Norðanfari - 27.01.1874, Blaðsíða 2

arsíöðu, scm hln ilanska þjóf) öílafist meS
stjórnarbreytingunni 1848, og grundvallarlög-
unum 1849, og þvíh'kt fyrirkomulag er einmitt
þess vegria nautsynlegt fyrir Islendinga. því
annarskosíar fengju Ðanir — gegnum ríkisþing
oitt — þa& ofurvald yíir Islandi, sem konung-
inum einum getur boriö a& hafa — sem ein-
völdum — en alls eigi Dönum sera samþegn-
um Is!endinga“.
gEins og nú þetta er eblilegur rjett-
ur Islands, eins kemur þab heldur eigi í bága
vi& þarfir Danmerkur; því þab getur ekki ver-
i& hif> minnsta gagn í því, nje ánægja fyrir
oss Dani, a& hafa þau rjettindi, ab geta gjört
stjdrnarábyrg&ina gildandi, gegn þeim manni sem
hefir æfstu stjórn Islands á hendi. Endamundi
heldur aidrei koma til þess a& slíkum rjetti yr&i
beitt; en þa& a& hann er áskilinn, er einmitt
til a& særa þjó&ernistilfinningu Islendinga. f>a&
er röng ályktun a& Island sje þá eigi lengur
Sóa&skiljan!egur hluti Dana veldis“ ef þab fengi
því líka stjórnarskipun sem vjer höfum a&
framan drepið á, því hvernig sem stjórnarfyr-
irkomulagib hjer í Dantnörku kann a& byltast
og breytast, þá mun Island jafnan ver&a sam-
einab Danmörku, undir sama ríkishöf&ingja og
sömu krúnu. Islendingar hafa heldur aldrei
hreift anuari ósk cn þeirri, a& hafa konung sam-
eiginlegan me& Dönum, cnda er þa& hi& eina
stjðrnar samband milli landanna, sem Dan-
mörka er umvaríandi a& halda. þa& sem bezt
getur tengt Island og Danmörku sainan, er ekki
stjórnlagalegar setningar, heldur au&sveipni Is-
lendiriga sjáifra, sem er sú bezta trygging fyr-
ir því, a& sambandib ver&i varanlegt; vanti
hana, e&a ver&i Islendingsr lei&ir á a& heyra
undir hina dönsku krúnu, og leiti sjer athvarfs
hjá ö&rum ríkjum, mun þa& koma a& litlu haldi
þó vjer skýrskotum til vors óbryg&ula rlkis-
rjettar“.
BIIva& bin sameiginlegu málefni snertir —
svo sem herinn, flotann, utanríkistjórnina o. s. frv.
— þá hafa Ialendingar aldrei krafist þess, aí
alþing fengi jafnt atkvæ&i ríkisþinginu um þessi
mál, e&a bef&i yfir höfub nokkur afskipti af
þeim, á me&an I»Iand tekur engan þátt í þetm
útgjöldum, sem þar til heyra. Eri þa& lei&ir
e&lilega af fólksfæb landsins, a& þa& lilýtur a&
álítast bæbi af Ðönum og Islendingum, sem
8kjólstæ&ingur Danmerkurríkis gagnvart ö&rum
þjó&um. [>a& er annars alls eigi ósanngjarnt, a&
alþingi fái me& sauiþykktar atkvæ&i í sameig-
inlegum málum, a& því ieyti og ef til þess
kæmi. a& ríkisþingi& leg&i byrfar e&a gjtild á
Island til slíkra mála, enda mundi Danmörk
engan halla bí&a vi& þa&, þó alþingi yrii veitt
þessi sjálfsög&u rjettindi“.
