Norðanfari - 17.03.1874, Side 1

^endnr kawpetnhnn kostvad-
m,'lanst; verd drg, 30 arkir
* rd, 48 sk.y euistök nr, 8 sk,
*ðlulann 7, hvert.
ItUAHUlI.
Auglýsinjar eru tfknar i blad
tíi fyrir 4 slc, hver lina. Vid-
aukablod eru prentud d kostn
ad hlutadeigenda.
An.
TEKJUR PRESTA.
f>aí> hefir opt verib gjört orí> á, hve preat-
s!tapiir og tollheimta væri fisamrýmileg. A&
vísu er tollheimta enganvegin dhei&urleg í sjálfu
8Jer, ef henni er framfylgt a& lögum og þeirrar
saiingirni er gætt, sem ver&ur, án þess a& van-
r*kja brýnni skyldur vi& sjáifa sig og a&ra,
fiem æ ern samfara. Engu a& sí&ur spiílir
*°llheimta presta einatt hinu ástú&lega sambancli,
#enr æskilegt væri , a& ætti sjer sta& me&al
Nirra og hvers einstaks af söfnu&unum , og
Betur hvorumtveggja einatt þótt sjer misbo&i&,
Pfestum sjer vangoldi&, en gjaldendura úsann-
Sjarniega og ólöglega af sjer krafí&. Veldur
t*yí mjög sá glundro&i sem er á tekjum presta
"^r ( liverri grein, og þegar lögin eigi sýna
^flega, hva& má og skal heimta, og hvér ver&-
"r a& fylgja því, sem hann álítur sennilegast,
v® er eililegt a& eigi komizt allir prestar til sömu
'''&urstö&u, og þegar svo er, þá ver&ur tor-
,ryggni af safna&anna hendi mjög e&lileg og af-
6í*kan!eg. Til þess a& finna or&um þessum
8t®& vil jeg stuitlega drepa á helztu tekjur
presta, og sýna fram á, livílfkur glundroti er
* allri löggjöfinni um tekjur presta.
Tíund. t>a& er kunnugt, hvílíkur reiki er
* llestu, er þar a& lýtur. þannig grundvallast
ba& á ýmislegri venju , hvab talib er fram til
'í'indar og hvernig lagt cr f 'tíund, og eins er
'iund tckin eptir ýmsum reglum , þegar stofn-
'"n er meiri enn 5 hndr. þessar venjur og
^venjur eru or&nar svo ríkar, a& eigi mundi
^aldast uppi a& fara eptir lögunum, og eru þær
kd ósanngjarnar á bá&a bóga. þa& getur t. a.
eigi heitib sanngjarnt, a& gjaldendur lúki tí-
u"d af skuldafje, nema þeir fái endurgjald af
taim, er skuld á a& þeim, og eins mun þa& t.
*• ni. mega heita ósanngjarnt, og vir&ist einn-
i? heimildaríaust, a& gjaldtakendur eigi fai tí-
""d af ar&berandi peningum sem öíru ar&fje.
^teppsijórar, sem í flestu lálast fylgja tíundar-
r®gl ugjör&inni 1782, gjöra stundum vont verra
’""& ónák væmni og ósamkvæmni, eigi sízt hva&
iiendarílag báta og vei&arfæra snerlir. þa&
at>n a& vir&ast, a& tíundin ö&ru fremur þurfl
8l8i a& ver&a óánægjuefni, meb því a& prestum
8I® au&gjört a& fara eplir tíundarskýrslum hrepp-
S|jóra, og er þa& a& vísu satt, og mun vera
'^kanlegt. En ýmist getur þ<5 eigingirni, þörf
e^a rjettlætistilfinning vakib óánægju hjá gjald-
*akendum, er þeim er kunnugt um, a& margir
^ sviksamlegan hátt rýra tekjur þeirra me&
t5"gu framtali ef til vill allt a& helmingi e&a
rtle‘r, og a& mörgum eigi er gjör& tíund , sero
^ lögum eiga a& grei&a hana, svo sem hús-
^"nnum, lausamönnum, hjúum og börnura bjá
°r6ldrum, þegar tíundarfje er til hjá þeiin. Til
efis a& afnema allan ágreining út af þessu,
'er* nau&synlegt, a& nema þaö úr lögum, er ó-
jjarnt kynni a& þykja, en gjöra sem tryggi-
e?ast ög glöggvust lög um þa&, er gilda skyldi.
r e& svo margt hefir verib ritab um þelta efni
' a' eigi fjölyr&a um þa&.
■^ugsverk. Hin helzta og elzta ákvör&un
* t*a&, er jeg þekki, er synódal-ákvör&un 22.
