Norðanfari - 30.12.1871, Page 1

NORMMARI.
M 54
10 Au.
SAMTAL.
8tjórnarbótarraálib og fjárhagsmálib.
(Pramhald).
Villjá/mur: Ekki virfiist mjer þá sem
t>eir gjö,-j <jöns|jU þjdhinni mikih gagn heldur,
tillögur þeirra verha henni til sárlítils á-
Bófia hvaf fjárhaginn snertir, en stdrvægilegs
t"furdrepg hvah mannorbib áhrærir. f>ab eru
nndarlegir menn, þessir svoköllufu kon-
UnS8vinir.
Benidilct: Já, ab vísu, þeir berjast, en
ieg veit ei iyrir hverju; þeir taka á öllu sem
^eir hafa til, en sýnast þ(5 einungis vera ab
eita 8kugga ; þeir flýa í ofurhita út úr þing-
8ainum, þegar verib er í allri aubmýkt abbif ja
*í°nilnginn ab líta í mildi á rjettindi og
Parfir vorrar örsnaubu þjúbar, en eiga þ<5
BJúlfir ab vera hinir árvökrustu verbir hennar.
^"ktinnarmál er þab, þótt Islendingum hitni
n,n hjartaræturnar vib slíkar hugleibingar ; þó
íslenzka blóbib sje kallt, — eins og sagt er
" jökulkalt er þab þó ekki ; Itynda má, þar
t>ab ilnar. Jeg segi fyrir mig: jeg er ab
vfsu værukær, eins og gamli Njáll, og uni
fribi og spekt; en nærri liggur, ab jeg
v"ii heldur týna fje og,fjörvi, heldur en þjóna
^öiuim, þá er þeir væru til fulls búnir ab ræna
°Ss bæbi frelsi og fjárhlut rjcttum, neyba upp
® °8s stjórnarskrá eptir þeirra eiginn gebþólta,
°8 sUamta oss úr hnefa þab sem vjer kæm-
l'mst meb engu móti af meb til brýnustu
"aufsynja og óhjásneibanlegra umbóta íþessu
fijálparlausa landi. Meban þetta ófræga verk
Var ekki framkvæmt af Ðönum, heldur ab ejns
°ta*> ab oss sem grílu ab börnum, var ejtki
Vert ab gefa sínum særbu tilfinningum lopt.
En
nú er þab ákomib ab nokkruleyti (mcb
e,ÖÍUfrumvarpi Kriegers), þó enn verra knnni
vera í vændum. Nú éýnist því vera kom-
lnn sá rjetti tími til ab bera sig upp um slíkt,
hin fyllsta ástæba til ab kúgub þjób kveini
nnóan hinu óbærilega oki, og bibji óvilhall-
ar bjóbir, ab mibla málurn og halda verndar-
*'endi yfir „Eldgömlu Isafold", gobasagnanna
fornfræbanna frægu móbur, norrænna mennta
nQrrænnar tungu afskekktu fóstru Oss
*'ata ab vísu uppvakizt talsmenn allt subur á
i'yrkalandi, Englandi og Frakklandi, auk held-
l)t á Norburlöndum, hvort senr mi stjórnir
^eSíara þjóba vilja rjetta oss hjálparhönd, ell-
Cgar ekki, ef vjer færum þess á leit. þab
ilefir engin, sem bann bættir ekki.
Vilhjálmnr: Margt segir þú ; þab er
ekM gott ab sjá. hvernig greibist frani úr öllu
þessU , og hvcrnig útlendar þjóbir taka í
®trenginn. En mjer geta ekki úr huga horfib
*anúsins eigin synir; skyldu þeir vissulega
faka abra stefnu þessir 7 óskiljanlegu menn,
je§ get ekki kallab þá öbru nafni, þessa 6
þ°nungkjömu og konnngsþjóninn gamla, Jeg
^efi þó forvitni á ab sjá þ ngtíbindin frá 1871
a sínum tíma, og sjá hvab þar segist ; á jeg
trúa því, ab konungl'jörna samvizkan verbi
Sern vib sig um aldur og æfi ?