þessu næst tekur höfundurinn or&rjett upp
ni&urlagsatriíi cinnar aí þeim bænarskrám, sem
komu tii þingvailafundarins í sumar* 1. Ilonum
þykir — eins og h'ka er — farib heldur langt
í þessari bænarskrá, en segir þó a& hana megi
skiija á fleiiá vegu, og í raun rjcttri sje mein-
ingin eigi önnnr cnn sú, a& þar sjeu framtek-
in meginatriíi stjórnarskipunarroálsins, sem hatm
hefir heldur ekkert á móti. j>a& þykir höf. ó-
heppilegt, og iýsa ofmikiili stífni, a& Islending-
ar mótmæltu stö&ulögunum 2. janúar 1871, þó
þau væru óformlega tilor&in, og alþing nyti
þar eigi síns rá&gefandi atkvæ&is. }<ví a& me&
tje&um löguin sje þó þa& unni&, a& ríkisþingib
sje framvegis alveg útilokab frá öllum afskipt-
om af löggjafarmálum Islands, og ab Islending-
rnn sje þar me& greiddur vegur til a& kotna
Bjer saman vi& konunginn uni stjórnarskipan
landsins2. Dm fjárhagsalskilnalinn fer höf-
uudurinn svofeldum orbum:
e&a stjdrnfræ&islegiim ruglingi, sem engan stab
hefur, aí> fiar.n eigi íær skilib e&a skofcab rjett,
jafn einíalt og ijóst atrifci sem þetta,
1) \jer byggjum a& bænaskrá sú sem höf.
befur fengifc undir lrendur, hafi komifc Úr Múla-
aýalum.
2) Vjer gelum cigi ab fii[u leyti verifc
Bþa& hefur hingafc til sta&ifc í vegi fyrir
lyktum stjórnarskipunar málsins, a& frá Islands
hli& hefur verifc krafizt a& fjárhags vi&skiptin
yrfcu gjörb upp jafnhli&a. Sá ágreiningur sem
hjer hefur komib fram, er fólgin í því, afc Ðan-
ir hafa heitifc íslendingum 30,000 rd. föstu til-
lagi árlega, og 20,000 rd, í 10 ár, sem þar á
eptir fari minnkaudi um 1,000 rd. á ári, en
allt þetta telja þeir sem ná&arveitingu. Aptur
á móti hafa íslendingar gjört kröfu tii 60,000
rd. árgjalds, sem leigu af skuld þeirri, er þeir
telja sig eiga hjá Dönum. A& hjer sje um
virkilega skuld a& ræ&a: (nefnil. fyrir andvir&i
seldra þjó&jar&a á Islandi, sem runnib hefur í
konurigssjófc, gegn þeirri skuldbindingu, a& tjefc-
ur sjó&ur hefur tekib a& sjer ýms útgjöld í Is-
lands þaifir) er þegjandi vi&urkennt frá Dana
hálfu, me& þeirri ályktun, a& Island eigi a& fá
30 000 rd. árlega sem fast tillag ekki sem laust
tillag eins og hina 20,000 rd. }>a& er nú mjög
sennilegt, a& þessir 30,000 rd. sje einmitt hin
rjetta upphæfc skuldarinnar, og iivafc getur þá
verifc á móti, a& vjer könnumst vi& a& þa& sje
skuld sem oss beri a& grei&a? Tillagib ver&ur
hvorki hærra nje varanlegra fyrir þa&, en þa&
hlýtur a& vera mei&andi fyrir þá sem njóta
eiga, a& taka á móti því sem ná&argjöf, er þeir
meina sig a& eiga inni sem skuld.
Eptir þetta fer höfundurinn nokkrum or&-
um um hva& árífcandi þa& sje, eins fyrir Dani
sem Isiendinga, a& stjórnarskipunar málinu ver&i
sem fyrst rácifc til lykta, því a& á me&an svona
standi, ogekkert samkomulag geti komiat á milli
konungsins, e&a hinnar dönsku stjórnar, og Is-
lendiuga, þá líti svo út í augutn annara þjófca,
eins og Danir neiti þees a& þeir eru Islending-
um yfirsterkari. En þa& þykir höfundinum ó-
þolandi, þar sem þeir Danir ejálfir, ver&a a&
kenna daglega á þeim órjetti sem rjettur hins
yfirsterkara hefur í för me& sjer.
