Norðanfari - 28.02.1874, Qupperneq 1

Senftnr /<a upcjuhi m ko&lvart•
ailnu.st; verct árg. 30 arlcir
1 *’«/• 40 aA:., emstök nr, ö sk,
sö/u/aun 7, hvert•
IÍORÐMFARI.
Auyhjjsingar eru teknar í b/aá
id fyrir 4 íA:. Arer lína. Vid-
aukablöd eru prentud á kostn
ad hlutadeiyenda•
«íi. Alt.
AKUREYRI 28. FEBRÚAR 1874.
I'iTlD EITT UM STJÓRNARSKIPUNAR-
MÁLIÐ.
(Ni&urlag).
þannig er þa& ætlun vor, a& eigi sje gjör-
anJi ab ganga í nokkurt annab aauiband vib
Ranmörku til langframa, en höfbingja samband-
ife (personalunion) og ab þab er hib eina sam-
hand sem menn geta haft von um ab verbi af-
fara sælt, ekki abeins fyrir íslendinga heldur
°g fyrir gjörvalt konungsríkib. Jrab er ab vjer
höfum konunginn ab eins sameiginlegan mcb Dön-
l|m, en sjeuin alveg útaf fyrir oss meb stjórn
vorra fáu og óbrotnu máiefna. Vjer hikum oss
eigi vib ab taka oss aptur í munn orb Gísla
Brynjúlfssonar þau er hann talabi fyrir 20 árum
síban, því þau eru svo sönn, og framsögb af
''pámannlegri andagipt: „Menn eiga ab vilja
bob samband sem skynsemin ekki er á móti
°S saga og sáttmálar stybja, þ. e. höftingja
Bambandib“. I þessum orbum er fólginn svo
nnkill og háleitur sannleikur, ab þab gegnir
ftubu, ab höfundurinn skuli hafa eins og ekki
'''jab kannast vib þau nú á sítari tímum.
Hvab sjálft stjórnar fyrirkomalagib sr.ertir, þá
getum vjer yfir höfub abhyllst þab stjórnar-
skrár frumvarp scra alþingi samdi 1873, og
scndi konungi; þab er ab 2. eba 3. manna
ybrstjórn sje sett í Iíeykjavík, sem hafi á hendi
öll æbstu stjórnar störf landsins, og ábyrgist
Sjörbir sínar fyrir alþingi, eins og tfbkanlegt er
I þeim löndum sem hafa lögbundna konungs-
s,l>»rn. Ilvab jarlinum vibvíkur sem alþingi
einnig stakk upp á ab hjer yrbi skipabur, þá á-
lítum vjer sjálfsagt, ab ákvörbun um hann eigi
ab standa í stjórnarskránni, til þess oss sje
geymdur rjettur ab fá hann settan þegar oss
'ieki hugur á, eba hans kynni ab þurfa vib.
I’ab cr enganvcgin þar meb sagt, ab þab verbi
óumflýanlega naubsynlegt, ab jarl sje hjer ab
stabaldri, því vel getur hugsast, ab lands mönn-
,un þyki eigi tilvinnandi ab kosta hann, og þeir
hjósi heldur, ab stjórnarherrarnir — annab
hvoit einn þeirra, eba þeir til skiptis — hafi
hendi þau konunglegu umbobsstörf sem jarU
inum cr ætlab ab liafa. Vjer getum f þcssu
farib ab dæinum forfebra vorra og Norbmanna.
I'cgar ísland gekk undir Noregs konung 1262,
áskildu Islendingar ab jarl yrbi skipabur hingab.
jylarl viljum vjer hafa yfir oss, meban hann
heldur trúnab vib ybur (konung) og frib vib oss“
s‘cndur í gamla sáttmála, en þó finnst þess
'vtrgi getib, ab Islcndingar hafi gengib eptir því
l'essu skilyrbi væri fullnægt; og þegar
fl'ssur þorvaldsson var skipabur jarl yfir land-
var I'a^ fremur móti enn meb vilja lands-
manna' I stjórnarskrá Noregs stendur og sú
vörbun, ab þar skuli vera vísi konungur, en
orbmcnn liafa aldrei hirt um ab fá þessari á-
vörmn fullnægt, og þeir hafa enda andæft á
^ti v'8'* honungi, þegar heíur átt ab troba
onum upp á þá. Vjcr höfum getib þessa til
8y»a, ab jarlinn er enganveginn sú grýla sem
ut,'h vilja gjöra úr honum; vjer getum ab
æmi ^oibmanna látib vera ab halda Iiann, ef
Þyhir hann óþarfur eba of kostbær, því
^nmast þarf ab gjöra ráb fyrir því, ab kon-
v- nuint •voba jarlinum upp á oss á móti
verb V°rilln' -Annars ætlum vjer ab sú muni
þar|, rau,ltn ab jarlinn muni koma í góbar
hatin ' w °5 °SS lnun’ Þykja tilvinnandi ab kosta
jarls'eD* ^ ^ Noregsmenn hafi kornist af án
ta víei konungs, er nokkub öbrumáli ab
j'. ^ar sem löndþi Svíþjób og Noregur
'kgja saman, 0g stjórn Noregs, sem hcfur ab-
setur í Kristjaníu, getur á örstutflim tíma náb
til konungsinsins sem er búsettur í Stokkhólmi.
