Norðanfari - 06.02.1874, Blaðsíða 2

— 10 —
• vilja, vife sjerhverja gnfsþjdnustu ? Muniii þab
vera órjett eba dráblegt, þótt lagabar vœru
binar afkáralegu hendingar, sem IoSa svo sam-
an, a6 mjög er ónotalegt meb þær ab fara, f
hinu 3. og 6. versi sálmsins 462 ? Mundi þab
vera órjett eba óráblegt, ab stytta hina oflöngu
hending í bragarhættinum ,,Á Gub alieina",
samkvæmt því sem þegar hefur verib gjört vib
hinar oflöngu hendingar undir lögunum ,,Heib-
ur sje Gubi himnum á“ og „Gæzkurlki græb-
ari minn“, og aptur hins vegar, ab gjöra þær
hendingar fulliangar, sem eru of stuttar, t. d.
í versinu M0 Jestí, þitt er orbib oss“ og á nokkr-
uin stöbum öbrum ? Mundi þab jafnvel vera
órjett eba óráblegt, ab af nema, þótt gamall sje,
þann galla kvebskaparins, er lætur svo ámátt-
lega í framburbinum og á um Ieib svo iila vib
íagib á sálminum ,,Nú látum oss likamann grafa“?
Og ef haldib væri sáiminum „Heibra skulum
vjer herrann Krist'1, mundi þab þá vera órjett
og óráölegt, ab leysa af bragarhættinum þá
skekkju, sem er eptirstæling eptir danskri ó-
mynd, og sntía honum til hinnar eblilegu jam-
bísku myndar, svo sem Svíar hafa vib sinn
sálm (,Lof vare dig, o Jesu Cbrist“?
Fleiri þvílíkra greina hirbijeg eigi ab spyrja
nú ab sinni. Jeg tek hjer ab eins þetta tii
dæmis, sem fátt af mörgu. En svarib mjer,
góbir bræbur, þjer sem vit hafib á málavöxtum
og undir eins hjarta til ab girnast þab, er bet-
ur gegnir. Svarib ybur sjálfum og alþýbu
manna meb hreinskilni og einurb, ef eigi til
margra spurninga, þá þó ab minnsta kosti til
þessara tveggja:
1. Er eigi sálmabókinni 1871 margra
og stórra umbóta vant, til þess ab
htín megi heita vibsæmanieg á
þeBsum tíma?
2. Er nokkurstí ástæba, ernokkrusje
nýt, þvítil fyrirstöbu, ab menn
takinúþegarabefna til.annarar,
betvi og ókostaminni, sálmabók-
a r?
Björn Halldórsson.
LlTÍÐ EITT UM STJÓRNARSKIPUNAR-
MÁLIÐ.
(Framhald).
Um þessar mundir reis upp landi vor Gísli
Brynjólfsson — fyrrverandi alþingismabur og
meblimur Arna Magntíssonar nefndarinnar m. m.
— og fór ab rita í Berlingatíbindunum „um hib
íslenzka stjórnarskipnnarmái, og hvernig áhorf-
ist meb lyktir þess“. þegar seinustu skip fóru
frá Höfn í haust, voru eigi minna en 5 grein-
ir í þessa stefnu, komnaríljós eptir hann, hver
& lengd vib mebal Jónsbókar lestur. En sá er
galli á gjöf njarbar, ab meb allri þessari mælgi
var G. naumast farin ab hreifa vib þeim atrib-
um, sem hann virbist hafa ætlab ab gjöra ab
umtalsefni. Allar þessar 5 greinir eru tómur
formáli eba inngangur, sem fer út í allt abra
sálma, eins og Gísla er vandi til þegar hann
fer ab rita. Sumir eru líka ab geta til, ab þab
muni fara ntí eins og faiib hefur fyrri fyrir G.
þegar haDn hefur gefib sig út fyrir rithöfund,
ab hann mnni lenda í hafviilum og máske nái
aldrei landi. Teljum vjer þab lítinn skaba meb
tilliti tii stjórnarskipunarmálsins, því ab á þess-
um greinuin hans er lítib ab græba; skulum
vjer gefa dálítib sýnishorn af þeim, almenningi
til fróbleiks og bkemratunar.
