Norðanfari - 06.02.1874, Blaðsíða 3

—11 —
I þrifcju greininni er rakin saga stjdrnar-
armálsins frá því 1848 og til þessa tíma. Er
þar skýrt frá hinu heizta er fram hefir farií) í
toálinu á þessu tímabili, en mjög önákvæmtog
fleiruru atriímm sleppt sem þ<S eru mikils verí),
°S sem G, Ilr. hefir annahhvort ekki þekkt e&a
ekki skilih hverja þýíingu þau höffcu fyrir mál-
En í fjórfcu greininni hleypur höfundurinn
frain fyrir, og fer aí) rannsaka hvernig sam-
^andinu milli Noregs og Islands hefir verií) hátt-
a^ til forna. Hann álítur sem sje, af) þar sem
S. f riti sínu á móti próf. J. E. Larsen (uni
'a»dsrjettindi Islands) — fer því fram, ab þaö
þafi veriB hrein og bein „personalunion® sem
^land gekk í víb Noreg með gamla sáttmála,
þá sje þetta byggt á misskilningi, því að bin-
*r fornu Islendingar hafi ekki haft minnstu
þugmynd um, „personalunion* enda sje þab
ekki hinn svo kallaði *gamli sáttmáli“ sem hjer
eigi að fara eptir, heldur annab eldra skjal sem
Refnist BRjettur Islendinga í Noregi“ , og sem
finnst prentað í sumum útgáfum Grágásar. I
þessu skjali segir svo: „Islendingar eiga að
Eafa hölds rjett í Noregi . . '. , Islendingar
e'ga í Noregi að njóta vatns og viðar. 'En þar
a& eins eiga þeir a& höggva vib þann allan er
a& sjer valdi sínu yfir Islandi í hendur Ðonum
an þess herfilega ab brjóta lög á oss. Ab Frib-
J‘k 7 muni vilja þab skulum vjer og aldrei
't'úa, og í þeirrí sannfæringu ab hann ab eins
'ílji þab, sem öllum þegnum bans er fyrir beztu,
6kulum vjer nú reyna ab sýna, ab allt þjób-
S;tmband Islands vib Danmörku (Realunion) er
©kki einasta óeblilegt og ónytsamt bábum, held-
’»r líka mjög svo háskalegt fyrir íslendinga, sem
því ab minnsta kosti sjálfir aldrei ætla ab mæla
ftam meb því, eba vera svo blindabir ab vilja
Sanga í þab ótilneyddir“. Og enn fremur seg-
■r svo síbar í sömu grein. „Otal íleira mætti
9g enn til færa því til sönnunar, að samband
lalands vib Danmörku er í sjálfu sjer óeblilegt
°g gagnslaust. . . . En vjer álítum þab
e'gi mikinn vanda fyrir hvern heilvita mann,
a& sannfæra sig um þetta sjálfan og vjer treyst-
íslondingum nidungis til þess. Vjer höfum
þyí ab eins stuttlega sagt meiningu vora, og
kemur þab eigi af því ab vjer höfum neitt á
któti Dönum yfir höfub, en af því vjer vildtim
a& þeir eins og Islendingar skyldu skilja, ab þeir
?Jöra sjálfum sjer meiri skaba en gagn meb þvi
a& reyna ab stjórna sunnan úr Kaupmannahöfn
fjarlægu landi, sem Gub og náttúran hefur aí-
skilib þá frá um of“. . . , En fyrst menn
ekki vilja þjóbsamband, nje þar afleibandi þing-
Sílmband Ldands vibDanmörku, hvab eiga menn
þá ab vilja? því er fljótlega svarab og ab
víer hnldum nógu greinilega. Menn eiga ab
v'lja þab samband sem skynsemin eigi er á
J«6ti, og saga og sáttmálar stybja, þ. e. höfb-
ln8)a sambandib (personalunion) ab sami kon-
*lr'gur sje í Danmörku og á Islandi, en þab þó
e'ns fyrir því haíi sína stjórn alveg fyrir sig, sem
ábyrgist gjörbir sínar og konungsins fyiir þinginu
á Islandi. . . . þetta er hib einasta samband
Sem mögulegt er milii Islands og Danmerkur úr
þ"í einveldinu cr Ijett af; og vjer viljurn vera
álitnir eins góbir þegnar Dana konungs, og eng-
!r óvinir Dana fyrir því, þó vjer viljum ab sam-
aa"d Islands og Danmerkur verbi byggt á skyn-
®emi og rjettindum, en eigi á heimsku og rang-
^ti, sem ætinlega nibur brýtur sjálftsig á end-
a''Um, og kemur yfir höfub höfundanna“. —
(8br. „Norburf“. 1849. 5-10).