Hjer þar á móti er 300 mílna breitt haf á milli
Reykjavíkur og absetursstabar konungsins Kaup-
mannahafnar, sem gjörir allar samgöngur og
samvinnu svo torvelda, og nærfellt ómögulega
á sumum áisins límum.
þab sem cinkum hefur verib haft á móti
því stjórnarfyrirkomulagi sem hjer ræbir um er
kostnaburinn. Menn segja ab þab muni verba
óbæriiega kostnabarsamt fyrlr landib, ab halda
jarl meb hirb um sig og öllu því skrauti sem
stöbu hans hæfir, samt 2 eba 3 stjórnar herra
meb afar háum launum. þar næst segja menn
ab landib vanti flest þab sem til þess heyri, ab
þab geti verib sjálfstætt ríki eba þjóbfjelag o.
s. frv. Hvab fyrri mótbáruna snertir, þá segj-
um vjcr ab „persona!union“ eins og vjer hugs-
um oss liana, getur orbib ódýrari en nokkurt
annab stjórnarform ef vel er áhaldib. Vjer teljum
eigi þab stjórarfyrirkomulag sem Ðana stjórn
hefur verib ab troba upp á oss, því slíku verb-
ur eigi gefib þab nafn meb rjettu, en þab yvbi,
ef til vill, kostnabar minnst fyrir landib aföllu.
Ef jarlinum yrbi haldib, eins og vjer höfum
hálft um hálft gjört ráb fyrir hjer ab fram-
an, þá er alls eigi þar meb sagt, ab þyrfti ab
halda hann meb öllu því skrauti og tilkostnabi
sem títkanlegt er erlendis. Menn verba ab
hugsa sjer þetta snibib eptir hag landsins og
kringumstæbum, en ekki eptir einhverjum töfra-
búningi útlendra stórþjóba. Alþingi sem hefur
fjárveizlu valdib, verbur ab ákveba einhverja
vissa upphæb handa jarlinum, sambobna efna-
hag landsins og kringumstæbum, og er þab þá
á konungs valdi hvort hann vill eba getur unn-
ib einhvern til ab takast jarlsdæmib á hendur,
meb þeim lífeyri sem alþing ákvebur. Reynd-
ar mega menn eigi búast vib, ab til þessarar
tignar veldust ávallt afbragbs menn, því þab
eru sameginleg forlög allra þjóba sem halda uppá
höfbingja stjórn, ab þeir o: höfbingjarnir eru
svona upp og ofan, sumir nýtir menn og sumir
handónýtir. En þetta gjörir í sjálfu sjer ekkert
til, sje stjórnarformib ab öbru leyti gott og á rjett-
um grundvelli byggt. Stjórnarherrarnir —hvort
sem þeir yrbu 2 eba 3 — ætlum vjer ab eigi
þurfi hærri laun en amtmenn nú hafa, og skrif- 1
stofu kostnab ab auki. En þab sem vjer ætlum
ab í fjárhagslegu tilliti mundi vinnast meb'því, ef
öfiug og sjálfstæb Btjórn yrbi sett á einum stab
hjer á landi — t. a. m. í Reykjavík — er
einkum fólgib í því, ab þá mætti fækka allmörg-
um valdstjórnar embættum í landinu. þannig
mætti leggja nibur amtmanna embættin, sem
yrbu alveg óþörf ef æbsta stjórn landsins Iiefbi
absetur hjer á iandi. þá mætti og fækka sýslu-
mönnum, og setja þá á föst laun, samt steipa
saman sýslum þar sem því yrbi vibkomib. Meb
þessum hætti mætti, ef til vill, spara svo mik-
ib fje sem því neruur er landstjórnin kostabi.
Yfir höfub ætti ab veiti almenningi — nefnil.
eýölu- og sveitanefndum — abgang ab sem mest-
um afskiptum af hjeraba og sveitastjórn, en
ljetta því af sýslumönnum; ætlu þeir ab hafa
lítib annab á hendi en dóraarastörf og tollheimtu.
Meb þvf móti mundi stjórnin í landinu á hin-
um lægri stigum verba þjóblegri, og þörfum
landsins fremur samsvarandi en hún hefur verib.
Ilvab þab atribi snertir, ab hjer vanti all-
ann þann undirbúning sem meb þarf, til ab
taka á móti því stjórnarfyrirkomulagi sem hjer
ræbir um,— þá hafa þeir menn er segja slíkt
— því mibur — allt of mikib til síns máls.
