Norðanfari - 10.04.1874, Blaðsíða 1

&*sn(iur kaupendum kostnad-
ai'faust; verd drg. 30 arkir
* 48 A'&., einstök nr% 8 5/c.
sölulann 7, hvert.
Augfýsingar eru teknar t blad
td fyrir 4L-sk, hver lina. Wáf-
aukablöd eru preniud á ko&tn
ad hluiadeirjenr/a.
f>(5tt langt sje Iibi& sífian brjef þetta yar
fitafe, vir&ist oss þó margt í því eiga vei viB þá
tínia, sera nú eru og í Ltönd fara, og þessvegna
Vert ab rifja þa'ö upp og því heldur, sem brjef
þetta mun nú vera í fárra höndum. Stafsetn-
•Rguna, sem er á brjefinu látum vjer halda sjer,
en ef út af því ber, þá er gó&fús lesari be&-
inn a& lesa í málið,
HeidismöMium í Rejip eiwm Ytra ok Éystra, d
Skeidum ok i Éítia olc 0tvbsi, i litskupstúug-
um: Gríinsnesi, Grafnivgi, píngval/asveit olc
Sehdgi ok öllu Arnessþingi sendir purleif-
ur Gudmundsson úr Repp enuni Ytra
kvedju Guds ok sína medþciin tihnœíum^ cr
td-r f-ylgja.
PRELSI þat, er Forfe&r vorir týndu á þrettándu
óid, héfir nú guídig forsjón eptir 600 ára fært oss
BPtr, sór til dýr&ar, en oss til hamingju. Vart
byckir mer at kalla megi, at mannligr kraptr
Gigi lut í endrburfci Frelsis á íslandi; þat hefir
iiomit ókallat, svo sem dagr fylgir heimbo&s-
laust gaungu sólar; en væri þó vel, at vðr
veiitum vifctökur sem beztar svo göfgum ok á-
gætum höfcingja sem Frelsit-er; ok nú fýsir
niik rnjök, gó&ir Bræ&r, eptir þrjátigi ok sex
óra útivist, at fylla Yðvarn flokk, er þ&r fagn-
»t höf&íngja þessum, ok sjá yfirbrag& íslands
6ns aldna vi& atkomu hans, ok berr mór svo
fyri sálarskjáinn, þótt ek s& í fjarska staddr,
8em heldr birti yfir íngólfsfell ok Hestfjall, en
ní&r b& raddfegri ok gla&værri í þjórsá ok Öl-
fusá, enn verit hefir ura sex aldirnar seinni. Nú
þótt ek vænta þess af Y&varri mannúö ok bró&-
flfdyg&, at þ&r vildit láta þat eptir mer at vera
í Yfcrum flokki á slíkúm hamíngju degi, þá
iíemr m&r eigi á óvart, at margir spyrji: BIIvat
8elr þú fram í sumblit, er Frelsi skal fagna?B
nk er einsætt at svara þeirri spurningu me& at-
hygli ok einurfc.
En til þess at ek mega vera me& í sumblinu,
Vilda ek beifcaz þess af Y&r, Arnesþingsmönn-
fm, at þ&r vísit mer til Sætis, ok eru þat afc-
al-tilgaung þessa brjefs, at bei&az Yfcvarra at-
kvse&a til þess at ek mega fá Sæti á þjó&fundi
enum næsta fyrir Y&ra liönd.
Eigi berr til bei&ni minnar þessarar ein
8aman einþyckni mín, me& því nockrir landar
Vorir her í Höfn hafa farit því á flot, at elc
8kylda beifcaz fulltrúa sætis, er þeir vænta þess
af m&r, at ek muna í nockrum greinum efia r5tt
útál ok sönn.
Ok bi& ek Y&r nú fyrst huglei&a þat me&
tnfer, at meira þarf, ef vel skal lý&a, til endr-
fífgunar Frelsisins, þar sem því hefir verit ni&r-
örepit um rí&, enn at skrásetja ok ieifca í lög,
út nú se menn, e&a skuli vera, frjálsir. þess
er at gæta, at Frelsit er sú íþrótt e&a kunn-
®tta, at landslý&r sjálfr stýri sjálfum sjer, ok
^Rndi þá frelsit þyekja litlu nýtt ok ver&a til
*'tils frama, ef af engu mætti sjá, at sú væri
st)órn betri enn hin var, er iiiþý&i þat, sem á
v°ia túngu heitir konungsþrælar, stýr&i landi
6er í hag ok sjer til ávinnings, En nú er
'aRds8tjórn , hvort sem er á meira landi e&a
^inna, íþrótt allmikil ok mjök vandltæf. því
krapta ok maigbreytta skal leifca at einu
“^niarki; en þat er farsæld ok blómgun lý&s
lnnds. Flest allt þat, er fyrr var gjört at
ötlendra manna, hvort sem var at samna
Uands sjófc, bæta vegu, e&a bafnir, e&agras-
j^t 6?>a kvikfjár, e&a hegna illþý&i ok setja
^111 gjörvöll, bkal nú gjöra af sjálfdá&um,
AKDREYRI 10. APRIL 1874.
