Norðanfari


Norðanfari - 10.04.1874, Blaðsíða 2

Norðanfari - 10.04.1874, Blaðsíða 2
eru gefin arnar augu ti! at sjá, hvar aríis sb von, ok hafa þcir stofnat Fiskiveiía Felag, ok reist me& sernum kostnabi hús til fiskþerris á ey þeirri vií) Hjaltlanú, er heitir Papastour. Nú ef menn segja, at litlu varti, hvernig stjörnat sé, eta hvort kaupskapr sje frjáls eta bundinn, þá bi& ek, at þeir renni augum austr & búginn frá Iljaltlandi til Fœreyja, eta tvö mælistig í Útnorbr tii Islands — ok þætti mér þá allmætt at heyra þeirra ályktun um Freisi, landstjúrn, ok Kaupskap, ok á hverjum þessara eyja iög sb mebr mestu mannviti sett. Eigi er leib laung frá Færeyjum ti! Hjaltlands; ok eigi var mikill munur á hag þeirra f nockrum lut fyrir 200 áruur, en nú virbiz þú amtmanui Ðönskum, er Plöyen heitir, at munrinn sb fjarska stúrr, ok líkr því sem er milli döfnunar ok rýrn- unar. Forfebr vorir fúru opt til Hjaltlands, því þar eru hafnir enar beztu, ok vilda ek, at vbr gjörbim at þeirra dæmum, er ek gct þess, at af því mætti þar margt nema, er nýtanda væri. En þú nemur sá meira, er lengra ferr sutr, þútt eigi sb lengra enn til Skotlands. Ek hefi þess getib, at Engla lög eru mjök lík vorurn iögum enum fornu, ok er et sama meb sönnu sagt orn en fornu Dana lög: en öll voru iög þessi af frjálsum sett fyrír frjálsa. Síban settu Danir lög til eflíngar ófrelsis, ok vildu þeir, sera von var, at vbr skyldim ok nema þau og halda á voru landí, at vbr yrbim í öllu sem líkastir þeim. Nú þyckjaz at vísu Danir vera frjálsir, en gæta þess I tt, at ailur andi laganna skal annarr vera fyrir ena frjáisu merm enn ena úfrjálsu. Ef litit er á lög Engia í samanburbi vib en Dönsku , þá séz þat brátt, at þútt Engla lög se miklu fjöibreytt- ari ok f lengra rnáli sett ok mebr fleirum á- kvörbunum en Dana, þá eru margir lutir frjáis- ir ok úbundnir í Engla lögum, sem Dönum þyckir naubsyn tii bera at binda sem ramm- ligast, ok svo virbiz mbr, sem litlu muni skipta í þessu efni vib Frelsi þat er Danir hafa skrásett, meb því Frelsit er íþrútt ok dygb, sem eigi er aubnumin. Ek vii taka til dæmis EIGN: Engla lög öll láta at því, at bvers manns eign sé honura frjáls, ok at enginn gjöri ann- ars eign grand eba mein: í Dana lögum er eign eigi frjáls, því lögin smeygja sbr ok þrýstainn f öll eignar ráb, í skúgar högg, ok jarba skipti, ok Jands leigu, ok dýra veibar. f>at sýnir sik þú á mörgu, at sú er lagasetningin betri, sem frjálsari er ok einúngis lætr sbr ant urn at vernda alla eign. A Englandi má ecki stela eba ræna hundi, eba ketti, eba gaungustaf, eba hríelukvisti, ok sýnir þat sik dagliga á borgar- þíngum þeirra; en vart eba ecki ná þeir menn rbtti sínum, er slík mál kæra á borgarþíngum Dana. I Dana Iögum er engu principio fylgt, til lítar, eba frumreglu, en margt sett þat sem únýtt er, í þeim einum tilgangi, at menn þjáíz af þraungbýli laganna, ok kenni þess heldr harbliga, at þeim s& ramm-stjúrnat; cn slík lög eru opt illa haldin. I Engla lögum er Gcki sett at naubsynjalausu eba fyrr enn reynsla hefir kent, at laga þurfi, en sbrhverri frutnreglu laganna er fylgt út í æsar í öllum setningum , en lögin vel haldin ok í engu frá horfit, ok virbiz þab vitra manna ráb. Ek mintumz fyrr á orb Áristútelis Meist- ara, er hann segir „at þeir, sem lög setja, ætti at líta til lands ok roanna og grannlendis* : en þbr vitut þat, sem ek, at þeir, er sett hafa lög fyrir oss Islendinga um ríb, eru allúfrúbir í þess- um efntim Öllum at því er til Islands veit. Nám ok kunnátta qr, sem þfer vitut, öll af mörinum, eba búkum, eþa eiginni reynslu ok athygli; ok munu þeir hafa harfcla lítit af þessu, í nrálefn- um Islands, er oss hafa viljat lög setja á seirini öldutn: erida vifcrkenna þeir ok þat sjáifir endr ok sinnuro, sem sjá má af ráfcagjörbum þeirra skrásettum í Rúarskeldu. þ>ú finz þat ávalt, at þeir vilja heldr setja oss lög, enn at vbr gjör- im þat sjálfir, er þeim virfciz þat vcgligt ok meiki tignar ok