Norðanfari - 31.03.1874, Blaðsíða 2

34
4. 4lits amtgrábsma ekal leifa, þegar semja
ekal reglngjörfcir fyrir hreppBtjdra. Og eins
þegar í rá?i er ak stofna fangelsi í cinstök-
lim Irjerufcum amtsins, og svo urn þab
hvernig lítvega skuli fje þab sem þarf til
þcssa. Alits amteratsins skal og leitafi þeg-
ar stofea rkal búnatarskóla, fyrirmyndaibú,
efea þesskonar; og þegar Ijeðar stofnanir
eru komnar á fót, skal amtsráíib hafa um-
sjón þeirra á hendi, og bera nmhyggju fyr-
jr því, afe þeiro sje haldife vife, afe þær sjcu
noíatar samkvæmt ákvörfeun þelrra, og afe
þafe fje 8em mefe þarf til þess, verfei útvegafe.
§. Amtsráfeife á afe gjöra nppáslungur um stofn-
un sjerslakra amtsfátíekrasjófea, eptir afe hafa
fengife álit sýslunefndanna þar afe lútandi;
og svo um þafe hverjar tekjur skuli r.enna í
sjúfei þessa, og hver gjöid greifeast úr þeim.
Enn fremur eiga amtsrábin afe hafa á hendi
stjórn jafnaíarsjófeatma. þau eiga afe senrja
árlega áætlun um tekjur þeirra og xttgjökl, og
samkvæmt hetini ákvefea hve háu gjaldi jafna,
skal nifenr á lausafjárhundrufein f hverjtj amti,
fyrir hvert ár. Má engin útgjöld greifea úr
jafnafearsjötnum, nema heimild* sjo fyrrr því í
lögum, tfea í ályktnnum amtsráfeauna. Amts-
r.áfin skulu sjá um, afe ágrip af gjörfeum þeirr.a
verfei birt á prenti, og sötpuleifeis ágrip af rcikn-
ingurn þeirra sjófea og stofnana, sem þau hafa
umsjón yfir. A milii funda amtsráfeanna, hafa
amtmennirnir á hendi fyrir þeirra hönd , ura-
sjón yfir sýsiunefndunum , og skuiu þær því
senda amtmanni öil þau mai sem leggja sk.ai
fyrir amísráfeifc. En jafuekjóít og amteráfeife
kemur sainan, skal amtmafeur skýra því frá þeim
bráfeabyrgfearráfestöfunum, sem hann hetir gjört
fyrir hönd þess. Verfei ágreiningur milli tveggja,
amtsráfea um eitthvert mál, sker landshöffeinginn
úr þrættinni.
þetta er afea! innihald hinnar nýju tílskip?
unar um sveitastjórn hjer á landi, og skulum
vjer mefe scm fæstum orfeum, taka fram þær
þreytingar sem hún gjörir á mefeferfe sveita-
mála, fiin fyrsta og helzta breyting er fólgin í
þvf, afe öll sveitamál eru tekin frá hreppsijór-
um og sýslumönnum, og lögfe undir iireppa-i
og sýsitinefudir; svo nú fær aimenningur meira
atkvæfel um stjórn sveitamála, en afe undpn-
íöriiu. Afe vísu er þafe eigi mefe beriun oríum
fram lekife í tilskipuninni, afe öll sveitamái
skuli undantekiiingarlaust heyra undir hreppa-
og sýslunefndir, en sú hefir, þó efiaust vcrife
meining löggjafans. þafe er vitasku'd, afe úr-
skurfeir um l'ramfærsiu svcitarómaga, og þess-
konar, licyra eins og áfeur, undir dómavaldife,.
þvf tii þess heyrir meiri iagaieg þekking en
vænta má af lcikmönnum. þannig hafa þá
hreppstjórar — sem siikir — engin afskipti
framvegis af sveitamáluro, og verta þeir eigi
snnafe en lögregluþjónar, efea afestofearmenn
sýslumanna í embættisstörfum þeirra. þafe er
annars eigi allskostar aufevelt, afe greina f sund-
tir (akmötkin.á milli hinna eiginlegu sveilamála,
og dóms- efea iögregiumála. En þar sem nú
lireppsljórar ciga afe fá ný erindisbrjef, afe þvf.
