Norðanfari - 23.09.1871, Side 2

svo vaxin, ab skoríur sjeu reistar\i8, a.1 þeim
sje ekki synjaí) um hjdnaband, sem því eru
vaxnir, því hvorki getur hæfilegleiki manna
til þess a& bjargast vel veri& bundin vi& til-
tekna cign, og eins getur álit jafnvel liinna
„beztu manna“ verib vallt og óárei&anlegt.
Nefndin, sem kosin var á sí&asta þingi og skip-
u& var merkum mönnum (biskupinum og pró-
föstunum úr Mdlasýslum) komst a& þeirri ni&ur-
stö&u, ,,hverjar helzt uppástungur til a& verja
mannfjelagib fyrir þynglsum, er orsakast kynnu
af óforsjálegum giptingum, mundu mæta rjett-
vfsum mótmælum irá hálfu borgaralegs frelsis
og jafnrjettis, sem og einnig a& þær þó þeim
yr&i framgengt, kynnu a& ver&a ýmislegri mis-
brdkun undirorpnar og naumast ná tilgangi
sínum“. Nefndin benti þar a& auki til, a& þó
a& óforsjálar giptingar væi i a& nokkru leyti vald-
andi sveitarþyngsla, þá væri þau þó reyndar
sprottin af dypri rót, og a& bezta bótin vi& þeirri
meinsemd væri vaxandi manndáb og si&fer&isleg-
ar framfarir. þetta álit nefndarinnar hefir sjálf-
sagt mikib vi& a& sty&jast. þær uppástungur sem
bænaskrárnar hafa farib fram á, eru óa&gengi-
legar, og víst er um þa& a& sveitarþyngsli al-
mennt orsakast af ekorti á rjettri sómatilfinn-
ingu. Ni&urlagsaíri&i nefndarinnar var þa&, a&
forseti, e&a stiptsyfirvöldin, ritu&u sveitastjórn-
um ávarp e&a áminning þess efnis, a& »þær
eptir því sem lög frekast leyf&u, leituíust vi&
a& sporna vi& því a& sveita fjelögin yr&u fyrir
þyngslum af óforsjálegum giptingum“. þó a&
sveita8tjórnir sumsta&ar muni gjöra sjer allt
of lítife far um, a& efla manndáb og si&fer&is-
legar framfarir, þá eru lítil líkindi til, a& slík-
ar áminningar hef&u borib verulegan ávöxt,
enda fjekk nefndin litlar þakkir fyrir þá upp-
stnngu sína á þinginu. Sumir vildu endur-
nýja um svaramanna ábyrgb, a&rir vildu láta
giptingar vera komnar undir ge&þekkni presta
og me&hjálpara, og einnig kom fram sd sko&-
un, a& nokku& mundi ljetta vandræ&unum. ef
þeim, er þyrftu sveitarstyrks, væri eigi leyft
bdhokur, en engar þessar uppástungur ná&u
a& ganga fram. Hin )líklegasta uppástunga
sem komi& hefir fram í þessu máli, vir&ist
vera uppástunga þingm. Borgfir&inga (síra
Arnljóts Olafssonar) 1865, sem var þess efn-
is, a& „hver sá, er þægi sveitarstyrk, skyldi
vera há&ur tilsjón og atkvæ&i sveitarstjórnar-
innar í fjármálefnum sfnum, og væri skyldur
a& ganga a& bverri vinnu, setn sveitarstjórn-
in vísa&i honum á og honnm væri eigi ofvax-
in“, þvf líklegt er a& mörgum væri svo sárt
um persónulegt frelsi sitt og menn yr&u því
gætnari í giptingum eptir enn á&ur. Af því
a& þessi uppástunga var nokkub ósamkynja
ö&rum uppástungum f málinu 1865, og þótti
heyra undir sveitastjórnarmá!i&, fjekk hdn eigi
framgang. En vert sýnist a& ítreka hana, e&a
fara þess á leit vi& alþingi, a& þa& bi&ji kon-
unginn, a& skipa sveitarstjórninni sem fyrst í
betra horf, og jafnframt a& óska, a& hann í
frumvarpi til sveitarstjórnarlaga veitti sveita-
stjórnunum meira vald, en þær nú hafa yfir
því Iíkum vandræ&agripum sveitanna. í þeim
iögum væru og nau&synlegar ákvar&anir, sem
spornu&u á móti hinum svo nefndu „hrekkja-
giptingum“, sem stundum munu eiga sjer sta&.
