Norðanfari - 22.06.1871, Síða 1

flO. ÁM
AKUREYRI 22, JÚNÍ 187h
M «5.-8«
.n’OKKRAR athugasemdir um stjórn-
ARBÓTARMÁLIÐ.
(Eranih). Vjer göngum afe því sem vísu,
aí) þeir sem lialda taum stjörnarinnar í einu
sem öfru, og þykir allt gullvægt sem kemur
úr þeirri átt, mnni segja, a& þó citthvafe kunni
a& ver&a bogi& í fyrirkomulaginu á fram-
kvæmdarstjórn þeirri, sem oss cr fyrirbugufc,
þá bæti þab úr skák, afe alþing á ab fá, fuli fjár-
hagsráí), og frjálsann skatta-álögurjett í vor-
um sjerstöku málum, Vjer skulum fúslega
játa þab, afe rnjög mikife er vari& í fjárbags-
rá& þjóbþinganna, þegar þau eru sett jafnIrlifea
framkvæmdarvaldinu, e&a mefe ö&rum or&um :
þegar framkvæmdarstjórninni er þannig kom-
ib fyrir, a& hún beri eigi fjárforræ&i þings-
ins ofurli&a. En á&ur en vjer förum a& skýra
fyrir oss, bvernig fjárforræ&i þa& sem alþingi
er ætla& a& fá í frumvörpunum 1869, muni
taka sig út me& því fvrirkomulagi á fram-
kvæmdarstjúrninni sem þar er gjört rá& fyrir
skulutn vjer gjöra oss ljóst bvemig fjárfor-
ræbi þjó&þinganna er bátta& í öfcrum lönd-
lim, þar sem lögbundin konungstjórn er á
komin. þar bagar svo til allsta&ar þar sem vjer
höfum baft afepurn af, a& framkvæmdar-
8tjórnin — rá&gjafar konungs — eru skyldir
til a& gjöra þjó&þinginu skýra grein fyrir
hverjum skildingi sem þeir bafa undir hönd-
um af fje ríkisins. Sá rá&gjafanna sem hefir
fjárstjörnina *.í hendi , framieggur árlegann
reikning fyrir þingifc yfir tekjur og útgjöid
ríkisins, og er skyldur a& gjöra grein fyrir
hverju atri&i þar afc lútandi, smáu sem stóru.
Getur þingife kraíifc rá&gjafann tilábyrg&ar, hafi
hann farifc óliötiduglcga me& fje ríkisins, c&a
Bólundafc því a& óþö'rfu. þá framleggur ráfc-
gjafinn enn fremur áætlun um tekjur og út-
gjöld ríkisins hi& næst komanda ár, og er slík
fjárbagsáætlun sunistu&ar föst, c&a lögbtind-
in ; þa& er afc segja, á& fyrirfratn er ákve&ifc
me& lagabo&i, liverri uppbæ& útgjöld ríkisins
mega ná. Reyndar þykir hin lasta — e&ur
lögbundna — fjárbagsáætlun fremur sker&a
frjáls fjáihagsráfc þinganna, en úr því er aufc-
velt a& bæta tne& fjáraukalögum, sem
þingifc hefir rjett á a& semja og samþykkja,
þegar me& þarf. Nú hrökkva eigi tekjnr rlk-
isins fyrir gjöldunum, efca stjórnin e&a þingifc,
c&a bvorltveggja í sameiningu, vill gjöta ein-
bverjar umbætur, til bagsmuna fyrir þjó&fje-
lagife, svo setn stofna skóla, leggja nýja vcgi
o. 8. frv. en fje er ekki fyrir liendi sem vari&
ver&i til þessa , þá befir þingifc rjett til , afc
leggja nýja skalta á þjó&ina til a& fá þa& fje
sem þafc álítur afc þurfi mefc , til afc fá fyrir-
tækinu framgcngt, og í þessu er skattaálögu-
rjeltur hvers þings ciginlega fólgin. Svo liafa
og þjó&þiugin þann dýrmæta rjett, a& breyta
görnlum sköttum 0g tollum , efca afnema þá
me& öllu , þegar þeir þykja óbagfeldir, c&a
órjettir. þegar nú stjómarábyrg&in er föst og
tiaust, og sje benni þannig bátta&.sem vjer
liöfum á&ur ávikifc, fer einl.ar vel á þessu
fyrirkomulagi, og þafc hefir allsta&ar reynst
mjög hagfellt, til a& eíla lieill og velmegun
þjó&anna. Reyndar mun engin lögbundin
stjórn þora afc rá&ast í nokkurt þafc fyrirtæki
er bafi nokkur fjárframlög í för me& sjer, sem
hún eigi belir fcngifc samþykki þjófcþirgsitiB
fyrir, en reynzlan bcfir sýnt þafc og sannafc,
afc engi bætta er á afc slíkt verfci nytsömum
fyrirtækjum til tálmunar, því allsta&ar þar sem
bærilegt samkomulag er, ntilli sljórnar og
þings, liafa þingin reynzt næsta eptirlát í, a&
útvega þa& fje sem á befir þurft a& baida,
undir þessttm, e&a iiinum kríngumstæ&um.