í fyrstu greininni gjörir G. einkum ab um-
talscfni brjefib frá Reykjavík 11. ágúst, setn
v)er gátum um ab framan. Hann gjörir brjef-
ritarann ab íslenzku vibrini, sem api eptir öbr-
um ÍBÍenzka þjóbrækni, en viti í rauninni ekki
hvab dankst eba íslenzkt er. Mest er hann æf-
ur vib brjefritarann út af því, ab honum þykir
hann ekki mba dón Sigurbsson svo sem íþörf
Æje á Og átt l.efbi ab vera, og ab hann lætur
J. S. njóta sannmælis f sumum greinum1. Gísli
segir sem sje, ab J. S. hafi gjört alit sitt til, ab
æsa Islendinga upp á móti Dönum, og ab frá
honum sjeu sprottnar allar þær röngu hug-
myndir um stjórnarskipunar málib, sem hann
segir ab sjeu orbnar Islendingum svo innrættar,
ab á meban þeim verbi eigi títrýmt, sje þess
eigi ab vænta, ab nokkurt samkomulag geti orb-
ib um stjórnarskipunar málib. Eins og kunn-
ugt er, hefir J. S. bæbi í ræbum og ritum, far-
ib því fram, ab alþingi bæri ab rjettu, sam-
þykkis- eba ályktar atkvæbi í stjórnarskipunar-
málinu, og hann fjekk konungsfulltrúa á alþingi
1867, til ab viburkenna þetta meb beinni yíir-
lýsingu, enda hvab Leuning heitin — sem þá
var dómsmálarábgjafi — hafa gefib konungs
fuiltrúa heimild til þessa, en svo sem kunnugt
er, hefir stjórnin gengib frá þessu á eptir. þetta
allt álítur G tóma villeysu og heilaspuna, og
fer hann um þab svofeldum orbum:
„Hib rjetta í þessu máli — eins og hver
hlýtur ab sjá — er þab, ab þv£ líkt Ioforb sem
þetta (er Leuning heitin gaf) getur enginn ráb-
gjafi, í nokkru því ríki sem hefir lögbundna
konungsstjórn, gefib svona fyrirfram. (þvíekki
þab) ? Enda vakti konnngsfulltrtíinn (1867) —
meb mestu hægb, og minni ab hyggju oflinlega —
athygli á þvf, ab þessleibis rjettindi væru eigi
veitt nokkru þjóbþingi, enda þótt þau liefb lög-
gjafar atkvæbi. Og hvab ríkisfundinn í Dan-
mörku (1849) snertir, þá hafbi hann heldur eigi
þennan rjett, þar sem konungurinn skyldi und-
ir sig, ab samþykkja, ebur neita, hverjum ein-
stökum ákvörbunum sem fundurinn gjörbi. þar
sem einvöld stjórnarskipan er, segir þab sig
sjálft ab öll breyting á stjórnarfyrirkomulaginu,
hlýtur ab vera komin undir samkomulagi milli
konungsins og þjóbarinnar. þess vegna eru
J. S.) um samþykkis atkvæbi) fjærri öllum sanni;
annab mál væri þab ef hjer hefbi verib spurs-
mál um neitandi atkvæbisrjett fyrir hib rábgef-
andi alþing, til ab gjöra þab bært nm, ab sporna
vib valdbobum upp á landib2
1) þab er, ef til vill, ekki mörgum afles-
endum Norbanfara kunnugt, ab G. Br. hefir um
nokkur ár ab undanförnu, gjört sjer mikib far
um ab níba og sverta J. S. í dönskum blöbum,
og gjöra hann ab vibsjármanni í augum Ðana,
en J. S. hefur sem optast goldib þögn vib því.
2) þab er aubsætt ab G. Br. hefur mis-
skilib þetta mál frá rótum, annab hvort viljandl
eba af fávizku. En ábur en vjer bendum á í
hverju þessi misskilningur er fólgin, leyfum vjer
oss ab hreifa þeirri spurningu; hafa lslending-
ar ekki jafnrjetti vib Ðani í stjórnlagalegu tilliti ?
