Norðanfari - 01.07.1871, Qupperneq 1

fO. AR
M 27.-2»,

UM STJÓRNABMÁLIÐ,
eptir
Arnljót Ólafsson.
V.
(Nifturlag). Af því aí> konungur helir
rjett á aft veita embætti, þá er þaft og kon-
unesrjettur aft fornu og nj’ju, aft veita útlend-
um mönnum jafnrjetti til embætta vift heim-
borna menn. Aft öftru leyti er rjettur útlend-
inga í landinu til dvalar, atvinnu, jarftakaupa,
sveitarframfæris o. b. frv. almennt löggjafar-
málefni. En ef land'tjárnin yrfti innlend í
sönnum skilningi og heffti konunglegt vald yfir
öllum efta þá allflestum málum vorum, þá
íinnst mjer aft þetta mál (fæftingjarjetturinn)
ætti aft heyra undir Iandstjórnina og alþingi.
J’ótt dómsvald hæstarjettar í vorum málum
eigi kyn sitt aft rekja til hirftdóms konungs
. sbr Danehof og aula regis), þá er þaft mál,
aft minni hyggju, alls ekki alríkismál eftur
konungsrjettur, er angljóst er af því, aft kon-
Ungur háir nu enga dóma sjálfur, svo og hinu,
aft dómsvaldift er í þingfrjálsum löndnm svo
aftgreint frá landstjórnarvaklinu', aft dómar all-
ir eru í störfum sínum sjálfum sjer ráftandi
og óháftir stjórninni, og sama hlýiur hjer aft
verfta, þá er stjórnfrelsi er á komift. Hæsti
rjettur er pú samríkismál , er sjÚ!r<,agt dettur
niftur er tímar lífca frá því er vjer fáum þjóft-
frelsi, eptir því sem lög vor verfta íslenzku-
legri aft efni og búningi. Ákvörftunin um
hæstarjett í sambandsskránni á þvf sæti meft-
al bráfabyrgftargreina stjórnarskrár vorrar.
þessi ern þá alríkismál þau er jcg vil
telja : Ríkiserfftir, rjeitur konungs til aft bafa
Stjórn á liendi í öftrum löndum , trúarbrögft
konungs, fulltíftaaldur, vifttaka bans vift stjórn-
inni, rfkisstjórn f forföilum konungs, ef kon-
ungslanst er (sbr. 3. gr. ríkiserfftalaganna),
kontingsmatan, Iífeyrir konungsættmanna, rík-
isráftift, viftskiptamál vift önnur iönd, peninga-
slátta, rjettindi innborinna manna (= fæft-
ingjarjetturinn) ; útbofc og leiftangur, ríkisskuld-
ir og ríkiseignir. Jeg hefi sýnt, afc vjer haf-
im aldrei haft yfir þessurn málum aft segja,
frá því er vjer gengum á liönd Noregskon-
ungi, og aft vjer hafim jafnframt verifc lausir
vift allar þær skyldyr er af þeim leifta. Hjer
eru þá I a n d a m e r k i n milli a I r í k i s -
m á I a og v o r r a e i g i n n a m á I a ; en vor
e i g i n mál eru öll mál önnnr, þau er land
vort varfta. Póstgöngur milli laridanna eru
undantekning nú sem stendur. Hugsun Is-
lendinga, þá er þeir gjörftu gamla sáttmála,
hefir aft ætlun minni verift sú, aft liafa sem
lausast sambandift niilli sfn og konungsins ;
fyrir því eru svo fáar greinir í sáttmálaniim,
er lúta aft sambandinu vift konungdóminn, en
fleiri apiur er áhræra viftskipti þjóftanna, eft-
ur rjettindi Islendinga í Noregi. En hvaft
ura þaft, þetta var svo hyggilega gjört og svo
hcntugt fyrir oss, aft aldrei mnn annafc hent-
ngra, meft því aft aufcsætt niá þykja, afc vjer
öftlumst engin gagnleg rjetlindi , en tökumst
aptur á hendur hinar þyngstu skyldur, ef vjer
attim aft taka tiltölulegan þátt vift Dani f
öllum ahíkismálum ; en liitt væri hin mesta
íásinna og ósanngimi, afc hugsa sjcr aft fá
AKUREYRI 1. JÚLÍ I87L
rjettindin ein, en vera alveg laus vift skyld-
urnar. Sambandsskráin 2. jan. 1871 teiur í
3. gr. npp vor eigin mál , og get jeg eigi
fundift betur, en aft landamerkin verfti þar hin
sömu sem hjá injer hafa orftifc eptir gamla
sáttmála; en þetta verfcur enn aufcsærra, þá
er litifc er til 2. gr., er hljófcar um alríkis-
málin, meft því aft sjálfsagt má virfast, aft
engin mál liggi á milli 2. og 3. gr., efcur,
sem er liifc sama, milli alríkismála og Islands
eiginna mála, önnur en þau er sjálf lögin til
taka (sjá fyrri málsgrein 6. gr.), ella yrfti
þaft „skarft í vör“ laganna, er eigi yrfti
fyllt til hlitar, heldur gerfti þafc lögin sjálf
,.óendanlega“ óákveftin ; en óskynsamlegt er afc
ætla slíkt, allra helzt afc raunarlausu efcur aft
minnsta kosti aft naufcsynjaiausu. Eptir 2. og
3. grein laganna fáum vjer rýmra svifc vorra
mála en Danir sjálfir fengu eptir lögunum 29.