Látum oss nú sjá, livernig þetta kemur
beitn vi& fjárbagsrá& þau, sem alþingi eru ætl-
u&. Alþing á a& fá fjárforræ&i í sínum sjer-
stöku málum, þa& er a& segja , þa& á afc fá
umráfc yfir afgjöldtinum af bintun liliu leyfum
sem eptir eru af þjó&jörfcunum , tekjunum af
sýsiunum , og svo þessu tillagi frá Ðönum.
Svo mun þafc og afc líkindum fá Ijúft leyfi til,
afc leggja nýja skatta og álögur á landifc, ef
því sýnist svo. þetta væri nú allt saman gott
og blessafc, ef bjer slæfci eigi þinginu til ann-
arar bandar, hinh ábyrg&arlausi danski rá&-
gjafi, me& skósvein sinn landstjórann. þetta
öfuga og fráleita fyritkomulag, í framkvæmd-
arstjórninni, grefur undirstö&una undan fjár-
forræ&i þingsins, og gjörir þa& a& tómum
skugga. Oss mun ver&a svara& því, a& hvafc
sem stjórnarábyrg&inni lí&i , þá geti þingi&
jafnan neitt fjárforræ&is síns; en iátum oss
sko&a hvernig þetta kemur út f reyndirmi.
Landstjúranum ver&ur a& vísu, a& líkindum,
gjört a& skyldu, a& gjöra þinginu grein fyrir
me&fer& hans, og rá&gjafans, á landsins fje,
og haiin ver&ur máske látíntí* framleggja fyrir
þingib , alla þar a& lútandi reikninga. En
liva& sto&ar svo þingifc þafc, a& fá a& sjá og
yfiriara siíka reikninga, þar sem landstjórinn
er ábyrgðarlaus, og mun þess vegna jafnan
grfpa til þeirra úrræ&a, a& skella skuldinni á
rá&gjafann, fyrir iiva& eina, sem ailaga kann
a& fara í fjársljórninni; en eins og á&ur er
Ijóslega teki& fram, mun ver&a, árangurlaust
fyrir þingi&, a& snúa ábyrg&inoi á liendur hin-
um danska rá&gjafa. þa& er auísætt a& vorri
iiyggju , a& af slíkn fyrirkomulagi hlýtur a&
kvikna, óvild og sundurlyndi, milli landstjór-
ans og þingsrns, sem mun standa ölluin e&li-
legum framförum vorum fyrir þrifum. ogsvipta
oss þeim ávöxtum sem vjer me& rjettu getum
vænt oss af gó&ri og bagfeldri stjóinarskipun.
Oss mnn enn frenntr ver&a svar9& því, a& fari
landstjórinn e&a rá&gjafinn óhöndulega me&
landsins fje, og brúki þa& á móti þingsins rá&i
Og samþykkr, þá sje þinginu þó jafnan inn-
anliandar a& neyta þess rjettar sem því, má-
ske ver&ur veittur, a& synja um a& útvega,
e&ur ávísa fje&. Gott og vel. þetta er hife
belzta vopn þjó&anna, gegn árásum og yfir-
gangi, drottnunargjarnra, og einrá&ra stjórn-
enda, og þetta er hi& eina band, sem þingife
ætti a& geta baft á landstjóranum. En hva&
leiddi svo af því, ef þingi& neyddist til a&
synja um fje til þeirra stofnana, sem ossmáske
getur legifc líf og velferfc á a& koniist upp fljólt
og vel ? þa& er au&sætt a& afiei&ipgarnar
yr&u þær, a& cngu því yr&i til lei&ar komi&,
sem til umbóta horf&i, svo allt stæ&i í sta&,
e&a hnýgi aptur á bak, a& barmi glötunar-
innar. Er cigi ólíklegt, a& þetfa tilfelli sem
vjer höfum nú rætt um, kunni a& koma fyrir,
því vjcr böfum reynsluna fyrir oss í því, a&
þessurn leig&u konungs þjónum, befir á stund-
um a& undanförnu hvorki or&i& landsins fje
— 51 —
drjúgt í höndum, nje því vari& svo hagan-
lega sem skyldi, og má sjá þess of mörg
merki bjer á landi.