Renedikt: Víst ætti þjó'arástin ab vera
85 segull , er dragi ab sjer allar íslenzkar
Sanivizkur, jafnt konungkjörnar scm þjóbkjöm-
ar > °g þetta má ekki Iengur draga4 ; íslenzk-
AKUREYRl 30. DESEMBER 187R
ar sálir og samvizkur mega alls ekki lengur
dragast ab tveimur gagnstæbum pólum, f tvær
ólíkar áttir. þab er abgæzluvert, ab þegar
Island komst fyrst undir konung, varb þab meb
þeim atburbum, ab íslenzkur mabur, Gissur
jarl, gerbist konungsþrad!, og neytti mikil-
mennsku sinnar konungi í hag gegn löndum
sínum ; en hefbi hvorki bann nje uokkur
annar Islendingur brugbist, er ekki ab vita,
hvenær Island hefbi misst frelsi sitt. Eins
er nú. Hefbi enginn íslenzkur mabur brugb-
ist undan merkjum fósturjarbar sinnar, ein-
mitt nú, þegar verib er ab reyna til ab svipta
hana þeim rjettindum, sem hún hefir þó hald-
ib síban á dögum Gissurar jarls, og heimilub
eru þjóbinni meb hinum svonefnda „gamla-
sáttmála* , hefbi nú enginn brugbist segi jeg,
er ekki ab vita, hvort Island hefbi verib svipt
rjettindum sínum, eins og gjört hefir veríb í
ár meb ólögum Kriegers En Gissur kom og
meb honum ófögnubur. Svo sem ábur fór um
frelsib svo er nú ab fara um rjettinn , ebur
leyfar frelsisins. Og fáist ckki Iagfæring á
ókjörtim þeim og ólögum, þá eru og verba
þessi hin yfirstandandi ár hörmuleg Umabila-
skipti í íslandssögu ; þá væri fengib efnib í
hátíbahaldib á vorri fyrirhugubu þúsundára
hátíb, þjóbin hefbi þá ekki annab ab gjöra,
en klæbast í sorgarbúning og syngja sorgar-
kvæbi yfir sviknum vonum og brugbnum heit-
um. Jeg befi ab vísu lifab í þeirri Ijúfu í-
myndun, ab barlómsöld íslendinga væri þá og
þegar á enda, og ab þeir mundu hjer eptir,
meb von og trausti um betri daga, mega feta
í fótspor annara þjóba meb ýmislegar umbæt-
ur til þjóblegra framfara, sem þessi auma þjób
svo sárlega þarfnast En Ðanir sem hingab
til hafa haft oss fyrir vanrækt olbogabörn,
svo sem sjálfum þeim hefir orbib ab játa, þeir
bafa nú í ár dæmt oss til ab vera arflaus ó-
skilabörn. því lík mebferb er ekki lögub til
ab fylla nokkra þjób meb von og trausti, allra
sízt vora kúgubu og örsnanfu þjób.
Vilhjálmur: Satt er þab : báglega horf-
ist á fyrir okkur, Kannske hamingjan gefi
samt, ab fram úr rakni fyrir okkur upp á
einlivern máta.
Benedikt: Fós er jeg til ab vona. Og
ekki trúi jog því, fyrri en jeg tek á því, ab
(slenzkt blób geti þolab útlent ofurvald, þeg-
ar til alvörunnar kemur; jeg trúi því ekki
upp á þá menn, sem embættisskyldan knýr til
ab vera forvígismenn vorir , ab þeir allt til
enda dragi sig aptur úr — ab jeg ekki segi
meira. Og þó ab þeir menn kunni ab finnast,
sem þyki þessi von vera byggb á veikum
grundvelli þá segi jeg fyrir mig : Jeg treysti
forsjóninni til ab uppvekja oss talsmenn af
„steinum þessum* — sem enn liggja óabgætt-
ir — aukheldiir af landsins mestu mönnum
Jeg ætla ab lifa í v o n i n n i , þangab til
hún verbur — jeg leyfi mjer ab segja —
ab s k o b ii n.
