanleg nema hvab dómendurnir þok-
nbu þeim, rýmkubu þau og jukn. Dómsvaldib
var þá hib æbsta stjórnarvald, en nú er lög-
gjafarvaldib hib æbsta: Ab vísu var hjá oss
löggjafarvaldib ab greint frá dómsvaldinu ábur
en vjer geingum undir Noregs konnng; en
löggjafrvaldib iiafbi þó næsta lítió ab starfa, er
lögrjettu þáttur í Grágás vottar. þar seigir:
þát er ok at Iögrjetta skal út fara drottins
daga bába í þingi og þinglausnardag, ok á-
vallt þess í milli er lögsögumabur vill, ebur
meiri hlutur manna (o:þingmenn) vilja rybja
lögrjettu. þar skulu menn rjetta lög sín ok
gera nýmæli ef þeir vilja. þar skal bibja
mönnum sýknuleyfa allra, ok sáttaleyfa þeirra
allra, er einkaleyfis skal at beiba, ok margra
lofa annara, svá sem sýnt er í lögum” Grág.
í I. 212 ). Svo er. nú ab sjá, sem lögrjettan
hafi eigi átt mjög anríkt meb lagasetning, er
henni var eigi ætlab annar lögtími starfa sinna
en tveir sunnudagar og einn virkur dagur ár
hvert og átti hún þú ab veita öll leyfi á þess-
um tímum. Ab vísu gat lögsögumabur og
meiri hluti lögrjettumanna skipab logrjettu
ankreitis. En eigi var lögrjetta rudd , ebur
skipub fyrir tilstilli annara, nema þá er ágrein-
íngur ebur þræta varb um hvab lög væri, og
lögbækurnar skáru- eigi skýrlega úr, en þá
skyldi lögrjettan skýra og þýba lögin. En í
þingfararbáiki Jónsbókar IV kap. segir: BEn
allt þat er lögbók sker eigi skilríkilega úr,
þá skal þat hafa af hverju máli, er lögrjettu-
menn verba alliráeittsáttir. Enef
þá skilur á, þá skal Iögmabur rába ok þeir
er samþykkja, n e m a konnngi sýnist annat
löglegra meb vitrustn manna rábi“.
Og í þingfb. IX. kap. segir: „því at þann
úrskurb, er löginabur gjörir á, má engi
m a b u r rjúfa, n e m a konungur sjái at lög-
bók vátti í móti, ebur sjálfur konungur sjáii
at annab sb rettara, ok þó meí hinna
vitrustu manna rábi og samþykki
því at hann er yfir skipabur lögin”, f
fyrri hluta beggja þessara greina er löggjafar-
vald fólgib, auk þess er löggjafarvald al-
þíngis hib forna var eigi af tekib. Sá mis-
munur var þó orbin á eftir lögtekning Jóns-
bókar ab ábur „rjeb afl meb mönnum” í lög-
rjettu og eigi máttu færri en 12 (o: fjörbi
hluti lögrjettumanna) ganga til vefangs (sjá
lögþátt Grág), en nú urbu allir ab vera á
eitt sáttir um skýringu og þýbingu laganna
cf haldast skyldi. En jafnframt löggjafarvaldi
lögrjettunnar fjekk lögmabur og löggjafarvald
hvar svo sem hann var staddur. Löggjafar-
valdib var nú svo samtengt orbib dómsvald-
inu ab þab svo ab segja faldist í því, en þó
var þab eigi fólgib eingöngu í því, ab skýra
og þýba lögin heldur og f því ab auka þau
og rýmka út í ýmsar æsar meb lögdómuna og
dómvejnum (præjudicata og Retssædvaner),
samþykktum og lögmannsúrskurbum; og eng-
inn getur meb sönnu neitab því, ab alþingi
hafbi fyllilega sama vald sem dómar í al-
þjóbalögum (commonlaw) haft hafa á Englandi,
(er eigi hafa hikab vib ab dæma þinglögin
statute law) ómerk, ebur eigi álitib sjer skylt,
ab fara eptir þeim er þeim hefir þott þau ó.
samrýmanleg vib sín lög ebur rjetta dóm-
venju. Vjer getum og sjeb mörg merki
þessa á fornum dómum vorum ; og verib get-
ur, ab alþingi hafi þessa vegna síbur hirt um,
þótt einhver tilskipnn slæddist inn í landib, er
því var illa vib, og sagt þegjandi meb sjálfu
sjer í mebvitundinni um val sitt: „mylsnan
er eigi skabsamleg*.