A& vorri hyggju veríum vjer því litlu
sem engu betur farnir en á&ur, þó þinginu
ver&i veitt þetta svo kalla&a fjárforræ&i, liiö
helzta sem vjer máske græ&um vi& þa&, er,
a& þingi& fær líkiega frjálsari hendur, til afc
leggja á oss nýjar álögur; en slíkann rjett virfc-
ist oss eigi þörf á afc kaupa dýrum dómum.
Stjórnin hefir heidur aidrei meinafc alþingi, afc
leggja á landifc nýjar áiögur; mikiu frcmur
liefir hún þrásinnis gefifc þinginu tækifæri tii,
a& fara ósnýkjulega ofan í vasa landsmanna,
þegar henni hefir virzt vjer ætla afc verfca of-
þungir á fófcrunum, en satt er bezt um þafc,
afc þingifc befir jafnan tekife heldur dræmt vifc
þesslei&is veitingum frá stjórninni. Má og
vera a& þingife hafi kynoka& sjer vi&, a& sam-
þykkja nýjar álögur á landi&, þar sem þafc
haf&i enga vissu um, tii hvers þeim yr&i vari&,
og enga ábyrg& fyrir því, a& mcfc þær yr&i
farife samkvæmt tillögum þess. þetta sama
ætlum vjer muni ver&a ofan á, þó þingife fái
óbnndnari hendur í or&i kvc&nu, allt svo lengi
a& stjórnar ábyrg&inni er eigi komi& í fulla
samhljó&an vi& hi& aukna vald þingsins.
I sambandi vife fjárforræ&i alþingis, stend-
ur fjárhagsa&skilna&urinn a& nokkru leyti, og
þess vegna ver&um vjer afc minnast hans hjer
niefc(fám or&um. þafc kt sem sje au&sæít, afc -éí
Ðanir gjör&u oss rýflega úr gar&i, nú þegar
þeir ætla pss sjálfum afc fara afc sjá fyrir pss,
þá er miklu fremur bættandi á afc taka vifc
fjárforræfcinu, þó þafc sje mefc þeim ann-
mörkum, sem þafc nú er, og afc fratnan er á-
vikifc; en þafc fer fjarri, a& kostir þeir sem
Danir setja oss um fjárhags afcskilng&inn, sjeu
a&gengilegir. Fptir frumvarpi Kriegers, eig-
um vjer a& fá 30,000 rdl. fast árgjald sem
svo er kalla&, og 20,000 rdl. um 10 ár, sem
þar á eptir fer mínkandi um 1,000 rdl. á árí,
þar til því er lokife a& 30 árum li&num. Eins
og kunnugt er, befir a& undanförnu vqrifc binn
mesti ágreiningur milli stjórnarinnar og alþing-
is um uppbæfc þessa fjártillags. Alþing hefir
sem sje aila jafna fylgt þyí fast fram, afc vjer
hef&nm hreina og beina rjettarkröfu til, í hifc
minnsta 60,000 rdl. árgjaids, úr binum sam-
eiginiega ríkissjófci, efca sem svarafci 1,500,000
rdi. innstæfcu og hefir þingifc en fremur heirat-
afc. afc vjer fengjum óuppsegjanleg ríkisskuida-
brjef, fyrir tillaginu, hvort sem þafc yr&i meira
e&a minna en þetta. Stjórnin befir Iijer farifc
undan í flæmingi; hún hefir í raun og veru
ekki gengi& beinlínis á raóti rjettarkröfum vo.r-
um, en reynt til afc draga úr þeira sem. mest.
Uppbæfc fjártillagsins hefir leikifc á ýmsu, og
þafc scm þinginu befir verifc gjörfcur kostur á
afc fá í eitt skipti, hefir verifc uppbafifc aptur
í næsta skipti. þannig var þingi.nu 1865,
pjörfcur kostur á 42,000 rdl. tiltagi um 12 ár.
1867 var f hinni konunglegu auglýsingu til
þing8ins, beitife 37,500 rdl. föstu tillagi, og
12,500 rdl. um 12 ár. Og 1869 eru þessi
lilbofc komin ofan í 30,000 rdl. fast og 20,000
rdl. laust tillag. Loksins befir þá stjúrnin
ráfcifc þafc af, afc láta ríkisþtngifc skamta oss
fjártillagife úr hnefa, og þarf engann afc fur&a,
þó ríkisþingifc hafi veitt hina minnstuupphæfci