Norðanfari - 20.12.1871, Blaðsíða 3

— 101 —
lr sem flylja til Randafylkjanna í NorS-
Urarneríku er só, ab kunna nokkuí) töluvert í
Ensku, þv{ aj, engj-an er afealtungan, sem vi&
,elt) er manna í miili bæ&i í ritum og tali.
^or&uramen'ku búa eigi færri, en 40 milli-
^nlr manna, er mæla i- þessa tungu. Hver
Sem *iann ab tala ensku á enn hægra mei) a&
f 5 •
sJer vinnu , fær betri atvinnu , á sí&ur á
llætlu» afe ver&a fyrir svikum, og yfir höftife
atl íala getur hann betur komife sjer á fram-
læi*» í hverju sem er a& skipta. Auk þessa er
ta& eigi alllítill kostur a& geta rætt vi& hvern
Sen> vera skal. Allt þetta hlýtur a& hvetja
setn flytja sig hjefean til Bandafylkjanna,
fil afe leggja stund á a& nema enskuna þeg-
ari áfeur þeir fari.
Næst þessu er þafe nan&synlegt, a& þekkja
nökkufe |andi& sjálft, er menn ætla a& flytja
Sl§ til, og hvernig ýmsu er þar háttafe.
Plestir þeir, sem flytja sig til Banda-
^'kjanna, hafa ýmist úljósar e&a rangar hug-
^Hdir um stæi fe þeirra. þ»eir líkja þeim vife Nor-
e®’ þótt þeim megi a& nokkru leyti líkja vi&
a"a Nor&urálfuna , me& því a& Bandafylkin
Ctl1 mörg lönd e&a ríki, sameinufe uudir eina
B<'1kii yfjfgijiiin. Ef Italía og Spánn væru
Sr'6idcl af Evrópu, og hin löndin hugsufe eins
°S sanieinufe, þá ver&ur Evrópa a& stær&inni
evipu{, Bandafylkjunum.
Stærfe BandafyIkjanna er 160,000 fer-
sl<eyttar hnattmilur, en Noregs 6.000, og er
^hn þá 27 sinnum minni, en hi& nýja land,
Se,íl lan dar vorir eru a& flytja sig til; þó er
Novegur giórt land, en sá er gallinn á, a& af
tassum 6,000 JJ míl. eru a& eins 53* EJ
^tlur yvkt land. Hi& geýsi mikla fjalllendi,
^^fei þa& sem þakife er snjó og liife annafe, er
111 harla litils gagns fyrir lands menn. í
Attieríku er ajitur á móti hintfalli& hagkvæm-
^ra toilli híns byggilega og óbygg ilega lands,
lei&ir þar af5 a& Jvún getur íætt meir en
^7 *
smnum fleiri menn en Noregur, ■ Menn
telía» a& í Bandafylkjunum geti lifafe fyrir víst
^ ttrilliónir nranna. þar er tekiö manntal
tlUnda hvert ár, og árife 1860 taldist þar 311
^hlión ; nú ætla menn þar muni 36—40mill.
Bandaríkin liggja nær 700 míl. fyrir vest-
8n Evrópu ; ef vjer hugsu&urn oss dregna
lín
1,111 irá Nýjujórvík e&a Chicago beint austur
Atlantsbaf, þá mundi þessi lína skera
SUnUrhluta Frakklands. Af þ essu fáum vjer
j|efe, a& lönd þau, er landar vorir byggja í
andaríkjunum , liggja miklu sunnar, en land
h^fe, er þeir hafa yflrgelife. Lífeandisnes, sufe-
"mdiJin á Noregi, liggur á 58 mælistigi norfel.
r’ 5 Chicago liggur hjer um á 42. mælistigi
llllr'» og liggur hún þá 240 míl. sunnar en
“udisnes. Bandarikin llggja á milli 24°
Lífes
n§ 490. „jjv, 0g tnilli 49° 10’ og 106° 50’
'es,ttilengdar; þau eru því 360 niílnr frá
kttt&ri tjj su&urs og 580 míl. frá austri til
Vesturs. Takmörk Bandarfkjanna eru þessi:
^'’f&an a& þeim liggja eignir Breta, í Norfeur-
atattreríku, a& austan Atlantshaf, a& sunnan
ie«kóflói og Mexikó, a& vestan hafife Kyrra
^tlle Pacific Ocean — þe pesiíik Osien).
þa& er aufesætt, a& svo fjarska ummáls-
h'ikife jantj munj vera mjög breytilegt a& út-
*’ Jttr&vegi, loptslagi og afrakstri.
