Norðanfari - 28.07.1871, Qupperneq 1

9MBMFÁRI.
M 8S.-33
tO. ÁR.
nokkrak athugasemdir um stjórn-
ARBÓTARMÁLIÐ.
(Framh ). Vjer göngum a& þvf sem vísu,
afi oss muni verf a svarab því, a& vandalaust sje.
ab rífa þab nibur sein afcrir byggja, og setja
ckkert í stabinn. því skal fúslega játab, ab
þab er einkennilegum erfibleikum bundib —
eins og stjörnin sag&i sjálf, í ástæfiunum fyr-
ir gtjóinlagafrumvarpinu 1867 —, ab koma
yíir.stjórn þessa lands svo fyrir, ab þörfum
vorum og rjettindum sje borgib á eina hlib,
en á hina hlibina sje eigi haggab því stjórn-
lagalega sambandi sem vjer höfum verib í vib
konungsríkib. þessir erfibleikar eru af eblileg-
um rótura runnir, sem sje af fjarlægb Islands
frá absetri konungsins, sjerstökum lands- og
lifnabar-háttum hjer, frábrugbnu þjóberni og
mörgu fleiru. En þó ætlum vjer a& þessu
mætti haga á allt annan og tryggilegri hátt
en gjört er f stjórnarskrárfrumvarpinu 1869.
Vjer skulum sleppa öllu orba stríbi vib Dani,
og eltki nefna „gamla sáttmá!a“ á nafn, nje
nokkur önnur data sem sýna og sanna ab vjer
höfum þó annan og hærri rjett, en vera und-
lægjur hinna annara þegna konungsríkisins í
hvívetna. Vjer skulum halda fast vib þab
sem stendur í hinum ný-útkomnu stjórnar-
stöbulögum 2. janúar þ. á , ab Island sje
Bjerstakur hluti konungsríkisins*, me & sjer-
n t 5.1 u vr. 1 » n d s r j e t t i n d u m ; þv! bío
þessi setning löggjafans meira en orbaskrum
eitt, er aubsætt, ab Danir eru þá loksins falln-
ir frá þeirri hjervillu , a& innlima oss í kon-
ungsríkib, og setja oss á bekk me& hjerubun-
um í Ðanmörku sjálfri. Nú er loks hátí&lega
viburkenndur rjettur vor, til a& fá sjerstaka-
stjórn ; e&a me& öbrum or&um: til sjerstak-
legs fyrirkomulag á hinni æ&stu stjórn vorra
sjerstökn innlendu mála, og þá er nú alla-
rei&u nokkub fengib.
Vjer höfum á&ur í grein þessari sýnt
framm á þa&, a& í lögunum 2. janúar, eru
skýr takmörk sett milli hinna sameiginlegu
og sjerstöku mála. Vjer erum útilokabir frá,
a& taka nokkurn þátt í löggjöfhinna sameig-
inlegu mála, eins og vjer líka erum a& sinni,
lausir vi& öll gjöld og skyldur, sem af þeim
lei&a. þetta fyrirkomulag viljum vjer ekki
lasta, því þa& er hvorttveggja a& atkvæ&i vort
í sameiginlegum , e&ur alríkismálum-, verbur
jafnan harla þý&ingarlítib, enda er oss geymd-
ur rjettur til a& taka þátt í þeim, þegar tími
er til kominn, og oss þykir þa& tilvinnandi
(sjá 2. gr. laganna). En þar sem vjer erum
nú lausir vi& sameiginlegu málin a& sinni, þá
* Reyndar stendur í lögunum „óa&skiljan-
legur hluti Danaveldis" og er þetta or& þa&
hænsnatrje, sem stjórnin befir allajafna hangt
á, me& óskiljanlegrí fastheldni. En þab er
hvorttvegg.ja, a& þetta or& er harla óheppilega
valib, og heíir a& vorri ætlun, enga stjórn-
lagalega roerkingu, enda er hugmynd sú sem
or&iö, efur setningin á a& tákna, í raun og veru
þý&ingarlaus; því hversu óslítanlegum bönd-
um sem ísland tengist Danmörku á pappírn-
Um, cr au&sætt, ab svo sem vjer erum í eng-
um færtim um a& ábyrgjast Ðönum a& þetta
samband haldist frá vorri hlib um aldur og
æfi, qins lítib geta Danir ábyrgst oss frá sinni
hli&, a& þeir geti haldib oss í sambandinu vi&
sig, í hverjum þeim biltingum sem abkunna
aö bera fyrir þeim.