Svona prjedikabi G. Br. fyrir löndum sín-
ám, fyrir rúraum 20 árum síban, og vjer erum
8at>nfærbir um, ab þessi kenning hefur átt eigi
aHlítin þátt í því, ab innræta Islendingum þá
fltobun sem þeir nú hafa á stjórnmálum. Enda
. efur Jón Sigurbsson hvergi í ritum sínum, far-
eins sönnum og sannfærandi orbum um sam-
Ua''dib milli Islands og Ðanmerkur, eins og G. Br.
grein þessari. En hvernig er því þá háttab,
hann kemur nú fram í allt öbrum búningi?
51"' hann snúa því rjetta út á kápunni þegar
aar>n heilsar Dönum, en hinu ranghverfa þeg-
hann kvebur landa sína? Vjer vildum óska
Þab vieri hib gagnstæba. Af því vjer vitum
G. Br. er manna sögufróbastur, viljum vjer
v,!“ia hann ab rifja upp fyrir sjer þáttinn í
J!'u um Mörb Valgarbsson, og láta sjer hans
v11 * ab varnabi verba. Mörbur gekk á milli
^a"gab til Ilðskuldur hvítanesgobi var myrtur,
£ ^jáll og synir hans brendir inni. Ab vísu
^ ""ist vjer eigi fyrir því, ab því ltk stórræbi
leiba af milliburbi G. Br. milli Ðana og
gjá'ndinga, því hvorugir munu nú or&ið henda
t,eíiar reibur á ortum harrs.
þeir vilja, er konungs mörk er (þ. e. konungs-
skógur). þá eru íslendingar skyldir útfarar
meb konungi (þ. e. fara í Ieibangur) er her er
vís í Noregi og almenningur er úti. . . .
Noreg eru Islendingar skyldir ab verja meb kon-
ungi en eigi til lengri herferba. . . . þab
sóru þeir Isleifur biskup (Gissurarson) og menn
meb honum, ab þann rjett gaf ólafur helgi Is-
lendingum, eba betri“. Um þetta mál fer G.
Br. svo feldum orbum.
sþab er yfir höfub ab tala ljóst, ab hjer
er um reglulegan samning (Tracat) ab ræba, sem
hefir verib gjörbur milli hinna íslenzku höfb-
ingja og Noregskonungs í byrjun 11. aldar —
ekki eingöngu persónulegur samningur, held-
ur ríkja samningur — og hann sýnir á eina
hlib hvab vel hinir gömlu höfbingjar hafa skil-
ib þarfir Islands, í pólitísku og verzlunarlegu
tilliti, og hvab fúsir þeir bafa verib á, ab leggja
nokkub í sölurnar til ab bæta úr tjebum þörf-
um. ... Og á hina hlibina sýnir hann
einnig, hvab fjærri hugmyndin um „personalun-
ion“ hefir legib þessum sömu höfbingjum þar
sem þeir voru fúsir á ab gjöra þingmönnum
sínura ab skyldu, ab taka þátt í vörn framandi
lands, . . . þessi samningur hefir annars
svo mikla þýbingu fyrir rjettann skilning á hinu
sögulega og pólitíska ástandi Islands í fornöld,
ab þab gegnir furbu hvab lítib tillit hefir verib
tekib til hans hingab til. 011 áherslan hefir verib
lögb á hinn svo kallaba gamla sáttmála, enda
þótt hann í raun rjettri hafi enganveginn þá
þýbingu sem menn vilja leggja í hann, og sje
yfir höfub ab tala, þannig lagabur, ab fielsi Is-
lendinga hefbi eigi verib á marga íiska, ef þeir
hefbu eigi haft meri tryggingu fyrir því en þá
sem hann hefir inni ab halda. þab er aubsætt,
ab þessi mikilsverbu rjettindi, sem íslendingar
höfbu notib í Noregi allt frá dögum Ólafs helga
. . . hafa gjört Ilákoni konungi gamla miltl-
um mun Ijettara fyrir, ab koma stjórnkænsku
sinni vib á Islandi. En þab sýnir einnig, ab
honum hefir ekki verib í huga „perona!union“
einungis. Hib stjórnarlega samband vib Noreg
gat þá fyrst fengib nokkra verulega þýbingu,
þegar þab hafbi fasta undirstöbu vib ab stybj-
ast, en þab er einmitt þab sem gamla sáttmáia
vantar, ab hann ekki kvebur nógu skýrt á um
og takmarkar þessa undirstöbu, en þótt hann
gjöri ráb fyrir, og taki fram hvernig samband-
inu eigi ab vera háttab. . . . Jeg hef þess
vegna aldrei getab skilib í þeirri þýbingu, sem
menn nú á seinni árum, hafa viljab leggja í
þennan ófuiilkomna og í sjerhverju tilliti ónóga
samning, en þó er þab einmitt kenningin um
ágæti hans — í sambandi vib hugtnyndirnar um
„personalunion'* — sem hafa verií) efst á baugi
á Islandi nú á seinni árum eba síban J. S. sló
þessu hvorutveggju föstu, í svari sínu móti próf.