er ráfea má af orfeum tilskipunarinnar , er. lík-
lggt afe þessi takmörk verfei nákvæmlega ákvefe-
in í þeim. Afe vorri hyggju verfea hreppstjórT
um falin á liendur, afe eins þessi Btörf:: afe
lfunngjöra lagabofe og yfirvaltja ráfestafanir, afe
birta stefnur og fyriiköll , sjeu eigi regluiegir
stefnuvottar útnefnuir til þeirra starfa ; taka út
jarfeir, tkrifa upp hú og virfea þau, samt fram-
hvæma fjárnáms gjörtir, og önnur smávegis fó-
ftota störf í umbofei sýslumanns. Svo munu
c6 hrcppstjórar eiga afe lialda hin lögskipufeu
vor- og haust- iireppaskilaþing, gauga eptir tí-
iindargjötfe manna , og semja hinar vanalcgu
Irreppaskýrslur, afe fátækratötlunni einni und-
an tekinni, sem oddvitar hreppsuefndanna hljóta
afe semja. 011 önnur störf, eem hreppstjórar
hafa haft á lrendi á undan, en þau scm hjer
eru talin, verfea a.fe vorri ætlun iögfe uodir hrqppa- |
nefnd'irnar. Annars mundi eigi veita af, afe
lireppancfndunum væri gcfife erindisbrjer, eins og
hrcppstjórum , livar f vald þcina og verka-
hringur sje mikvæmar ákvefein , en gjört er í
tiiskipaniniii , því hætt er vifc, afe sumum sje
þetta eigi svo. Ijóst sem skyld,i. þafe er afe vísu !
vitaskuid , ab v.erkahringur lireppanefndanna
veritjr eigi ákvefein tii fuilnafear, efca svo afe
eigi geii komife fyrir ýms vafasöm atrifei á eptir,
og er þá eigi annafe fyr.ir en ieita skýringar hjá
yfirvöldunum, efea iöggjafanum sjálfum, og eru
þess ieifeis lagaskýririgar (authentisk Fortolkning)
alveg naufesynlegar, þegar um fiókin og yfir-
grlps niikil iagabofe er aö ræfea.
Mefc þessn nýa. fyrirkomulíjgi á Iirepp-
stjórninni, á nú þafe tvennt afe vera unuife, _afe
8veitastjórnarbyrfein kemur jafnara nifeur þar sera
liún leggst á fleiri metm, f staö þess sem hún
íiefir afe undanförnu, hvílt á hreppstjórunum ein-
ucn, og orfeife þeim næsta þungbær, sökum þess
afe þeir eru la.unaiausir. En þetta getur, þó
: því afe eins orfeife, afe hreppanefndirnar skipti
mefe sjer sveitastjónarstörfunum, eins og líka
bent er á í tiiskipuninni, þannig: afe einn
hreppsnefndarniafeur takist á hendur fátækra
stjórnina, annar umsjón mefe vegabótum, þrifeji
fjallskil o. 8. frv , því ef hreppsnefndirnar hafa
þessi störf í sameiningu, er hætt vife afe allt fari
í vafninga og afegjörfealeysi, og gangi engubet-
ur enn áfeur. I annan stafe væuta menn þess, j
afe sveitastjórnin rouni verfea krapt meiri , og
(ramkvæmdarsamari mefe þessu nýa, fyrirkomu-
lag.i, en bvert sú verfeur rauniij, á m,un tímiun
leifea. í. Ijús.
x (Ni.feuriag sífear),.