Ef til vill kynni þa& a& sýnast rá&legt þegar
um kvonf'dng er a& ræ&a, a& veita sveita-
stjórnunum, þar sem ma&urinn væri sveitlægur
heimild til a& leggja „bann um stundarsakir“
fyrir allar giptingar, er þeim litust órá&legar,
«g mætti þá prestar engan, sem hjer á landi
ætti sveit, vigja saman, án þess a& hafa leit-
a& samþykkis hluta&eigandi sveitarstjórnar, en
fcngizt ekki Bamþykki hennar, mætti þó gipta
persónurnar eptir ákve&in tíma t. a. m. 1 ár.
þetta er cngin ákve&in uppástunga, en a& eins
ætlu& til íhugunar. Ef til vill kynni þa& a&
eiga vi&, a& sveitastjórnimar hef&u heimild til
a& Ieggja á slíkt ársbann tvisvar e&a þrisvar
einkum ef persónurnar kynntu sig aö lausung,
Eins kynni þab a& vir&ast óþarfi, a& slíks
samþykkis væri ieitab um öll hjónabönd, en
prestar mætti gipta hina efnilegri upp á sína
ábyrgö e&a svaramanna, og væri vítalausir, ef
eigi yr&i vandræ&i af um tiltekin tíma. —
Líklegt er, a& þetta mál komi optar til þings-
ins, og þinginu loksins takizt, anna&hvort á
þann hátt, sem hjer er bent til e&a á annann
veg, a& sporna nokkuö vi& hrekkjagiptingum
og þeim vandræ&um sem einatt lei&a af kvon-
föngum rá&leysingja.
11.
Umkvartanir yfir amtmann-
inum íNor&ur- ogAusturamtinu
169 nöfn komu 2 tii þingsins, og voru eink-
um fyrir fylgi konungsfulltrúa felldar frá nefnd,
án þess a& vera Iesnar upp. Kontmgsfuilfrdi
vildi skilja 77. gr. alþingistilskipunarinnar
svo, a& umkvartanir þessar lægju fyrir utan
verkahring þingsins, en forseti áleit, a& þing-
i& eptir sömu grein hel&i fulla heimild til
hvort heldur væri, a& vísa þesskonar umkvört-
unum forsetaveginn til stjörnarinnar e&a taka
þær til ítarlegri rannsóknar, eptir því sem
kostur væri á. Annars vir&ast umkvartanir
þessar, eptir sk}?rlu konungsfulltrda um málið
í heild sinni, sem eigi var mót mælt, þess
e&lis , a& enga brýna nau&syn bæri til þess,
a& þingiö skjpti sjer af þeim frekar.
12.
Umkosningar þ i n g m a n n a (I.,
4—25). þa& þykir vert a& benda til þess,
hvernig þingið tók í vefengingar á rjettum
kosningum þingmanna. Konungsfulltrdi áleit,
a& sjer væri skylt a& benda þinginu á form-
galla á kosningum þingmanna, og í því tilliti
vildi hann vefengja kosninguna í ísafjar&ar-
sýslu, mc& því a& kjörskrárnar hef&u ómögu-
lega geta& legi& til eptirsjónar hinn lögskipa&a
6 vikna tíma, enda þótt þa& stæ&i í kjörbrjefi
þingmannsins, af þeirri ástæ&u a& brjef vest-
uramtsins um nýar kosningar barst eigi til
kjörstjórnarinnar fyrr en 13. apríl, en eptir
kjörbrjefi þingmannsins höf&u kjörskrárnar ver-