J E. Larsen“'.
1) þab gegnir furbu um svo fróban og
Iesin mann í- fornum fræbum, sem G. Br. er
sagbur ab vera — hvab hraparlega hann mis-
skilur allt þab er lýtur ab sambandinu milli Nor-
egs Og Islands til forna. þab er eins og hann
ætli, ab hib fyrsta sameiningar band milli land-
anna hafi myndast meb skjali því er hann vitn-
ar til, og sem hann vill gjöra ab einskonar ríkja-
samningi (Tractat) enda þótt skjalib sjálft beri
þab meb sjer, ab þab hefur enga þannig lag-
aba þýbingu haft. Rjettur Islendinga í Noregi
myndabist smámsaman, eptir því sein samgöng-
ur milli landanna fóru í vöxt á 10 og 11 öld,
og var loks skrásettur á dögum Ólafs helga.
þetta er skjal þab er höf. vitnar til og vill gjöra
svo mikib dr. Skjalib er einskonar samþykkt
(ekki liig eba Tractat) og svo nefnir V. Finsen
þab í útgáfu sinni af Grágás II. 195. neban-
máisgr) sem hinir íslenzku höfbingjar hafa ætl-
ab ab tryggja meb löndum sínum ákvebin rjett
í Noregi, og hvar á móti Noregs konungur á-
skildi sjer (perónulega) ákvebin rjett hjer á landi,
og sem höf. ekki nefnir meb einu orbi. Sá var
rjettur Noregs konungs á Islandi ,,ab sjalfstefnt
skal sökum hans vera, og ab lögum þar lands-
manna sækja. Lög og rjett skulu hans menn
þar hafa slíkan sem landsinenn11 (sbr. Grágás
I fimmtu og síbustu greininni, kemst höf-
undurinn út í verzlunarmálifj, fjárklábamálib o.
fl. sem ab vorri hyggju á ckkert skylt vib þab
mál er hann virbist hafa ætlab ab gjöra ab um-
talsefni. En meb því höf. kemur eigi meb nokk-
nb nýtt, eba sem mark sje ab, þykir oss eigi
þörf á ab fara um þab fleiri orbum.
(Framh. síbar).
(Absent).