STYRKTAIÍ.SJÓÐUR JÓHANNESAR KRISTJ-
ÁNSSONAR,
þafe er orfeife ijæsta fágætt hjer á Iandi, afe
mcnn verji eigum sínum til almennra þarfa efea
til afe cfla almcnning8 heillir. þafe cr eins og
aufeniönnum vorum þyki mætara, ab þafc sein j
þcir hafa samand-regifc mefe súrum sveita og ærn-
um ertifcismununi, verfei gráfcugum og eyfezlu-
! BÖmum erfingjum afe bráfe, sem sólunda því úíf
vefeur og vind á fánm árum, svo þess sjezt egi I
stafeur — en afe þafc komist í liendur þeirra j
manna sein kunna mefe afe íara, og hafa vit og j
vilja á afe vetja því til almennra heilia. Afe
víhu leggja erfíalög vor nokkurt hapt á frjáls-
raifei nia.mia í þessari. gr.ein, en þar se«i hverj-
um er, þó heiniilt afe yerja fjórfcungi af fje sínu
afe eigin vild — þó lífs erfiingja eigi — þá
veiíur iöggjafanum eigi beinifnis getin sök á,
hvafe fáir verja t i nitrn s'num nú á tímum til j
• almentiings gagns Foi'ft-feur vorir —- sem voru j
oss mikife fremri í mörgu — iiöffeu rjettari og i
fagraii skofeun á þessu qii vjer, þeir lögfeu j
þrásamiega meiri og minni hlnta af fje sínu til
aimennra þarfa,efea til Gufesþakka afc þvfcr þá var
; kallafe. Og þó tilgangurinn væri opt blandin
lijítrú, þá urfeu þessar gjafir — hvort sem þafe
nú voru sáiugjafir, testameniisgjafir, cfea annafe
— (óturinn undir skólunum , biskupsstólunum
og klerka sljettinni hjer á iandi. Mundu allar
þessar stiptanir hafa slafeife enn í blóm.a og föst-
um fótum, ef þær heffeu fengife afe njóta sín,
og óspiiunarsemi og óhöndugíeg mefeferfe sljórn-
etula landsins, hefii eigi kornifc þeim á kaldan
k.laka., I Danmörku eru fjölda margar stiptan-
ir ti! almennra þarfa, frá fyr.ri og sífcari límum,
og sumar vellaufengar, cn sá er munurinn, afe
þar sem menn hjer á landi hættu mefe siba-
skiptunum afe verja fjc sínu á þenna hátt, þá
hafa Danir haidife á/ram mefc þafe og iralda enn
í dag. Eru nokkrar þessleifeis sliptanir til í
Danmörk: einmitt frá þessarí öld, sern lofa
iniklum árangri mefe tífc og tíma
þar sem nú þelta er orfeifc svo fágætt hjer
á landi, eiriB og vjer áfeur tókúm fram, þykir
oss vert afc gela þess, afe ein þessi stiptun hef-
ur þó komist hjer á fót fyrir skömmtr sífean,
og eru tildrögin þau er nú skal greína. Haust-
ife 1871 andafeist hinn nafnkunni aufenu- og merk-.
ismafeur Jóirannes Kristjánsson á Krossi í þing-
eyjarsýslu, og er lielztu æfi atrifea lians getife í
Nortanfara fyrir nefnt ár. liann Iraffei nokkru
fyrir andlát sitt, skipt eignum sínum — sem
voru töluverfar — milli barnasinna myndugra,
og þó afe flest þeirra heffeu fuiia þörf fyrir afe fá
eignirnar óskerlar, þá gjörfei lrann þó þá j'áfesiöf-
un mefe táfei þeirra og samþykki, afe 500 ríkís-
dölum skyldi aí honum látnum varife til kennzlu-
stiptunar haud.a nároíúsum bændaefuum í þeiua
j þre.mur breppmn þingeyjarsýsiu hvar hann hafti
alife alian aldur sinn. Oss hefur horist ( irend-
ur eptirrit af stofnunarbriefi Jóhannesar sál., og
þýkir oss ve! hiýfea, afe UunngjÖra þafe alrncnn-
ingi, honum tii verfeskuldafes heifeurs ; þab hijót-
ar þannig:
«•
* *
í skiptaráfestöfun minni dags. 3. október 1 865,
senr samþykkt er og undirskrifufe af eríingjutn
mínum, hefi jeg ráfestafafe 500 ríkisdölum af
vcrfei jarfearinuar Laxainýri, Bein innislendur
hjá syni mínum Sigurjóni bónda á Laxamýri
— þannig; afc þeim verfei afe rojer láínnm, var-
ife til menntunar styrks — einkunr í búnafei
og jarfeyrkju — handa námfúsum, en fátækoni
bændaeinum í þeim 3. hreppum hvar jeg ireti
alife allan aldur minn, nufnilega ileigastafea-
Irúsavíkni'- og Ljósavatns - hreppum. þar setn
Drottni liefur nú þóknast afe tteina líf mitt alit
á þennan dag, liati jeg vifc nákvæmari yfirveg-
un fundife naufesyniegt, afe gjöra ítarlegri ráfe-
slofun um fyrirlsomulag og sljórn þessarar litlu
stofnunar epíir niinn dag, og verfeur þafe scnt,
eptir fyj,;ir.