Hin sí&ari grein Dr. Rosenbergs er ritu&
22 ágúst eptir a& hann hefur fengib frjettirnar
af þingvatlafundinum og alþingi. }>a& sem hattn
segir um þingv. fundinn, er tekifc upp eptir
bla&inu „Víkverja*. Á gjör&ir fundarins leggur
liann engan dóm, en segir þar hjá, a& þa& sje
au&sætt af því sem fram fór á fundinum, a&
sú stefna sem nú rá&i mestu í landinu, fari
lengra í stjórnarskipunarinálinu en J. S. hefur
nokkurntíma farifc. Eptir þa& skýrir höfundur-
inn frá því er gjor&ist á alþingi, og tckur upp
or&rjett ni&uriags atri&i nefndar álitsins í stjdrn-
arskipunarniálinu, en sffcan segir bann: „A&al-
uppástunga nefndarinnar er þanning só, a& kon-
hinum heifcrafca höf. samdóma um stötulögin
2. jan. 1871. Ilann vi&uikennir hálft um hálft,
a& þau sjeu óformlega (vjer segjum ólöglega)
til or&in, og ab alþingi hafi eigi fengið a&
njóta þar síns fulla ráfcgjafar atkvæ&is. En var
þetta þá eigi tilknýandi ástæ&a fyrir alþingi og
Islendinga, til a& andæfa móti lögunum? E&a
hvernig gat alþingi þagab vi& þeim ójöfnu&i,
sem Islendirigum var sýndur me& innlei&slu
laganna? Vjer skulum fúslega játa þa& me&
höf. a& Islendingar mega kunna því vel, ab
ríkisþingib danska hefur nú sjálfkrafa sleppt
þeim ylirrá&um, sem þa& í fullu lagaleysi haf&i
hrifsafc til sín, yfir löggjafar og fjárhags málum
Islands, en þetta hef&i þa& átt a& gjöra fyrri,
og á jafna&ar gjarnari hátt en or&ifc er mefc
stö&ulögunom. þannig eru í 3 grein laganna,
talin upp til fullna&ar þau mál sem sjerstak-
leg eiga a& vera fyrir Island, en ekki til dæmis,
eins og alþingi liat&i jafnan farifc fram á, og
sem var alveg nau&synlegt til þess a& þingib
gæti neitt síns sjálfsag&a atkvæ&isrjcttar um
þa&, hver mál heyra skyldu undir alþingi fram-
vegis, e&a hver eklti. Eins er fjártillagifc frá
Dönum ákvefcifc a& handaitófi, án nokkurs til-
lits til þeirra sanngirnis- e&a rjettarkrafa sem
gjör&ar hafa verib, auk þess sem þa& er talib
ná&arveitirig, en ekki skyldugjald, eiris og höf.
sjálfur kannast við. Margt er þaf) fleira ístö&u-
lögunum, sem a& vorri hyggju gjörir þau ó-
hagfeld fyrir Island, enda er þafc ætlan vor, a&
sú tíb muni koma — þó þes3 ver&i máskc
lengi afc bí?a — a& mótmæli alþingis gegn þeim
komi a& gó&u haldi, og a& þau o: mótmælin,
verfci þá eigi lengur álitin a& hafa verifc ástæ&u-
e&ur rakalaus.
ungurinn löggildi þegar stjórnarskrárfrumvarp'
i& (sem nefndin samdi), en ef hann eigi gji,r,r
þetta, þá er þa& enganvegin meiningin, setn
segir í brjefi einu til „Ðagbladet“ a& konungur
verfci be&in um, a& setja stjórnarskipunina ept-
ir sínu eigin höf&i — af ótakmörku&u einveldt
sínu — (af fri kongelig Magtfuldkommenheó)
heldur a& hann anna&hvort strax veiti a''
þingi fullt ályktarvald um tekjur og gjöld
iandsins, og taki sjer stakan rá&gjafa fyrir D'
land, sem hafi ábyrgfc fyrir aiþingi, e&a ai)
hann kaili saman þjófcfund, sem sje skipa&ui'
40 þjó&kjörnum og 6 konungkjörnum mönnuni,
og leggja fyrir hann frumvarp til stjórnarskrár,
byggtá sömu undirstö&u sem frum"
varp þ in g ne f n d a r i n n a r. Hva& er nú í
þessu setn tákni til þeirrar afsölunar, sembrjefi&
bendir til ? }>a& er augljóst a& nefndin, fyrir
pob a&hald sem hún hefur fengiö frá þingvalla'
fundinum, hefur farifc nokkru lengra í kröfuni
sínum, en hin fyrri alþing, en þó ekki einð
langt eins og fundurinn sjálfur, enda mun mega
vænta þess brá&um, a& alþingi sameini sig um
nefndarálitifc, og gangi inn á þær upp á stung'
ur sem þar er rá&i& til.