Nú er þab talib svo ab vjer Islendingar
sjeum 1000 ára gömul þjób, og til þess ab sýna
ab vjer höfum ættjaibarást og sómatilfinmngu,
þá er rábgjört ab vjer á einhvern hátt minn-
umst þessa afmælis vors og vorrar gömlu
móbur á næstkomandi sumri; þab er sem sjálf-
sagt ab vjer verbum ab hreifa oss, þó aldrei
væri til annars en þakka hvorir öbrum fyrir
libna tíb og óska þjóbinni til heilla og hamingju
um ókomnar aldir; en þab þarf ab vera meira,
vjer þurfum ab taka oss eitthvab fyrir hendur,
sem sje til framfara bæbi í andiegum og líkam-
legum efnum; en hamingjan má vita hvernin
vjer verbuin fyrir þab kallabir, hvab fjörugir
vjer verbum, þab hlýtur ab fara eptir því hvab
landsfabirinn verbur oss mildur og eptirlátur meb
ab veita oss þá marg þrábu frelsisgjöf, svo vjer
gætuin gleymt öllum þeim hörmungum, sem af
ófrelsinu hafa leitt og kastab þeim í hafsins
djúp, og 8vo í öbrulagi hve vor ástkæra móbir,
„eldgamla Isafo!d“, verbnr oss blíb og móburleg
á þessum vetri, eptir því fer líf og fjör í oss
II. 195). þett voru þau ibgjöld sem konungur
áskildi sjer móti rjettindum Islendinga í Noregi,
og voru þau á bábar hlibar perónuleg (ekki
„statsretlig*' eins og höf. vill gjöra þau). því
eins og Islendingar höfbu eigi rjett til ab höggva
vib í Noregi, nema í mörk þeirri er kon-
urigur átti, eins var þessi lögbelgi á Islandi
ekki tilskilin pema konungs mönnum
einum. Allir abrir Norbmenn höftu Aust-
manna rjett þ. e. sama rjett eins og abrar norb-
urlanda þjóbir (Danir Breiar, o. fl ). f>ar sem
höf. leggur svo mikla þýbingu í þab, ab Islend-
ingar bundust í ab fara leibangnrs ferbir meb kon-
ungi innan lands, og álítur ab þetta takni nánarí
sameiningu milli þjóbaona innbyrbis, þá er þetta
hreinn og beinn misskilningur. þab voru eigi
fremur Islendingar en abrar þjóbir, sem höfbu
vetursetu, eba lengri dvöl í Noregi, sem voru
skyldir ab fara í þessa leibangra meb konungi,
þegar stríb bar ab höndum. Og þar sem skuld-
binding þessi nábi ab eins til þeirra Islendinga,
sem staddir voru í Noregi þegar svona stób á,
en ekki til hinna sem heima sátu á Islandi —•
enda þÓtt þaf) vasru handgengnir menn — er
aubsætt ab tjeb skuldbinding hefir enga pólitíska
þýbingu haft. Enda liggur þab í augurn uppi,
og má vera fullkomlega Ijóst af sögunum, ab Is-
lendingar hafa verib alls annars hugar á 10 og
11 öld en ganga í nokkurt pólitískt samband
vib Noreg.
Hvab snertir gamla sáttmála, þá er þab
næsta kynlegt hvab G. Br. álítur bann ómerk-
an og ófullkoir.inn í flestum greÍDnm. Vjer fá-
um þó eigi betur sjeb, en hann sje svo góbur
og gildur sem hann þurfi ab vera og ætti ab
• vera eptir kringumstæbnm, og svo hefir jafnan
verib álitib. I sínum stutta og gagnorba stíl
innibindur hann allt þab er fram þurfti ab taka
á bábar hlibar, þar sem eigi var nema um
höfbingja samband (ekki ríbja samband)
ab ræba. þrab er vitaskuld, ab ef því líkur
sáttmáli hefbi verib samin á þessum tíma, hefbi
hann hlotib ab vera í allt öbru formi og mikib
margbrotnari, en á þeim tímum sem sáttmálinn
var gjör, var allt svo einfalt og óbrotib, bæbi
í stjórnarlögum og öbru, ab þá þurfti ekki meira
meb. Enda verbur þab eigi sjeb, ab sáttmálinn
hafi valdib misskilningi. Hitt er annab mál ab
honum var eigi fullnægt, og hann var jafnvel
brotinn af konungshendi þegar framiibu stund-
ir En hvab sem um þetta er ab segja, þá er
þab aubsætt, ab þeim er sáttmálann gjörbu, hefir
verib fullljóst hvaba þýbingu hann átti ab hafa,
ogabhjervar ekkium nokkurt ann-
ab sambandab ræbaen vib konung-
inn einann. þab sýna ýmsar ákvarbanir
sáttmálans og sjer í lagi niburlagib. Ab skýra
þetta mál frekar, yrbi oftangt roál, enda ætlura
vjer ekkl beinlíns þörf á því, meb því þab er
fleira en gamli sáttmáli, setn landsrjettindi Is-
lands eiga ab byggjsst á.