AKUREYRI 28. JÚLÍ 1871*
vir&ist oss engin þörf á a& fara a& íhuga e&-
ur rannsaka nú þegar , hvern þátt vjer ætt-
um a& taka í stjórn þeirra , og þess vegna
viljum vjer beina athugasemdum vorum a&
eins a& fyrirkomulaginu á stjórn hinua sjer-
stöku málanna.
Hjer kemur þá fyrst sú spurning fyrir:
Hvort er landiö fyrir konunginn, e&a konung-
urinn fyrir landi& ? Flestir munu svara, a&
konungurinn sje til or&inn fyrir landiÖ, en
landiö ekki fyrir konunginn. Játi menn þessu.
hljóta menn og ab vi&urkenna , a& konungin-
um beri a& laga sig eptir landinu ; enda ligg-
ur þetta í hlutarins eöli, því a& ekkert land
í heimi er svo skapaö, ab þa& ver&i snibi& á
hnje sínu, eptir ge&þekkni einstaks manns.
Hjer kemur þab þá fram , a& hverjum kon-
ungi er lögö sú skylda á her&ar af forsjón-
inni, a& haga stjórn sinni , eptir sjerstökum
þörfum og ásigkomulagi hvers þess lands sem
hann er yfirskipabur. þegar vjer nú heim
færum þessa setningu til lands vors , hljótum
vjer a& komast a& þeirri ni&nrstö&u, a& Dana-
konungur — sem fyrir „rás vibburbanna“ en
ekki a& vorum eigin hvötum, e&ur tilverkna&i,
er orbin vor æ&sti yfirma&ur , — sje skyldur
til a& haga stjórn sinni eptir sjerstökum þörf-
um og ásigkomulagi landsins. Yjer höfum
á&ur sýnt framá, hve frá leitt, og í alla stabi
óhagfcllt þafc stjórr.ar fyriikomulag er , sem
oss var fram bofci& í stjórnarskrárfrumvarp-
inu 1869 Vjer skulum bæta því vi&, a& þab
er alveg óhugsandi, ab nokkur stjórn geti or&-
i& hjer a& li&i, e&a tilætlubum notum. sem
hefir a&al a&selur sitt í Kaupmh., e&a í 300
mílna fjarlægb frá landinu sjálfu, hvar allar
stjórnarathafnirnar eiga fram a& fara. Hjer get-
ur því naumast verib spursmál um annab, en
a& stjórnin hafi a&setur sitt í
landinusjálfu. A&húnsje útbú-
in því umbo&svaldi, sem sje full-
komlegasamsvarandi, ogí fullri
samhljó&an vi& hi& aukna lög-
gjafar vald alþingis; og a&hún
hafi fulla ábyrgb gjör&a sinna
fyrir alþingi, og engu þingiö&ru.
þetta er sú rjetta undirsta&a, sem ver&ur a&
hyggja ó, eigi þessi stjórnar bygging ekki a&
hrynja í grunn ni&ur eptir hendinni. Vjer
skulum ekki fara langt út í þa& a& sinni,
hvort nau&synlegt sje a& fleiri en einn mab-
ur sje í stjórninni, jafnvel þó oss sýnist ó-
hugsandi, a& ætla einum manni svo yfirgrips-
mikil og vandasöm störf. Vjer skulum heldur
eigi fá oss til or&a , hvort þessi stjórn yr&i
nefnd rá&gjafastjórn, e&a einhverju
ö&ru óvir&ulegra nafni. Nafnib er fyrir
minnstu, og Ðönum er aldrei um tiguleg nöfn
hjer hjá oss ; þa& er afcal atri&i&, a& stjórnin
sje eigi ö&rum böndum bundin en þeim, sem
stjórnarábyrg&in, og löggjafar atkvæ&i þings-
ins leggur á hana.