Vjer efumst eigi um ab G. Br. muni kveba já
vib þessu, því fyrst er þab, ab þetta jafnrjetti
er grundvallab á „sögulegri rás vibburbanna“
frá fyrri tímum (ab vjer vibhöfum þetta nýgjörf-
ings orb stjórnar málsins) og allt fram ab 1848,
eins og Ðr. Rosenberg og fleiri Danir hafa játab;
og í annan stab höfum vjer hátíbiega yfir lýs-
ingu tveggja konunga vorra fyrir því. Fribrik
konungur 7. segir nefnil. f brjefi sínu 16. apríl
1848 „ab hann ætli ab láta ást sína ná jafnt
til allra þegna sinna, og koma fullri skipun á
ríkisstjórnina, til ab treysta sameginleg
rjettindi ríkisbúanna“. Og Kristján kon-
ungur 9. kemst svo ab orbi í brjefi til Islend-
inga 23. febrúar 1864, „ab hann ætli ab sýna öll-
um þegnum sínum sama rjettlæti og sömu
velvild“ þegar nú jafnrjetti vort vib Ðani er
þannig fyllilega vibur kennt, kemur enn fram
önnur spnrning: höfum vjer ekki sama rjett
eins og Danir, til ab methöndla stjórnarlög vor
á sama hátt eins og þeir (þ. e. ræba þau á sjer-
stökum fundi meb sjerstökum rayndugleik) án
nokkurrar thlutunar frá þeirra hálfu ? Mun G.
Br. þora ab neita þessu? þar sem ab í kgsbr.
23. sept. 1848 liggur full vibuikenning fyrir
þessu jafnrjetli voru, hvernig sem menn ab öbru
leyti vilja hártoga þetta brjef. Ab þessu öllu
athugubu, vería kröfur J. 8. og Islendinga yfir
höfub, um samþykkis atkvæbib, ekki eins fjarri
Öllum sanni eins og G. Br. álítur. Meira ab
segja, hann hefur eigi farib fram á annab en
þab sem hver skinsöm og sanngjörn stjórn hefbi
fundib sjer skylt ab veita án þess bebib væri.
f>ab sem ab vorri hyggju helzt er ab setja tít á
abgjörbir J. S. f þessu máli er þab, ab hann
hefur látib tilleibast, ab alþing (sem rábgefandi)
fjallabi um stjórnarskipunarmálib, sem þab hafbi
Oss þykir eigi þörf á, ab tÍDa fleiratil úr
hinni fyrstu grein G. Br. því allt þab sem þar
er sagt, er mörgum sinnum upptuggib ábur, og
marghrakib. Sama er ab segja um abra greiU'
ina, ab í henni er ekkert nýtt; þar er sagt frá
því er fram fór á þingvaliafundinum, og er þai
tekib upp eptir brjcfinu úr Reykjavík. þar ef
getib ýmsra mánna — auk J. S. — sem frem'
ur öbrum hafa komib vib sögu stjórnarmálsins,
og eru þeir einkenndir eptir því sem höfundin-
um þykir eiga vib. Um hina íslenzku pólitík
yfir höfub, er farib svofelldum orbum: Bþab
eru ileiri af hinum (slenzku bændum, sem hafa
efni og vilja á, ab’ skilja hvab frelsib er, og
hvab þab í raun og veru hefir ab þýba, mættu
þeir rába sjer sjálfir, og þessi pappírspdlitík væri
eigi orbin þeim svo innrætt utan frá. þessi
pólitik, sem í raun rjettri hefir aldrei verib ís-
lenzk, heldur innflutt, og ab mestu leyti afmynd-
ub eptir öpun eptir þeirri alsendis ópraktisku
pólitík sem var í blóma í Norburálfunni á tíma-
bilinu frá 1820 til 1848,- þab er meb öbrum
orbum, ekki annab en stúdenta pólitík. E«
sá er munurinn, ab þar sem þessi pólitfk er
fyrir löngu útdaub allstabar annarstabar í heim-
inum, þá er hún enn í fullum blóma á Islandi“*
ekkert umbob til frá liálfu þjóbarinnar. 0g
sú abferb þingsins verbur naumast rjettlætt meb
öbru en því, ab þab hefur sýnt bezta vilja og
vibleitni á, ab rába málinu til lykta sem fyrst.