meö rá&i ok framkværod enna bcztu íslendinga,
ok skal nú engan leyíis bi&ja til at efla gott
ok hafna iilu, nema sjálfa sik. En er íiiugat
er, at vör höfum verit slíkum rá&agjör&um ó-
vanir um rí&, ok at illa mæltiz fyrir þeim, olc
at þær voru með spelivirkjum taldar — því sú
fylgir náttúra ofbeldis stjórn ok bennar þræl-
um, at þau vilja, at allir menn trúi því, atþau
ein viti allt — þá er mjök hætt vi&, at oss
skjopliz í mörgu um enar fyrstu tilraunir , ok
má þat eigi kalla undarligt. Ef vör rennum
augum á dæmi annara þjófca, þá er þat au&-
sætt, at þær eru flestar' tornæmar k Frelsit, ok
sýniz mjer, at þat s& af þeirri orsök, at þat er
mjök vandhæft me&íer&ar. £>ví ef relt er á
litit, þá kunna engar þjó&ir, sem nú eru uppi,
rettiliga deili á því, nema Engiar og þeirra syn-
ir, Norfcr-Anieríku-menn, ok Húnverjar, ok fá-
einar kyukvíslsir á Indíalandi. Noregsmenn
bafa nú notit Frelsis í þrjátigi ok fimm ár, ok
er þat at vísu au&sætt, at stjóin þeirra er (
mörgum luíum betri, enn hún var undir ein-
valdsdrotnun; enn mikit skortir á, at þeir hafi
enn full not Frelsisins, sem Englar, e&a at þeir
haíi rötlan skilning á stjómarskipun Engla, er
þeir hafa þó sett í nrörgu sör til eptirdæinis.
Engan lut vir&iz m&r at enar J)ý&versku þjófc-
ir bresti rneir, enn röttan skilning Frelsisins:
þær vildu af allri alúfc Frelsit í fyrra, áttu fyr-
ir þat margar orrustr ok drápu rönnum li&
konunga, ok þóttuz þá liöndum hirain tekit hafa,
er allsherjar landsstjór^Lý&verjaiands var lögfc
í hendr þeim; cn til lítils kom ; þær kunnu svo
illa meö at fara, at nú eru þær Frelsinu mun
fjær enn áfcr; en har&stjórar drepa miskunnar-
laast ena göfgustu menn, er mest höffcu unnit
Frelsinu lil eflingar ok framkvæmdar. Ok vart
má kalla, at Fröckutn vegni miklu betr, ok eru
þeir þó sú þjófc, næst Englum, er mest er
mentufc í heiminum. því líiils þyckir þat vert,
at þeir liafa gefit sinni stjórn nafn mjök vegligt ok
kalla hana rem publicam, er þeir hafa þó
Frelsi minnr erin fyrr, ok spilla Frönsku bló&i
til eflingar ofríkis í grannlendinu, en smja&ra
enum Gerzka kcisara ok vingaz vi& hann, ok
þyckir þá vel keypt vinátta haus, ef eigi kost-
ar meira enn Freisi alira granna sinna fyrir
austan sik, auk þess ómaks, er þeir hafa sjálfir
á hendr tekiz at beifcni keisarans, at ey&a Frelsi
trm aílt íialialand.
Af öllu þessu ræ& ek, at eigi se allhægt at
nema r&tta me&fer& Frelsisins. Dana vil ek at
engu geta í þessu máli: þeir bafa prentat nýja
skrá me& fögrum myúdum umbverfis, ok heitir
sú „Ðanmarks Riges Grundlov;“ enShennar
dygfc er enn óreynd, mcö því at lögin haidaz
enn öll, er sett voru af einvalds stjórninni ok
gjör fyrir ófrjálsa menn, til dýr&ar einum Lama,
er allt Frelsi lýfcsins geymdi í sjer. Nú skal
at vísu slíkum lögum breyta, ok s&z þá gjörr,
hvern skilning Danir hafa á Frelsinu; en at
nockru má hann rá&a af fröttablö&um þeirra ok
ráfcagjör&um á Ríkisþíngi.
Nú vir&iz m&r svo sem at livern veg 6em
vör lítum til annarra þjófca, nema Engla einna,
s& þat lítit eöa ecki, sem ver megum af þoim
nema í me&ferö Frelsisins.
En sú er nocktu bót í voru máli: 1) at
m&r vii&iz alþý&an mun greindari á íslandi enn
f mörgum ö&rum lönduin , ok minnr neigfc til
at laupa á sik fram, 2) at Forfe&r vorir höí&u
fullt Freltíi ok neyttu þess vel um rí&, ok var
þá Isiands blómi mcstr, ok 3) at þó Frelsit
eyddiz sí&au af illri mefcferfc, þá hefir ófrelsit
— 37 —
M 17.—18.