þessu næst kemur til íhugunar um fyr-
irkomulagiö, á sambandinu milli landstjórnar- ,
innar hjer, og konungsins ; því a& um annab
samband getur ekki veriö a& ræ&a, eptir því
sem vjcr höfum hugsab oss stjórnar fyrir-
komulagib. A& vorri ætlun, er hjer eigi nema
um tvo vegi a& velja; annabhvort, a& vjer
— 67 —
höfum umbo&smann, e&ur erindreka í Kaup-
mannahöfn, undir handarjabrinum á konung-
inum, og sem flytji fyrir honum, af hendi
landstjórnarinnar og alþingis , öll þau mál er
undir konungs úrskurö, og konunglega sta&-
festingu, liggja a& lögum. E&a a& yfir land-
stjórnina sje settur ma&ur, rae& konnnglegu-
valdi og myndugleika, sem afgrei&i þessi mál
( umbofci konungs. Gjörum rá& fyrir a& hann
yr&i nefndur jarl efca landstjóri, — nafnib er
fyririr minnstu — en þa& er a&alatri&ib, a&
hann hafi nægilegt vald, til a& lei&a til lykta
öll þau mál er til konungs kasta þurfa a&
koma. Vjer skulum nú huglei&a, hvort af þessu
tvennu muni vera tiltækilegra.
Hngmyndin um erindsreka fyrir íslanda
hönd í Kaupmannahöfn, er ekki ný. Henni er
hreift f Nýjum fjelagsritum, og fleirum rit-
gjör&um sem út hafa komiö um stjórnarbótar-
máli&. Og oss minnir eigi betur, en a& nefnd-
in, sem fjallafci um stjórnarbótarmáli& á þjó&-
fundinum 1851, stingi einmitt upp á erinds-
rekanum. Störf erindsrekans yr&u einungis
fólgin í þv(, a& hann flytti málin fyrir kon-
ungi, af landstjórnarinnar og landsmanna hendi,
og a& þessu leiti yrbi hann rábgjafi konungs,
og sem rá&gjafi ætti hann a& undirskrifa lög-
in me& konungi. þa& er vitaskuld, a& erinds-
rekin verbur a& hafa fulla ábyrgb embættis-
gjör&a sinna fyrir alþingi, og sú skylda hiýtur
a& hvíla á honum, a& mæta á þinginu, þegar
þess yr&i krafist, til a& svara fyrir gjör&ir sín-
ar. þa& sem oss vir&ist einkum mæla me&
þessu fyrirkomulagi, er þa&, a& rekstur mála
vorra yrbi mjög einfaldur og óbrotin, þar sem
vjer ættum vi& erindsrekann einann, en hann
aptur vi& konung. Aptur ver&ur þess eigi
dulist, a& sta&a erindrekana yr&i mjög vanda-
söm og vjer ættum miki& í hættu ef hann
ekki gæfist vel, eba gegndi ekki köllun sinni
trúlega. þa& er vitaskuld a& engum nema inn-
fæddum íslendingi væri fært a& standa í þeirri
stö&u.
Fáir munu hafa hugsab svo hátt, a&
hingab yr&i skipa&ur jarl, eba landstjóri, me&
konunglegu valdi, því flestum mun hafa þótt
þa& of kostna&arsamt, e&a of tígulegt handa
oss. þa& er því merkilegt, a& einmitt dansk-
ur ma&ur, hefir or&ib til a& stinga upp á þessu;
I BBerlingatíbindum“ 17. janúar þ. á, stendur
greinarkorn, um stjórnarskipanina .hjer á landi,
eptir einn hinn merkasta mann, og stjórn-
fræ&ing Ðana (Monrad biskup) og leifum vjer
oss a& setja hjer ni&urlag hennar.
„Eitt mikilsvert atri&i er þó eigi afgjört
me& lögunum (þ. e. stjórnarstö&ulögunum 2.
janúar þ. á ), enda Iiggur þab fyrir utan þau
takmörk sem lögunum eru afmörkub, þa& er
spursmálib um fyrirkotnu!agi& á hinni æ&stu
stjórn Islands sjerstöku mála. Sje hjer eigi
farin hinn rjetti vegur, getur þar af leittýmsa
vafninga, sem mundu tálma þeim framförum,
sem allir samhuga óska a& Island megi ná.
Ætli menn ab byggja fyrirkomulagib á stjórn-
legum grundvelli, ver&ur eigi komist hjá, a&
láta stjórn Islands málefna, hafa ábyrgd fyrir
alþingi. þa& er nefnilega óhugsandi, a& hinn
danski dómsmálará&gjafi, hafi nokkra áhyrgb
fyrir alþingi. Allar stjórnarathafnirnar, og