Vithjálmur : þab væri betur, ab trú þín
yrbi ab sltobun. En mjer þykir verst, hvab
lítib jeg er kominn inn í stjórnarbótarmálib
enn þá; þar sem jeg hefi ab eins blabab í
seinustu tíbindunum og svo náb í nokkur dag-
— 111 —
blöb ; þab eru líka fáir sem þykjast geta út-
listab málib fyrir mjer, eba gefa sig vib því.
Jeg vildi feginn þú skýrbir málib ögn betur
fyrir mjer.
BeneAikt: þjer er nú reyndar engin ror-
kunn, ab vera fyrir löngu búinn ab komast í
skilning um mál þetta—fyrst og fremst af
„nýjum fjelagsritum“, þarsemJón „snillingur“
talar um þab svo Ijóslega og fræbandi, stilli-
lega og hlutdrægnislaust, sem honum er lagib
og svo þarabauki af dagblöbum og þingtíb-
indum. Og mjer líkar þab stórilla vib þig, ab þú
skulir ekki til hlítar hafa kynnt þjer þetta
mesta velferbarmál þjóbarinnar. En — eptir
beibni þinni skal jeg nú samt fara um málib
fáeinum orbum, meb því skilyrbi, ab þú lofir
mjer ab kynna þjer málib betur eptirleibis og
lesir meb athygii þab sem þar um verbur rit-
ab, því þab byrjar hverjum góbum íslendingi
ab gjöra, til þessabekki verbi vegib ab sofandi
mönnum, er Danir koma nú meb uppreidd-
an vígabrandinn , heldur ab þeim mönnum,
sem vel vita, hverju þeir sleppa og hvab þeir
hreppa vib hina fyrirhugubu stjórnarbreytingu.
Islendingar voru fyrst frjálsir og engum
hábir í 4 aldir, frá byggingu landsins fram á
Stnrlunga öld árin (874—1262); þá komst landib
undir Hákon gamla, Noregs konung, og gjörbu
landsmenn iim leib samning vib konung, hinn
8vo nefnda „Gamla sáttmála* ; samkvæmt
honum áttu Islendingar ab eins ábgjaldakon-
ungi skatt, en hann hjet þeim ýmsum hlynn-
indum í móti; skyldi landsins fornu rjettind-
um í engu hallab. þannig varb Island ab eins
frjálst sambandsland, jafnhliba Noregi, og áttu
ab vísu bæbi löndin sama konung, en sín lög
og sín rjettindi hvort fyrir sig ; fslands mál
voru út kljáb á alþingi, án nokkurra afskipta
frá Norbmanna hálfu, og fór því fram alla þá
stund, sem Island laut undir Noregskonung (ár-
in 1263 —1380). Arib 1380 gekk Noregur í
samband vib Ðanmörku og þá Island um
leib; en rjettindi Islands breyttust ekki nje
skertust í neinu fyrir þab; Iandib hjelt áfram
ab hafa sín lög, sitt þing og sína stjórn út
af fyrir sig, á sama hátt og Danmörk hafbi
sína landsstjórn fyrir sig og Noregur fyrír sig,
svo sem önnur sambandslönd og bræbraþjóbir,
nndir einum og sama konungi. þessi abgrein-
ing Islandsmála og Islandsrjettinda frá málum
og rjettindum sambands þjóba vorra hefir og
á öllum öldum verib vitanleg bábum málspört-
um, heimtub af Islendingum þegar eitthvab
liefir átt ab misbjóba rjetti þeirra, og vibur-
kenntafDönum vib margvísleg tækifæri. Ðana-
konungar lofubu jafnvel hver fram af öbrum
— þá er þeir tóku vib ríki og beiddust sjer-
staks hollustu eibs af Islendingum — ab þeir
# skyldu halda Islands lög og rjett, svo sem þab
ábur notib hafi ; ættu dönsk lög ab ná hjer
lagagyldi, varb ab Ieiba þau í lög meb sjer-
stöku lagabobi ; færi stjórnin fram á ab fá
önnur gjöld af landinu, en skattinn — sem
„gamli sáttmálin“ áskitur — þá Ijet hún samt
undan, þá er Islendingar neitubu gjöldunum ;
vib bar þab, ab þó ab konungur vildi fá fjárstyrk
framlag af landinu, þá lagbi hann samt ckki
ákvebinn skatt.á þab heldur tók þab rábs, ab