þab sem G. Br. skjalar um, ab engin consti-
tutionei rábgjafi hafbi heimild til ab veita noklmt
þjóbþingi samþykktaratkvæbi, er byggt á tóm-
um misskilningi. Alþingi eba Islendingar hafa
aldrei ætlast til ab nokkur danskur rábgjafi
veitti því likann rjett; þeir hafa bebib konung-
inn — sem ber ab álíta de facto einvaldan lijer
— um þann rjett, og hvab gat verib á móti því ab
hann veitti aiþingi hann, eba einhverju þing*
öbru hjer á landi, eins og t. a. m. ríkisfundi
Ðana 1849. Meir ab segja, komingurinn er
bundinn til ab viburkenna þennan rjett , eptir
heitorbunum í brjefunum 16, apr. 1848 og 23.
febr. 1864. Vera má ab þab sje eigi allskostat
vel valib, aö nerna pennan rjett, sampyKktar-
eba áiyktar- atkvæbi, því þab táknar eigi til
fulls þá þýbingu , sem í þessum rjetti liggur.
Rjettara væri ab nefna þab samkomulags - eba
meb ályktar atkvæbisrjett. því þab segir
sig sjálft, og þá speki þarf eigi ab sækja til G.
Br. ab Islendingar geta eigi sett sjer sjálfuu*
stjórnar lög, nema konungur samþykki og eptir
samkomulagi vib hann. þar sem G. Br. vifl
vefengja, ab ríkisfundur Dana 1849 hafi haft
þennan samkomulags- eba mebályktarrjett , þá
er þab hreinn misskilningur. Nafnib sjálft
(grund lovgivende Iiigsforsamling) bendir til þess,
ab þetta þing hafbi annan og meiri rjett en
standaþingin höfbu. Og vjer viljum spyrja:
mundi konungur, meb sitt eindæmi, hafa getað
breytt grundvallarlaga frumvarpi fundarins, og
sett annab nýtt í stabinn? Eba mundu Ðanir
hafa látib sjer þab lynda, ab tjeb frumvarp
annabhvort í heild sinni, eba einstakar greinir
þess, hefbu verib lagbar fyrir standaþingin, eba
alþingi, eba eitthvert þing annab ? þetta er þá
einmitt sú mebferb, sem síjórnarskrárfrumvörp
alþingis hafa orbib ab sæta af hinni dönskö
Stjórn og hinu danska ríkisþingi.
3) f>ab er sannast ab segja um G. Fr-
ab hann hefur „tvo hvoptana og sitt í hverjunA
Vjer minnumst þess eigi, ab liafa sjeb annab á
prenti eptir harm um stjórnarmál, en ritgjörð
nokkra í „Norburfara“l 849, og svo þessar grein'
ir sem hjer eru umtalsefni. Vjer skulum taka
hjer upp nokkrar setningar úr grein þeirri eC
vjer'gátum um, til sýnis og samanburbar. „Sam'
band milli tveggja eba fleiri ríkja getur veri^
tvennskonar; annabhvort reglulegt þjóbsambai^
(realunion) hyggt á jafnrjetti og jafnri hlutteká'
ing beggja þjóbanna, eba höfbingja samba'1
(personalunion) þegar stjórn landanna öldungi8 eC
ab skilin, þó landshöfbinginn sje einn og l>in"
sami. Til hins fyrra títheiintist sameigi'fl'^j.
þing fyrir alla parta fjelagsins, auk löggefaf|t
þinga í hverju landi fyrir sig; til hins sFara,
þarf öldungis eigi á neinu slíku ab halda, Pvl
hib einasta sanieiginlega band er höfbingi'1'1
höfbingjaætlin. Vilji menn ntí iieimfwra
upp á Island, þá getum vjer eigi fundib nokk-
ub, hvorki gamla skuldbinding, nje heldur eig'11
hag, sem vísi því til liins fyrra sambandsii1|1>
þar sem þó ab minnsla kosti sagan og ga®1'^
sáttmálar vísa því til hins sibara. það er fi®81
sýnt og Bannab, ab Islendingar aldrei hafa genS'
ib á vald hinni dönsku þjób, en einungis kon-
ungi hennar, og ab hann því eigi getur
J