I austanver&um Bandaríkjunutn er fjall-
^atfeur sem kallast Alleghany (Elleghení) og
^e,1gnr frá noríaustri til su&vesturs, skammt
1!l Atlantshafsströndinni. Vestanvert í þeim
'tnefe fram strönd Kyrra hafsins) liggur ann-
ar ttneiri fjallgarfeur, allbrei&ur, me& háum tind-
11,11 eísnæfa ; þa& eru hin nafnkenndu Andes-
Jóll, er ganga allt frá nor&urenda til su&ur-
Getur þa& veri& rje
enda Ameríku ; er þa& hinn lengsti fjallgarfeur
sem menn þekkja. Sá hluti þessa fjallgar&s,
sem liggur vestanvert í Bandafylkjunum, er
almennt kallafeur Rocky-mountains (rokkí-món-
tens) þ. e klettafjöll. Einstöku tindar heita
og ö&rum nöfnum, svo sem Sierra nevada e&a
Snowy-mountains (snóí mántens), snjófjöllin.
Hin vestavi hli& þessara fjalla gengur mjög
nær strönd hafsins Kyrra. Milli Andesfjall-
anna og Alleghany fjallanna liggur feyki-ví&ur
dalur, er sko&a má sem eina milda sljettu ; hallar
henni lítife eitt su&ur afe Mexikóflóanum. Ept-
ir þessum mikla dal mifejum rennur hi& afar-
mikla fljót Missisippí, sem kemur frá vatninu
Itaska nor&arlega í hjera&inu Minnisota (eitt-
hvert nyrzta hjera&ife í Bandaríkjunum).
Á leifeinrii sufeur um dalinn falla ótal
vatnsmildar þverár í Missisippifljót einkum a&
vestan ; þa&an koma árnar: Missoori, Piatte-
fljót, Arearisasfljót og Rau&afljót e&a Rau&á
(Red-River) auk rnargra stærri og minni
fljóta, er öll hjálpast a& því, a& auka vatns-
megnife í Missisippi ; en þa& fellur loks í haf
út vi& borgina New-Orleans, (nýju Orlíns); þa&
er 800 mílur á lengd.
Frá kleitafjöllunum koma hinar meiri
þverár, og renna ví&ast hvar í tniklum bug&um.
Norfean til vi& Misslsippí dalinn eru hin
mikiu stö&uvötn : Efra-vatn (Lake Superior
leik sjnpiríor), Michigan-ratn (Leik Miehigan
((mitsjigen)) Huronvatn, Erie-vatn og Ontar-
io-vatn. þessi vötn kallast Kanada-vötn, og
eru Iiin mestu stö&uvötn me& ósöltu vatni sem
menn þekkja. Efra-vatn er t a m. 90 mil.
langt og 30 míl. breitt; þa& liggur 600 fet
yíir hafílöt, og á dýpt er þa& 900 fet. Úr
Ontaris-vatninu rennur Lawrence-fljót (lorens)
og framhjá borginni Quebee út í Atlantshaf.
Samganga er í milli Ontario og hinna vatn-
anna allra ; á milli Erievatns og Ontario-vatns,
er fossinn Niagara (Næegera). Hann er 160
fet á hæ&, og er hinn mesti foss í heimi.
Um fljótin og vötnin í Ameríku er afar-
mikil sigling. Landife er flatt, svo þess hægra
hefir veri& a& grafa síki um þa& , og hafa
mennn hvorki sparafe fje til skur&a nje járn-
brauta, því hagurinn af því verki liggur hverj-
um í augum uppi. Síkin tengja vatn ri& vatn
og fljót vife fljót. Gufuskipin hlaupa fram og
aptur, svo a& þúsundum skiptir, manna á milli;
þetta kveykir svo mikife fjör í mannlífinu, og
gjöri þa& svo breytilegt, a& menn hljóta a&
gleyma því, a& þeir búa langt uppi frá sjó í
mi&biki stórrar heimsálfu
A& jöfnu hlutfalli er ve&uráttan í Ame-
ríku miklu strífeari, en í Evrópu ; liggia til
þessa ýmsar orsakir. Landife er flatt a& nor&-
an, og gjörir því nor&anvindinum enga mót-
stö&u. Su&vestanvindurinn frá Kyrra hafinu
rekur sig á klettafjöllin , og getur því ekki
flutt blí&u sína yfir Missisippi-dalinn. þann-
ig ver&a nor&anvindarnir ríkjandi og þess vald-
andi, a& vetrarnir eru furfeu-har&ir Hjerufe
þau er liggja á sama breiddarstigi og Hol-
land, Nor&ur-þýzkaland og Mi&rússland. (Hin
helztu kornlönd í Evrópu) eru vart byggileg í
Ameríku, Ve&uráttufar í Bandai íkjunum er
frenrur hreytilegt; veldur þetta því í fyrstu,
sjúkdómum mefeal hinna óvönu nýlendumanna
Hollast er loptslag taiife í nor&vestur-ríkjun-
um, Wísconsin og Minnesota, óhollast í su&-
urríkjunum t. a. m í Louisiana ; þar er gulu-
sóttin hættuieg jafnvel fyrir innlenda menn.