i& lag&ar fram 5. apríl. þa& upplýstist á
þinginu, a& hið opna brjef 26. febr. 1869 var
kunnugt kjörstjórninni fyrrr 5. apr., en engu
a& sí&ur vildi hinn 2 konungkjörni þingmað-
ur (amtm. Bergur Thorberg) reyna a& telja
þinginu trd um a& kjörstjórnin í Isafjar&ar-
sýsiu enga heimild hefði haft til a& leggja
fram kjörskrárnar þó a& henni væri kunnugt,
a& þa& væri vilji konungs, af því a& hdn haffci
eigi verifc bdin a& fá skipun um þa& fra Vest-
uramtinu. En þingið gat eigi fundið ástæ&u
til a& rengja kjörbrjef þingmannsins, og eigi
heldur skilið í a& neitt lagabrot hef&i verið í
því, a& fylgja bo&i konungs, þó a& sta&fest-
ing e&a skipun amtmannsins í Vesturamtinu
hef&i verib ókomin. Á ræ&um sumra þing-
manna mátti og heyra, a& þingið áleit eigj
skyldu sína a& ónýta kosningar fyrir smáveg-
is formgalla, ef þingma&urinn hef&i ákve&na
hæfilegleika, og vissa væri fyrir, a& kosning-
in væri ekkert óánægjuefni me&al kjósenda,
og enda konungsfulltiúi var eigi fjarlægur því,
a& svo gæti stundum sta&ið á, a& „nau&syn
yr&i a& brjóta iög“. En alit um þa& er þa&
mikils var&andi a& vanda kosningar a& öllu, og
reyna a& snei&a hjá öllum formgöllum. — Einnig
var því hreift, a& þingmennirnir dr þingeyj-
arsýslu samkvæmt skýrslu amtmanns þeirra
ekki væru rjetttækar á þing, me& því a& saka-
mál væru höf&u& á hendur þeim, en eptir
skýrslum þeirra um málavexli þótli eingin á-
stæ&a til a& meina þeitn þingsctu. Umkvört-
un frá hinum fyrverandi þingmanni Vestur-
skaptafellssýslu um þa&, a& kjöríundur þar
heí&i verib haldin á óhentugum tíma þótti eigi
takandi til greina. T.
Ný Fjelagsrit, gefin út af nokkrum Islending-
nm 28. ár. Iíhöfn. 1871. (44) 184 bls.
ver& 64 sk.
I.
Um stjórnarmálið. þar er fyrst skýrt frá
me&ferb máls þessa á ríkisþinginu í vetur, og
sí&an nokkrar athugagreinir um hin nýju sam-
bandslög 2. jan. 1871, í athugagreinunum er
fyrst tekib fram og leidd rök a&, a& iög þessi
eru ekki kdgunarlög, heldur „yfirlýsingarlög11,
sem „gilda fyrst og fremst fyrir Dani, og þar
næst einnig fyrir íslendinga, ef þeir í engu
mótmæla þeim, heldur samþykkja þau anna&
hvort þegjandi, e&a me& ljósum or&um, e&a
byggja á þeim mótmælaiaust, eins og ö&rum
gildum lögum“, J>ví næst eru rifjub upphelstu
atri&i, er vjer byggjum á rjettindakröfu vora,
teknir fram helztu kostir og lestir hinna nýju
plaga“, og ýtarlega skýrð og sönnu& ýms at-
ri&i málsins, er mótstö&umenn vorir bafa ver-
i& a& leitast vi& a& vefengja og flækja, og a&
Iokum bent tiJ, hvernig tiltækilegast muni a&
taka f málib á alþingi f sumar.