En meb Jðnsbók varb sú breyting á
löggjafar og dómsvaldi voru, svo sem greinir
þær votta , er jeg hefi tilfært, ab konungur
meb hirb sinni ebur ríkisrábinu í Noregi gjörb-
ist nú æbsti dómari, og því jafnframt æbsti
lögþýbandi ebur löggjafi, í þeim málum, er
lögmabur og sýslumenn fengu eigi fullnabar-
dóm á lokib, svo og í öllum vefangsmálum,
þab cr þeim málum, er lögmabur og lögrjettu-
menn urbu eigi aliir á eittsáttir. Orbin „með
vitrustu manna ráfci“ , f IV. 0g IX kap þingfb.
geta eigi bent til annars en ríkisrábsins í
Noresi. f>ab sýnir bæbi sagan og lögin.
Rjetiarbót Hákonar konungs háleggs 1314
segir: „Til Noregs skal gjöra 12 mánuba
stefnu, svá at þar megi rjett af gjöra þeim
máluin, er lögmenn og sýslumenn fá eigi hjer
yfir tekit*. Tilskipanirnar um yfirrjettinn 27,
marz 1563 og 6 desemb. 1593 nefna bábar,
ab þann dóm er lögmabur dæmi skuli enginn
rjúfa nema konungur sjálfur, og segja síban.
ab menn geti skotib málum sínum frá yfir-
rjettinum — sem ábur frá alþingi — „til vor
og vors elskul. ríkisrábs*. þetta var ekki
nýmæli Upphaf veldis „hæstarjettar„ yfir
málum vorum er þvi ab fmna í Jónsbók.
(Framh. sibar).
Eptirrit af brjefi til herra prófasts al-
þingismanns Gubmundar Einarssonar á Breiba-
bólstab á Skógarströnd.
„þjer haíib heibrabi þingmabur! í brjefi
frá 19. ágúst stranglega bebib mig ab komast
eptir meiningu helztu manna hjer nærlendis
um, hvort ekki muni naubsyn fyrir oss ab
hreyfa málefnib um stjornarbót Islands meb
því, ab bibja konung vorn ab skipa svo fyrir
ab höfubuppástungur aiþingis 1869 verbi veitt—
ar, og nýtt frumvarp til stjórnarskrár verbi
lagt Íyrir þing á Islandi meb fullu samþykkt-
aratkvæbi 1871, eba verbi þessu ekki fram-
gengt, ab búa þá undir bænarskrár til næsta
þings, er fari fram hinu sama, og bebib sje
um ab þjóbflindur verbí kosien oamlívcciut
löguin frá 1849. Sem tilknýandi orsök til
þessara tilrauua hafib þjer talib, ab nú líii svo
út sem konungi vorum og stjórn hans muni
þóknast ab láta mál þetta sitja í sama horfinu
— og mjer skilst — án þess þab geti ná
öblast frekari úrslit.
þetta málefni hefi jeg nú, eptir ósk ybar
borib á nýtt undir álit fleiri grcindra merkismanna
hjer vestra en jeg haföi ábur átt kost á, þeg-
ar ritabi ybur þann 30. f. m. og skal jeg nú
hjernæst aptur taka fram hin helztu atribi úr
umræbum þeirra:
1. Ab málefnib um rjettinda- og reikninga-
kröfur íslenzku þjóbarinnar, sje einungis milli
hennar og konungsins, hverjum hún sje sátt-
málabundin meb iandi sínn, sem sjerskildu meb
þess rjettindum, og ab því leyti eigi ekki Is-
lendingar nrálib ab svo komnu, vib Danastjórn,
eba þeirra þing, sem hafi hvorki frá konungi,
nje Islendingum fengib vald til ab rába mál-
inu til lykta.
2. Ab Islendingum beri ekki, og þeir þurfi
þess ekki heldur, ab þrábæna konung sinn um,
ab frumvörp frá hans hálfu (leiri en komia
eru til innvortis stjórnarskipunar í landinu
verbi lögb fyrir alþing, þareb þeir hafi sjálfir
frá sinni hlib, einnig rjett til ab gjöra frum-
varp til liennar, þegar tími sje til þess kom-
inn, og eptir því sem þeir þá ætia hana bezt
lagaba, ab rjettindum þeirra og lögum, þar á
nróti telja menn í sögbum tilgangi naubsyn-
legt ab bibja allraundirgcfnast um þjóbfund,
hvar staba landsins f ríkinu ransakist og ræb-
ist, verbi hún ekki án þess, ab lögum og rjett-
indum viburkend.
3. Ab þab sje annab mál, álíkt því er hjer
um ræbir, er hafi komib til ttmræbu á þingum
1867—1869 , þarcö þab hafi aö mestuleyti