þa& er alkunnugt hvc au&ug Batidaríkin eru
a& alekonar jar&arafiafrstri , þessi au&legfe hefir
dregife þangafe svo marga menn frá hinum
gamla heimí, þar sem har&ara hefir verife um
atvinnu. I nor&urhluta þeirra er yrktar hin-
ar vanalegu korntegundir vorar (0 : Noregs-
manna) og rótarávextir. þegar komife er svo
langt sufeur sem a& fljótinu Ohio (ohæó) „er
mais“ a&al-sá&kornife. A sömu breidd byrjar
og a& þroskast ba&mull, tóbak, hrísgrjón, syk-
ur og vín; vi& Kanadavötnin eru fjarska
miklir skógar; beitilandife er ærifc, og er þaö
eigi til Iftils stu&nings fyrir fjárræktina. Svo
virfeist sem svínaræktin sje stundufe meir en
nokkur önnur kvikfjárrækt. þegar fjártal var
tekife árife 1850, töldust svínin 30^ mill., en
sau&fje eigi fieira en 21 f mill., mjólkurkýr 6þ
mill. og hestar 4^ mill.
þa& er til steinaríkisins kemur, þá er þa&
fyrst og fremst gullaii&legfe Kaliforníu , sem
mest hefir þótt til korna. þar heflr og fund-
izt kvikasilfur ; og er nú mikiö þa&an flutt
af þeim málmi. Silfurnámur hafa fundizt í
Nýju-Mexikó og Nor&ur-Karólínu ; þarafe auki
finnst og silfur í koparnum vi& Superior-vatn
e&a Efravatn og í blýi því, sem fæst í Pen-
sylvaniu. I Michigan vi& Superior-vatn eru
töluver&ar koparnámur ; hafa þar fundizt stykk
af hreinum kopar, er vegife hafa margar þú-
sundir punda. Blý finnst nær því hvervetna,
en einkum í Illinois, Wisconsin, Iowa, Miss-
ouri, Nýju-Jórrík og Pensylvaniu,
(Framh. rsí&ar).
Sf&an dagblö&in e&a tímaritin fjölgu&u
hjer á landi, er þaö or&in almenn venja, a&
menn Iýsa í þeim fundnu fje, enda þó þa&
taki ekki miklu ver&i, og er , þa& gó& regla,
því a& hún stuMar til a& hver njóti sinnar
rjettu eignar; en þá væri þa& líka gó& regla’
og rjett, a& lýsa í blö&unum, því úrtíningsfjö
sem ekki spyrst upp og er selt vi& uppbofe í
hreppunum. því þó þa& sje lögbo&in venja,
a& lesa á næsta manntalsþingi fjármörkin á
því óskilafje, sem selt hefur verið í hvorri
sýslu, og þó ekki væri annaö tiltækilegra á
þeirri tí&, sem þetta var bo&ife, af því a& þá
voru engin biöfe til hjer á landi, þá kemur
þetta ekki aö tilætlu&u gagni; fjena&ur er eigi
bundin vi& sýslu takmörk, eins og allir vita,
og þannig getur þa& fje, sem þinglýst er í
einni sýslu, verife úr næstu sýslura, þó enginn
af þingheimi þar, sem mörkunum er þinglýst
þekki þau. Meun segja — ef til vill —, a&
markabækur, sem nú eru or&nar svo algengar,
bæti úr þessu, en þafe er enganvegin til hlítar,
því a& bæ&i er þa&, a& öll mörk eru ekki í
þeim, og því mi&ur er sumt í þeira rang-
iiermt, annafe hvert af misprentun e&a ritvillu,
nema hvortveggja sje; líka eru mörk tekin
npp milli þess, sem markabækur eru prentafe-
ar, og geta því ekki komist í þær fyrri
en vi& næstu prentun. þa& lýsir sjer líka á
þvi, a& oskilafje er til, sem eigi finnast raörk
á í markabókunum.
Me& þessum fáu línum, vildi jeg stu&Ia
til, a& allir hreppstjórar auglýstu í blö&unum
nrörkin á því fje, sem þeir selja og eigi finn-
ast eigendur a&.
I nóvember 1871.
18—19.
SATT ER BEZT I
f>a& hefir verife gjört aö umtalsefni hæ&i
í ræ&imi og ritum, að hin mannskæ&a bólu-
veiki væri komin á land á Læknisstö&um á
Langanesi, og hafi jeg og bændumir þar, Helgi
og Magnús, sótt veikina fram á frakkneska
fiskiduggu, og unnife þa& til fyrir nýgotinn
kálf, sern þeir heffeu viljafe fá sem mest fyrir,
a& brjóta skýlsust boð og yfirvaldagkipanir,
a& for&ast allar samgöngur vib útlenda fiski-
menn á þessu sumri. þessar og þvíiíkar sög-