þa& hefir nd um allmörg ár um ekkert
veri& jafntí&rætt me& Islendingtim, sem stjórn-
armál vort (þ. e, fjárhags- og stjórnarskipun-
armálið) og þar a& lúlandi vi&ureign vora vib
Dani, og er þa& vottur þess, a& menn íja'
hve þýðingarmiki& þa& er fyrir oss og I‘ln(,
vort. í þessum umræ&um hafa nií komi& fran»
ýmsar sko&anir, hver annari meir e&a roinna
ólíkar. Menn hefir, þótt fur&ulegt sje, greint
og greinir enn á um, hver úrslit þessa mál*
sjcu ákjósanlegust, og hva&a iei& skuii hal<3»
og hvafa rá&a skuli neyta til a& ná þess úr*
slitum, og þótt margir e&a ef til vill allflest-
ir sjái hi& rjetta takmark og hina rjettu Iei&
a& þvf, eru þeir því mi&ur helzt til fáir, seW
hafa einlægan og öflugan vilja til a& ná þess«
takmarki, og þrek og djörfung til a&
lei&ina a& því beint og hikiaust. Til
tómlætis og þrekleysis eru margar orsakir, se»
hjer yr&i oflangt upp a& telja, og sumar þeirr»
ef til vill J>ess e&lis, a& þeim henta&i eig'
a& sjá dagsbirtuna. Vjer viljum einungis f
þessu efni taka eitt atrifci fram, sem hverju111
manni er a& vísu í augum uppi, cn sem Þ^
eigi vir&ist nægilegur gaumur gefinn : a& eng'
um manni er unt afe fyigja neinni sko&an,
neinni stefnu fram me& fullkomnu þreki eg
djörfung, nema hann hafi örugga og óbifan'
anlega sannfæringu um a& hún sje rjett. En
sannfæringin nm, hvafe rjett sje íhverju rnálh
kemur eigi af sjálfu sjer: til þess a& ná henni-
ver&ur ma&ur fyrst a& afla sjer nákvæmraf
þekkingar á máii þvf, er um era&ræ&a; ma
ur ver&ur a& kynna sjer þa& út í æsar, veg®
allar ástæ&ur me& og móti nákvæmlega eg
þannig finna þa& sem rjett er.
Heimfæri ma&ur þessa reglu nppá stjóm'
armálib, og spyrji, hvar nákvæmastar þekking'
ar á því sje a& leita,. er þa&, eins ogkunnug1
er, í „Nýum Fjelagsritum“, þvíað eins og þesS‘
rit hafa frá upphafi verib hvetjandi og leiÞ'
andi andi hvers konar framkvæmda, er a&
framförum Islands lúta, eins hefir stjórnarmúlí®
verib a&aiefni þeirra nd hin sí&ari árin, sí&aö
þetta a&aivelferfearmál vort komst algjörleg8
á rekspölinn tii me&fer&ar alþingis og Dan3'
stjórnar. I „N. F“. er marg rakin saga þes«a
máis frá npphafi til takmarka þess, sem Þa^
er nú komib a&; því er hvergi lýst giöggaí
og nákvæmar en þar, og eru þau því ó m isS'
andi cign hvers manns, sem vill gj<5ra
sjer svo ljósa hugmind um málib, a& hann gel*
haft fasta, á rökum bygg&a sko&un á því, sv°
örugga sannfæring um, hver sje Irinn rjetta
stefna í því, a& hann geti fýlgt henni me^
einurð og alvöru.
Vjer vitum nd a& vísu. a& engum sönn'
um Islendingi getur blandast hugur ( þess11
efni; málib er svo einfalt og óbrotib, a& óspú1
þjó&ar tilfinning má veita hverjum manni
lei&beining til rjettrar stefnu í því; en eina
og vjer sög&um á&ur: því ijósari þekking seÐl
ma&ur hefir á hverju máli, því glöggvari ver®'
ur sko&un manns á því og því öruggari sann'
færingin. Vjer sög&um þa& væri einfait og^'
broti&, og þa& er þa& sannarlega, ^og verðöt
alla jafna, hversu mjög sem mót8tö&umen,,
vorir og skósveinar þeirra leitast vi& a& fiseW*
þa& og verja; sannleikurinn er einn og e<íl'
faldur, en lygin mörg : mótstö&umenn v°rlf
sverja sig einmitt í ættina á því, a& Þelt
hvarfla jafnan frá einni ástæ&unni til annarat'
(í
stikla af einni mosaþdfunni á a&ra, og
hvergi fótfcstu , og þ>urfum vjer því eíg*
«5ttast atsókn þeirra, me&an vjer etöndtlirl
hellubjargi sannleiks og rjettar; látum
tælast þa&an af ginningum ef a hótunum ^
stö&umanna vorra höfum vjer þar me&
i& af oss rjett tii sigurs, en a& ö&rum kos|r^
osB óhætt afc treyBta því, a& lrinn gó&i 10
sta&ur beri hærri iilut, og megum eig> j
þa& draga hug úr oss, þótt stundum W* ^
sigurvænlegt út, e&a ætlast til a& vjer 1)8