1726- (fsl. lagas. II, 62), og er þar vísa& til
^ l’áartikula og norskulaga. þar er talað um
8 ""fmenn innan skiptitíundar og sjerstaklega
v.fV 'a"samenn. Af tíundarreglugjör&inni 1782
Va!ala,)Sl> a& lausamenn eigi a& borga
ví etns þó a& þeir tíundl ekki, og samaregla
Jft. a&, ver&a ab gilda um liusmenn , eem
°tln Bjaldnast gjörir verulegan mun á og
l"önnum, enda mun þa& vííaBt vera venja,
k
AKCREYRI 17. MARZ 1874.
einkum vi& sjó, þar sem mest er um þesskon*
ar hyski. Kgsbr. 2t.—5. 1817 ítrekar dags-
verks skyldu þeirra, sem sje innan skiptitlund-
ar, en í því vir&ist enganvegin a& felast, a& þeir
skuli vera undanþegnir dagsverki, er svlkjast
undan tfund, ef þeir eiga tfundarfje, auk þess
sem vafasamt er, hvert dagsverki& hefir átt a&
vera bundib vi& tíundarfje, neraa helzt hva&
hjú snertir. Ðagsverkiö á a& vinnast um túna-
slátt (snemma á slætti, a& því er viríist), e&a
grei&ist ella eptir ver&lagsskrá, og á þá, a& því
er vir&ist, a& grei&ast eptir þeirri ver&lagsskrá,
er gildir á tíundarskildaga (sbr. sinodale 22.—
7. 1726), þó a& hitt muni tí&kast, a& þa& greib-
ist eptir þeirri ver&lagskrá, er gildir á hvers árs
túnaslætti. Svo vir&ist, meb því a& karlmanns
dagsverk einungis er ver&Iagt, a& konur, sem
dagsverk eiga a& grei&a, eigi geti unniö þa& af
sjer sjálfar, en ver&i a& fá karlmenn til. þó
vir&ist þa& vafasamt og ósanngjarnt, ef konur
eigi halda hjú. þannig er dagsverksskyldan,
sem upphaflega hefir ólöglega smeygzt inn, ó-
nógsauilega ákve&in í lögunum, og getur marg-
víslega or&ib misklí&arefni H<ort lausamenn
sem koma inn f sveilina cptir túnaslátt, eigi a&
gjalda dagsverk, er vafasamt, og þó líklegt, ef
þeir eigi hafa unnib ö&rura dagsverk, og eru f
sókninni á dagsverks gjaiddaga. Líkt vir&ist
ver&a eiga sjer sta& sm vetursetumenn útlenda,
Lambseldi. þa& styfst heldur eigi vi&
nein alisherjarlög, og er því vafasamt, hverjum
beri a& grei&a þa&. þab er bundiB vi& grasnyt,
en hve mikil sú grasnyt éigi a& vera, e&a hva&
kallist grasnyt, er vafa undirorpi&- Sumir vilja
ekki kalla grasnyt, nema kýrgras sje, og sum-
ir vilja þá skilja kýrgras um þa&, sem kýr er
höf& á, en a&rir um þa&, er kú má hafa á. En
fyrir þeim skilningi veit jeg engaheimild. Atr-
ir vilja mi&a iambseldi við þa&, hvort menn
hafi grasnyt, sem sjerstakt hundra&atal er á e&a
eigi, en fyrir þvf veit jeg heldur eigi heimild,
enda gæti slíkt valdií) mestu rangindum, því þá
gæti á margbýli3jör&um einn Játið skriía sig
fyrir allri jöt&inni, og hinir kallað sig grashús-
menn, því a& þá fengi presturinn a& eins 1 !ami>3-
eldi, þar honum nú bera mörg eptir lögum
e&a venju. Annars vegar eru til úrakur&ir fyr-
ir því, a& allir þeir , sem grasnyt hafi, hvort
sem hún er keypt e&a leig& , og framfleyti
skepnum sjer og sínum til framfæris, sje lambs-
eldisskyldir. því líkuni úrskur&um vir&ist ver&a
a& fylgja, þó a& þeir sje eigi lög, me&an eng-
in glögg |ög eru til um þa& efni. Opt ber þa&
vi&, a& þeir sein hafa 1 e&a fleiri bundrub til
byggingar, hafa minni grasnyt, en svo nefndir
grashusmenn , og jafnvel rainni enn einstakir
lausamenn, og væri þá mjög ósanngjarnt, a& þeir
sökum matsins á ábýli þeirra skyldi fó&ra lamb.
Um lausamenn, sem sjaldnast eiga húsará&, þó a&
þeir eigi skepnur og hafi grasnyt vir&ist, enn
meiri vafi, enda mun lambseldis ejaldan krafist
af þeim, þar sem þó grashnsmenn munu ví&ast
gjalda þa&. Ennfremur er vafasamt uni, hvort
þeir er búa á tveim e&a fleiri jör&um e&a hafa
meiri e&a minni grasnytjar annarssta&ar, erin
þeir eru, eigi a& gjalda meira enn eitt lambs-
eldi, þdtt þa& vir&ist fremur vera e&lilegt, a&
minn8ta kosti stundum. Ef kýrgras ætti aö
rá&a lambseldi, ver&ur vafi utn, hvort sá er hef&i
^ kú e&a ^ kýrgras sje lambseldisskyldur e&a
eigi.