M 9,—ÍO.
því verbur eigi neitab, ab ættu allar þessar breyt-
ingar ab komast á nú þegar, þá vantar alian
naubsynlegan undirbúning til þess. þnb er
sorglegt ab hugsa til þess, ab í þau 25 ár sem lib-
in eru síban oss var heitib stjórnarbót, hefur
ekkert verib gjört til ab búa oss undir hana.
þvert á móti hefur hin danska stjórn synjab
oss nálega um allt þab sem gat greitt stjórn-
arbótinni veg. Oss hefur verib synjab um laga-
skóla, og vjcr höfum ekki fengib þcss rábib, ab
gufubátur hlypi í kringum landib svo sem eina
sinni eba tvisvar á ári, til ab greiba fyrir sam-
göngum í landinu, ekki um ab tala ab nokkub
hafi verib gjört vib vegina þab teljandi sje.
Ekki heldur hefur stjórninni dottib í hug, ab
koma hjer upp einhverri mynd af banka til ab
greiba fyrir peninga verzlun Iandsins, sem oss
svo daubliggnr á. Enginn sjóbur er til sem grip-
ib verbi til í ýtrustu naubsyn, og þeir fáu sem
til eru, standa ab mestu inn í ríkissjóbnum, svo
vjer höfum þeirra engin not önnur en renturn-
ar. Vjer fáum ekki þab sem Danir þó í raun-
inni viburkenna, ab vjer eigum hjá þeim, held-
ur abeins rentu af því. Hefbum vjer nú banda
á milli í peningum eía ríkisskuldabrjefum, höf-
uístói þeirra 30,000 rd., sem Danir greifa oss
í fast árgjald, þá mætti gjöra mikib meb þab
fje og hrinda mörgu í lag hjer á landi. Ýms-
ar beztu fastcignir og stórhýsi latidsins hafa
verib seldar fyrir svo sem ekkert verb t. a. m.
Laugarnes, Bessastabir o. fl. — en vjer höfnm
ekkert skýli hvorki fyrir læknaskóla, lagaskóla,
nje annab. Alþingi er húsnæbislaust, og skóla-
húsib er komib ab falli, svo lærbi skólinn verb-
ur þá og þegar húsvilltur. þessi er vibskiln-
abur Dana á oss, eptir mörg hundrub ára ó-
heillaríka sambúb, og eptir 25 ára undirbúning
undir þenna vibskilnab. Samt megum vjer ekki
láta þetta fá of mikib á oss, nje aptra oss frá
ab koma frara þeim umbótum og brcytingum
er vjer álftum naubsynlegar eba ómissandi. En
vegna þessa hljótum vjer ab fara liægt í sak-
irnar, og ekki rasa ab neinu fyrir ráb fram,
heldur koma breytingunum fram smámsaman,
eptir því sem kringumstæburnar Ieyfa. því hefur
alþing liib síbasta farib — ab vjer ætlura —
alveg rjett og hyggilega í þetta mál, þar sem
þab ekki einstrengdi upp á, ab vjer fengjum al-
gjörfa stjórnarskipan nú þegar, nema ab því
leyti sem stjómin — eba rjettara sagt konung-
ur — sæi sjer fært ab koma heoni á1. Meb
1) Vjer höfum heyrt suma láta sjer þau
orb um munn fara, ab alþingi hib síbasta muni
hafa meb vara uppástungu sinni, gefib eptir
iandsrjettindi vor, eba enda afsalab þau meb
öllu, og sum hinna dönsku blaba hafa verib ab
flimta meb þab, ab alþingi hafi nú loksins gef-
ib sig upp á náb og ónáb f stjórnarskipunar
málinu. þetta er illa mælt og fjærri öllum sanni,
því hver sem lítur óvilhallt á þetta mái hlýtur
ab játa, ab þingiö hefur í þetta skipti farib rjett
og hyggilega ab f alla stabi. Meb abal uppá-
stungu sinni hefur þingib haldib fast fram, og
meb miklum krapti rjettindum landsins, og farib
fram á þab eitt er landinu má veröa ab fullu
gagni. Meb varauppástungu sinni hefur þingib
þar hjá komib stjórninni í þá klcramu, ab hún
mun eiga óhægt meb ab láta stjórnarskipunar
málib liggja óhreift — máske um aldur og æfi
— eins og hún mun hafa ætlab áöur — nema
sjer til stór vansa. I vara uppástungunni ligg-
ur heldur engin rjettar afsölun, eins og sumir
virbast ab ímynda sjer, enda hefbi hún haftlitia
þýbingu, þar sem þingib enga heimild hafbi til
þeirrar rjettar afsölunar frá hendi þjóbarinnar.
Meira ab segja: þingib framtekur (reserverar)
meb fullum krapti landsrjott vorn í varauppá-
stungunni, meb þessum orbum : „en ab þeim
tíma libnum (nefnil. 3 þingum) sje stjórnar-