__j—____________■ i,
aldregi svo gjörsamlega smeygt sör í gegnum
Iijörtu ok sálir Istendinga sem hinna þjó&ar.na,
er mörg haldaz enn þau lög, er fjett voru af
frjálsum mönnum fyrir frjálsa ok ættim
vðr því, ef nockut er satt í sálarfræíi Platónis,
ens Gríska Meistara, at eiga hægra me& at endr-
nema þat, er forfe'r voiir kunriu ’vei fyrr, ok
þeir hafa vel frá skýrt í ritnm sínum ok laga-
setníngum, er vðr höfum kynt oss í barnæsku.
Nú vil ek þat því til leggja vi& Islend-
inga, er ek hefi á&r til Iagt vi& Dani, at vðr
leggim alla stund á at nema vtj lög Islands,
en fornu, en þar at auk lög Engla, sem þeim
eru líkust ok upp runnin af sömu rót, ok at
vðr semjim vor lög öli sem rnest raá ver&a at
þeirra dæmum. Margt berr til þess, ok fleira
enn ek man orfcum um fara í þessu brjefi, at
þeíta sð bezt fallit fyrir oss. því vel var þat
mælt af enum Gríska Spekingi, Aristóteli Meist-
ara, er hann hefir ritat í annari Bók Politikón
í enum sðtta kapítula: „Laga höfundi berr at
líta í tvö horn, er hann setr lög, en þat er til
lands ok manna“; ok enn mælir hann svo: „En
þat er ok mjök í gó&u lagi at bæta vifc: oktii
grannbyg&a, ef lý&r vill lifa me&r stjórn-
kænum hætli“.. Ok vil ek nú eins geta frá
granniendinu, sem íhugunar er vert:
Eyjar liggja nockrar fyrir nor&an Bretland
bit' mikla, ok heita, sem þðr vitut, Orkneyjar
ok Hjaltland : þær lágu fyrr undir Noregs kon-
únga, sí&an uin skamma rí& undir Dani. þá
undir Skota konúng ok sí&an árit 1603 undir
Engla. Hjaltland liggr í landsu&r frá Reykja-
nesi, leifc eigi lengri enn tuttugu ok fjórar e&a
fimm þíngmanualei&ir eru á landi. Nor&asti
höf&inn liggr nærri 61stu grá&u. þær eru at
Iopti ok landslegi íslandi mjök áþeckar, en nátt-
úrligir atvinnu vegir ok framfærzlu eru þar
heldr færri enn fleiri enn á fslandi. Sumar
þeirra .eru enn nefndar Islenzkum nöfnum ó-
breyttum, t. d. L a rn b a-1 s I e s. Um eyjar
þessar befir Skozkr ma&r svo at or&i kve&it: „í
þessum fjarrlæga ok frábreytta eyjaklasa er
náttúran sðn í villtasta búníngi sínum. llver-
vetna er at sjá fjöll ófrjó ok iaufiaus, ok eru
klettar hlafcnir á kletta ofan, sem geyraa í djóp-
um pyttum mikinn for&a vatns: um skóglaus
svæ&i ráfa villtir fjalla sau&ir, en stormasamt
haf lýkr á alla vegu sjónarhring“. Nú befi ek
ecki tækifæri til í þessu bréfi at lýsa greiniliga
ástandi þessara eyja, ok vii ek einungis drepa
á fáeina þá luti, er af má rá&a, at stjórn þeirra
hefir uin ríb á einhvern hátt verit mun hall-
kvæmari enn stjórn Islands: -4rit 1755 var
fólkstala á Iljaltlandi 15,210, árit 1793 var hún
20,186; árit 1810 var bún köllufc 28,000; ok
árit 1831 29,000. Ilvat fólkstalan er nú, veit
ek eigi me& vissu; en þat má rá&a af vexti
liennar um en nndanförnu ár, at hún sé nærri
40,000um. Um fólkstölu ( Orkneyjum get ek
eigi gefit greiniliga skýrslu, er ek veit eigi
meira enn þat, at 1821 var hún 27,179 sálna,
ok voru af þeim karlar 12,469 en konur 14 710.
Engir cru þó Hjaltlendíngar fjölkyngismenn
hvorki í kvikfjárrækt nö akryrkju, Hestar
gánga úti allan vetr ok koma aldi eí-i f hós, ok
ver&a, sem von er, fjarska magrir er vora tekr,
Myki er flutt á tún í kláfum, setn hengdir eru
tveir, hvorr síuu megin bestbaks á klyíbera-
klaeka („klibbar“ segja Hjaltlendíngar). Akrar
eru korni sánir á hverjum misserum, en jör&in
alregi livíld og lift myki boiin, en alregi skipt
um sæ&is tegund. Mestr au&r Hjaltlands kemr
af síldar vei&i, er Englar hafa mjök efit. jþeim