Afgjald presta af jörðum. A því
getur a& vfsu eigi leikið mikill vafi, þar eö þa&
er komið undir samningi. Hins vegar vantar
— 21 —
M ll.-lg.
ákvar&anir um skyldur og rjettindi presta gagn-
vart kirkjujör&um, 'svo sem hvort þeir megi taka
festu, e&a hvort þeir geti bundið hendur eptir
manna sinna mc& byggingarskilmálum, svo sein
me& því a& byggja jör&ina um ákve&ib árabil, ef
þeir me& því ná vildari kjörum af leiguli&unum
efca geta me& því örva& þá- til jar&abóta, hvert
ioforð presta um þóknun fyrir jar&abætur sja
bindandi fyrir eptirmenn þeirra, hva& þeim sjo
skylt e&a beimilt a& gjöra vi& efling jarðabdta
e&a hýbýlabóta á kirkjujör&nm. í því efnl virí-
ist svigrúm presta vera heldur þröngt, ef þeir
vilja vcl, en hcldur vítt, ef þeir eru ásvellir.
Prestsmata. Hún hefir einatt oríib mi*-
klí&arefni meíal presta og annexíubsenda, enda
vantar eiudrcgin lög um hana. Reglur þær
sem fyrir hermi eru gefnar í Kirkjur. J. P.,
eru mjög vi&feldnar.
Offur }>a& grundvallast á reglugjörfinnl
1782, kgsbrj,f 4.—6. 1790 og ti'sk. 27.—1.
47. Tilskipauin ákvcfur olTrifc 8 álnir minnst,
en af þvi kaupmenn, ^þjónar þeirra o. fi. offur-
skyldir eigi eru nefndir þar, getur það þótt
vafasamt, hvort þeir eigi a& grei&a offur ept-
ir henni e&a hinni eldti löggjöf. f>ó vir&ist
vitaskuld, a& löggjöfin haö eigi æt!a& bændum
a& grei&a hærra ofifur enn þeim. Um gjald—
daga á oíTri vantar ákvor&un, s!&an þvi var
breytt t álnagjald, því a&, a& krefja skyldi 8 áinir
f þrennulagi eptir 2 ver&Iagsskrám getur naum-
ast hafa veri& ætlun, löggjafans. þab verfcur
þvf a& vera af handa hófi , eptir hva&a ver&-
lagsskrá offur er kraíið, enda skiptir litlu, of
sami presturinn fylgir sömu reglu í því efni.
í tíundarreglugjöi&inni er ákvefi&, a& konung-
legir veraldlegir embættismenn cigi a& greiða
offur. þetta befir valdið ágreiningi, me& þvíaö
eigi er tekið fram, hvort settjr embættismenn
konungs eigi a& greifca þa& e<a eigi. Að vísu
vir&ist þa& aulsætt, a& settur embættisma&ur er
embættisma&ur, þó a& hann eigi njóti fullra
launa. Hins vegar síendur í danska textanum
„bestallingsmand1', sem kynni a& benda tii þess,
ab settir embættismenn sje lausir vi& offurskyidu
og ættu þá settir úmbo&smenn einnig a& vera þa&.
Enn er svo ákve&íb, a& kaupmenn, og þjónar
þeirra, er full laun taki, grei&i offur. þetta
gæti eptir íslenzkum talsliætti skilizt um factora
og helztu þjóna þeirra. En í dönskunni Bíend-
ur „handlende Kjöbmænd og deres Folk , som
tager ftild Lön“, og kynni þa& eiga a& skiljast um
eigatida verzlánanna, er erlendis sitja (verzlan-
iinar) og factora þeirra. En liver skilningurinn
sem rjettari er, þá vir&ist au&sætt, aö þega
kauptnaður situr á Islandi, er engan faktor held-
ur, þá eigi bæfci haun og helzti verzlunarþjónn
haiis a& grei&a offur. Offrii er eigi bundið viö
tíund, lieldur eign, og vir&ist því rjett aö krefj—
ast offurs af þeim sem eiga 20 hndr. í fasteign
og lausafje, þó a& þeir sökum berlegra svika í
tíund, eigi tíundi svo mikið Iausafje, a& þcir
því sje offurskyidir. Hins vegar er athuganda,
hvort skuldafje f tilskipaninni 1847 telst seon
eign, þó a& þa& vir&ist líkara.
Aukaverka borgun. Um hana gildir
tilsk. 27. jan. 1847, ein af frumsmí&um alþing-
is. En hún er hvergi nærri svo glögg, a& eigi
sje hún%ýmsum skilningi andirorpin. þar er
munur gjör á sveitarómaga (lattig lem) og ör-
eiga (uformuende). Er fyrra or&i& úilistab þ<S
eigi fullkomlega, cn hið sí&ara alls eigi. Svo
er að sjá á 1. gr. að pcestum beri líksöugseyri
eptir alla nema sveitarómaga (ni&ursetninga?),
og mun þeirri rsglu fylgt sumsta&ar, og er þaö