ág. 1855, er þrengdu grundvallarlög þeirra,
því aft vjer fáum tol)málT 0g hermái vor, ef
noklcur yrfci nokkurn tíina, og má þaft sannar-
lega heita vel og frjálsmanrdega vift oss úti
látift. I stuttu máli sagt, þá er inntak sam-
bandsskránnar fólgift í því tvennu : aftskilnafci
og sambandi stjórnmálanna og aftskilnafti og
sambandi fjárhagsins. Um fjárhaginn og fjár-
framlög Dana vifc oss ætlafcj jeg mjcr aft rita,
en verft nú aigjörlega afc sleppa þvf, sakir rúm-
leysis í blaftinu, Aftskilnaftur stjórnmálanna
er alveg gjörr eptir samþykki og uppástung-
um alþingis , nema þaft er sambandsskráin í
6. gr. nefnir aft eins „æztu stjórn (slenzkra
mála í Kanpmannahöfn1 11, en alpingi 1869 gekk
aft miklu þrengri og lakari kostum, er þafc
samþykti danskan ráfcgjafa í Kaupmanna-
liöfn yfir vorum málurn út lijer mefc ábyrgft,
eftur rjettara sagt ábyrgftarleysi, fyrir ríkis-
deginum þessi ákvæfi í frumvarpi þingsins
varna oss aö fá innlenda stjórn mefc ábyrgft
fyrir oss ; en eptir 6. gr. í sambandsskránni
getum vjer fengift hvorítveggja.
Ef vjer eigum aft fá stjórnarbót þá , er
geti komifc oss aft rjettu haldi og notum, þá
nægir engan veginn, aft alþingi fái iöggjafar-
vald og fjárforræfci, heldor er og alvcg nanft-
synlegt, aft vjer fáum stjórn innanlands í vor-
um málum , er hafi fitlla ábyrgft gjörfta sinna
og framkvæmda fyrir alþingi. þeir menn, er
um þetla efni hafa ritaft mest og bezt, hafa
lagt þaft til, aft 3 manna yfirstjórn yrfti sett í
Reykjavík, og enda jarí Iíka, Islendingar heffci
og erindreka í Danmörku. Tillaga þessi er auft-
sjáanlega sniftin eplir stjórnlögum Norftmanna;
en þó slíkt skipulag geti átt þar vift, og frjálst
eftur vel hentugt er þaft þó eigi, þá væri þaft
miklu óhentugra hjer, meft því afc löndin, Is-
land og Danmörk, eru bæfti miklu ólíkari hvort
öftru aft ölium aftalatvinMivegum og líkamíegri
þjóf menning , og eins miklu fjarlægari hvort
öfcru, en Noregur og Svíþjófc. Ef vel á aft
vera, hlytur landstjórnin aft vera á sama stafc
sem þingift, og hafa á hendi fullt framkvæmd—
arvald í þeim málum er til þings liggja. I
1) 8. lift 2. greinar væri Ijósara og íslenzku-
legra aft þýfta þannig: skattamál (= directe
Sl<attevæsen) og lolimál (= indirecte Skatte-
væecn.