1,
Sjófenr þessi skal nefnast, sfyrktar—
s j ó fe u r .1 ó h a n n e 8 a f K r i s t j , á n s s o n a C,
handa fátækum námíúsum bændaefnum í Holg--
astafcar- Húsavíkur- og Ljósavatns- hreppum..
2.
Afc mjer fráföllnusn setjist innstæfcan á vöxtU'
gegn óburidnu og árcifeanlegu fasleignar vefeii
og ávaxiist þar til sjófeurinn er oifein 1000 rd,
Má eigi taka til vaxtanna, fyrr en sjófeurinn
hefur náfc þeirri tipphæo sem nú var sagt.
3.
þá er sjófenrinn hefur náfe tjeferi uppliæfer.
sem mjer telst til afe verfei afc 18 — 20 árurn
iifcnum frá andláti mínu, ef vei er áhaldife —, þá'
skal fara afe verja lcigunum til afc styrkja 1 efeu
fleiri námfúsa unga menn af bændastjett til ab
tifla sjer naufcsynlegrar kunnáttu í búnafei og
jarfcarrækt. Styrkuiinn veitist einungis mönn-
um í þeitn 3 hreppnm sem afc framan eru nefnd-
ir, og slitilu nifcjar mínir liafa forgöngurjett cf
til eru, og verfeugir finnast til ab njóia styrks-
ins.
4-
Verfci bönnfeairskóla efea þessleifcis niennla-
slofnun komife á fót lijer f sýsln, skal sjófcurinn
leggjast til tjeferar stofnunar, henni lil styrktar,
og vifegangs. þó skal sjófetirinn jafnan vera
sjerstök stiptun mefe sjerstökum reikningum, og
ágófcaniiin efea afgiptunum jafnan vera varifc 4
þann hált sem ákvefcife er í 3. grein.
5.
Pem stjórnendpr og umsjónarmenn sjófesins
tiinefni jeg sýslumanniim og hjerafes prófastinib.
samt alþingismanninn fvrir syfera kjördæmi sýsl-
unnar, liverjir sein eru efea vcrfea kunna. þess-
ir menn liafa á hendi umsjón og ábyrgfe sjófes-
ins undir yfir ttmsjón amtmannsins í Norfein-
og Atisiur undæminu, hverjum þeir senda ár-
lega skilagrein um cfnaiiag og mefcferfc sjófesins*
En þá er lit.blula skal styrk þcim, sem afe fram-
an er geii.fc, kvefeja stjóruendurnir sjer ti! ráfea-
neytis iireppstjórana í þeim 3 hreppum sem áfc-
ur eru nefudir
þessa mína sffcnstn ráfestöfun undirskrif*,
jeg og innsigla í vifeurvist tvcggja vituiidaf
votta.
Krossi þann 7. febrúarmánafcar 1869.
J.óhaunes Kiistjánsson (L, S ).
Yjer akulum leyfa oss afe vekja athygli al-
mennings á þessari iitlu stofnun, og tilgang'
liennar , og þó þafe eigi enn langt í land að
hún komi afe verulegu gagni , þá má þó þetta
verfca mefc tímanum. Lengra horffci Franklíú'
fram, þegar liann var afc gjöra erffcaskrá sína-
Sjer í lagi ættu efna- og aufemennirnir afe talta
sjer þetta dæmi til fyrirmyndar, og verja meii'1'
cfea minrii hlnta eigna sinna, til einhverra þcirra
fyrirtækja sem liorfa til almennra heiila, og sej11'
haldifc geti uppi minningu þeirra um allnr
komnar aldir. Vjer erum visssir um þafe,
þess leifeis minningar mark verfeur varanlegra’
en þó verife sje — eins og nú tífckast — !i<
hnoía saman , og klína í blöfein, einhverjo*11
leirburfei um afreksverk og mannkosti hiú'1*
látim, og sem fremur er til hneysklis en he>
urs. Og þó binum daufcú sje reistir mjnii|S'
varfear úr steini, málmi, efea marmara, þá hrÖrI1‘,
þeir smánisaman, og faila fyrir eyfeileggj31’
íiönd tímans afe lokum, eri stofnanir sem 1,1,1
til almennra heilla, í hvafc smáum stíl eem elU'
munu geyma minningu höfundanna í heifcfi >,L'
aidtir og æfi.