Brjef þa& er höfundurinn skýrskotar li! et
ritafc í Reykjavík 26 júlí þ. á., og auglýst í
„Dagbladet“ 11 aug. Eigi verfcur annafc sagt,
en þa& sje hóglega rita&, og fari nærri sanni
um þa& er þa& skýrir frá því sem gjör&'
ist á þingv f. og alþingi en í óvi&kunnanleg-
um, og all óíslenzkulegum anda er þa& rita&-
Rjett til smekks skulum vjer setja hjer upphaf
brjefsins: “j>a& sem mest einkenndi almennings
álitifc hjer á íslandi þegar jeg reit mitt fyrra
brjef til „Dagbladet* var allundarlegur kví&>
fyrir því, hva& sumarib mundi lei&a f 1 j«5s.
Hin fasta stefna sem stjómin baf&i tekifc nú á
hinum sí&ari árum, haf&i au&sjáanlega konii&
fáti á forvígisraenn þjó&arinnar1, þa& a& ölluna.
mistökum alþingis haf&i jafnan verib vísab á
bug me& alvörugefni, haf&i innrætt almenningi
þá ímindun, a& þa& væri ætlan stjórnarinnar,
a& ráfcast a& oss, til a& sker&a vor þjó&legu
rjettindi. Menn Ieitu&u eptir þesslei&is tilbneg'
ingutn, í ölium a&gjörfcum stjórnarinnar, og værí
hin minnsta átylla til a& setja eitthvafc út á
rá&stafanir hennar, var hún ásökufc fyrir a& hafa
kreinkt hin helgtistu þjó&rjettindi vor. Hina
lielztu ástæ&u til þessara óhljó&a, ftindu menH
vi& stofnun landshöfcingja embættisins, og megn'
i& af þeirti óánægju sem stjórnin hal&i valdi&i
gekk þá einnig út yfir landshöf&ingjann, sem menn
— a& vísti ekki ástæ&ulaust — ásfcku&u fyrir a&
hafa átt talsver&an þátt í þessari stjórnarbreyt'
ingu; enda ætlu&u menn, a& liann mundi me&
ósvegjanlegri frekju, innlei&a bjer algjört eiii'
veldi yfir oss...........þab var þannig almerin-
ings álitifc, a& ntí væri eigi utn annafc a& gjöra,
en þjófcin í lieild sinni, reisti sig upp sem einn
ma&ur á móti hinni yfirvofandi harfcstjórn, og
þeirri innliniun sem þar rnundi leifa af; þesf*
meining var á hæsta stigi í hinum hamslausá k
árásum blafcsins Nor&anf. gegn landshöf&ingj'
anum. Sí&ar í brjefinu, þar sem skýrt er ffá
því sem gjör&ist á alþingi, segir svo: „Nefnó'
in (í stjómarsk. málinu) hefur í afcal uppástungu
sinni bundifc sig í öllu verulegu vi& álit Öxar'
árfundarins. |>etta er au&sjáanlega gjört tu
a& bjarga sóma sínum3. því a& f vara upp^'
1) }>a& er sannarlega synd a& segja þ8?J
a& stjórnin hafi verifc bvo föst í rásinni a& unu
an förnu í stjórnarskipunarmálinu, því ef
Ifta óvilhöllu auga á þafc sem fram hefur far,&
í málinu sí&an 1865, hljóta menn a& játa,
allt þa& sem fram hefur komib frá stjórnar'
innar hálfu, hefur lýst mesta kvikulleik og I>ri,lg'
anda, og þa& er mest þees vegna, a& stiómar'
skipunarmálifc er eigi en ráfcifc til lykta. D*& elIj3
sem stjórnin hefur sýnt festu í, er a& 11 a
fyrir oss eblilegum og sjálfsög&um þjóíjrjetttn ^
um vorum, og synja oss alveg um hvern sk'
ing til þeirra lyrirtækja, er oss heíir na eg
legifc lífifc á, a& hjcr kæmust á scm fyrst.
2) }>a& er cigi au&vclt a& skilja, hvafc brjei