stuttn máli, í sama landi sem þingift er þarf
a& vera mafcur meft konunglegu valdi í ölium
eftur allflestum innlendum málefnum, svo og ráft-
gjafar lians, er beri ábyrgftina. Ef löggjafarvald
og fjárforræfti þingsins á afc geta komift aö
sönnum notum, þá verfcur aft vera sú landstjórn
hjer, er geti hæglega unnift s a m a n vift
þingift, svo sem, aft búa til lagafrumvörp og
fjárhagsáætlun, leggja þau fram á þinginu og
verja þau þar, samþykkja eftur ósamþykkja
lagafrumvörp þingsins, aft framkvæma Iögin,
úthluta fjárveitingum þingsins, og í einu orfti
sjá um aft ályktunum þingsins verfti framgengt.
Til þessa nægir engan veginn eintómt ráft-
gjafarvald; og næsta vafningssamt yrfti aft
senda allt þafc til Danmerkur, er konungs
staftfesting kemtir til, hvort svo sera menn
ætti þar eritidreka eftur ráftgjafa. Hluturinn
er sá, aft ráftgjafinn verftur eigi aftskilinn frá
æftsta valdsmanni, og heldur eigi frá þinginu,
nema svo fari, aft stjórnarframkvæmdin falli
í mola og aft stjórnarábyrgfcin hverfi. Ef lög-
in eiga aft vera hentug, þá verfcur stjórn sd
er ræftur fyrir lilbúningi frumvarpanna, aft
vera nákunnug þörfnm og nauftsyn landsins ;
eigi þau afc vera þjðftleg, hljóta þau aft spretta
upp á skauti ættjarftarinnar; ef landstjórnln á
aft vera fulldugleg, þá verftur hún og aft hafii
fullnægilegt vald til þess; eigi hún aft vera
skjótráft og hollráfc, framkvæmdarsöm og verk-
hyggin, þá verftur hún aft vera innlend í orfts-
íns fulla skilningi.
þetta er nú hægt aft sjá, en líklega örft-
ugt aft fá. þaft er hægt aft segja: jeg vil fá
einn mann hjer á iandi, er sje oss í konungs
staft í öllum inniendum málum vorum, og hafi
einn eftur (leiri ráfcgjafa sjer vift hönd, er beri
alla ábyrgfcina; en örftugra verftur, ef konungi
sjálfunr sknlu geymd nokkur landsmál aft
nokkru, úr aft ieysa, hver mál landsstjórnin
þurfi þó endilega aft hafa meft höndum. Reynd-
ar fæ jeg eigi sjeft, aft neitt geti eiginlega ver-
iö f móti því af hálfu Danakonungs, þóttsvo
væri áskilift, aft hann skyldi framkvæma allt
sltt konunglega vald í og yfir hinum s j e r-
s t ö k u efcur i n n I e n d u málum vorum ein-
göngu fyrir milligöngu eins manns
hjer á landi, er hann sjálfur til nefnir.
Þessi konungsfulltrúi ætti þá aft hafa allt kon-
ungs vald meft höndum, svo sem: Kvefcja til
alþingis, fresta þingi, rjúfa þing og ljúka þingi,
aft staifesta og neita aft staftfesta frumvörp
þingsins; í annan staft, aft veita þau leyfi, und-
anþágur og forrjettindi, er konungs undirskript
nu kemur til; veita uppgjöf á sökum, nema
sjálfsagt eigi á sökum ráfcgjafa sinna, mega
fresta framkvæmd á dómum o. 8. frv.; víkja
mönnum frá embættisstörfum fyrir yfirsjónir,
flytja embættismenn, veita öll verzleg embætti,
nema ef vera skyldi dómenda embættin í yfir-
dómi landsins, og öll brauft í iandinu ásamt
byskupi, svo og kennara embætti, og þætti
mjer þá ve! til fallift, afc hann veitti embættin
vift prestaskólann afc minnsta kosti ásamt bysk-
upi, svo scm nú er tltt um brauft þau er stipts-
yfirvöldin veita. En konungnr nefnir biskup,
þar tíi þaft kemst á afc prófastar kjósi hann,
svo setn klerkdómurinn gjörfci til forria. Efcur
— 57