veldis at setja öfcrum mnnnum lög, hvort sern vizka fylgir ok kunriátta efca eigi. Eti þal þyckir þeim mestu varfca, at vur lög öll verfci senr líkust lögum sjálfra þeirra. En meb því at þeir þyckjaz lílt til færir, at setja Islands lög á vora túngu, þá hafa þeir þat rábs tekit at kenna fyrst vei úngum Islendíng- um í Kaupmannahöfn lögin Dönsku, ok tjá fyr- ir þeim meb ailri aiúb, hversu miklu þau sb betri, enn lög annarra þjúba. Er nú Islend- ingar enir úngu virbaz full-seyddir í Dönsku lögunum, þá taka þeir þá lil rábagjörba meb sbr til at semja Islarids lög, ok vænta þá, at vel muni blýfca, svo at lögin verfci all-dönsku- lig. þetta þyckir þeim næsta efcliligt; því at þá er þeir týndu sjálfir sínum enum fornu lög- um meb Frelsinu, þá settu þýbverskir menn lög öii fyrir þá ok gjörfcu þau öll sera líkust enum þýfcversku, er samin voru ok haldin á fimtándu ok sextándu öld. þafcan fengu þeir inquisito- riskt rbttarhald ok vitnaleibslu í launkofum ok vibrkenriingar-kúgun af stórbrotamönnum ok ailar þær bbrvillur ok bbgiljur í þíngsköpum ok dúmum, sem ofbeldis-stjúrnendr hafa til skipat fyrir úfrjálsa menn: ok allt þetta hafa þeir vilj- at setja mebr oss ok at vör skyldim nema þut ok Iialda, En er ek bendi til vorra laga enna fornu í samanburfci vifc lög Engia, þá lít ek í fremsta iagi á þingsköp ok dúma , sem í öllu voru opinber meb forfefcrum vorum, sem meb Englum, ok þyckir mbr siíkr dúmsháttr miklu meir samkynja Frelsinu, en hinn, sem þýbverskr er at uppruna ok þjábir Ðanskir lögvitríugar hafa viljat kenna oss. Amstri því gjörvöliu, er Ðanir hafa haft á seinni öidum í lagasetníngum fyrir oss, vil ek at vbr lettirn meb öllu af höndum þeim; ok alla Landsstjúrn ok alla Lýbsmentun vil ek cfla á Islandi sjálfu; en Ðana konúngr stabfesti öll Ielands lög, er Alþíngi setr, en hlýbi þú ráfci Valdsmanns á Islandi, hvort sem hann skal kaila Lögmann cba Jarl. Af þessum orsökura mun ek þat til lcggja, at nýta vel vor en fornu lög, ok gæta þess hver- vetna, hverjar lagabætr Englar hafa sett á seinni öldum, ok hvat af þeim hefir leibt á þeim eyj- uro, sem oss eru næstar; ok væntir mik, at lög þau öll, er vbr setjum í slíkum anda, muni lúta til eflingar Frelsisins ok stabfestíngar þess, Nú virbiz mer svo, sem Yfcr muni skiljaz, gúfcir Bræfcr, hvem veg ek muna atkvæfci gefa, ef ek em kjörinn fyrir Yfcra hönd. Frelsi kref ek fullkomit um trú ok ræfcu ok skrípt ok mann- fundí ok kaupverzlun ok alla þá luti, er Is- lendingar höffcu fullt Frelsi í fyrir árit 1260; þó at úskerfcri vorri hollustu ok trygfc vifcr enn göfga Dana konúng , FRIÐREK ENN SJÖ- UNÐA, er ek vænti þess, meb fullri vissu, at hann kaldi til fulls GAMLA SÁTTMÁLA Nor- egs Konúnga vib oss. Nú bib ek Gub vera meb Ybr, ok öllum oss, ok stýra vorum málefnum gjörvöllum sér til lofs, en os8 til lieiila, í nafni Jesú Christí. Skrifat í Kaupmannahöfn, á Mikjálsmessu- aptan, þá er libnir voru frá holdgun ok híng- atburdi vors herra Jesú Chrietí átján hundrub ok fjúrir tígir vetra ok níu vetr, Prentat í Kaujpmannahöfn 1849, hjá Bianco Luno, prentara Konung. IIIN NÝJU SVEITASTJÓRNARL0G. (Niburlag). Hin önnur afcalbreyting er skipun sýslnefnd- anna, og horfir þafc fyrirkomulag — afc vorri ætlun — til mikilla umbúla frá því sem verib hefur. Eins og kunnugt er, hafa sýslumenn verib nálega einvaldir í sveitarstjúrnar málum; bver í sínu lögsagnar umdæmi, og enga kvatt til rába meb sjer, þar sem flestir hreppstjúrar munu hafa tekib upp þá reglu, ab hafa beztu meun f rábum meb sjer þegar eitthvert vanda mál hefur borib ab liöndum. Sýslumenn eru yfir höfub ab tala úkunnugir sveitalífinu, og I þekkja lítib á hvernig hjer hagar til — eklti I sízt þegar þeir nú eru danskir — enda mun I eigi mikib kveba ab þeltkingu sumra vorra gúfcu I sýalumamia á sveitastjórnar málum. Eptirþessul hefur þá farifc sveitastjúrn þeirra, afc hún ann- I afchvort hefur verifc hand únýt, efca þá einstreng- I ingsleg og úþjófcleg, þab er vita skuld, ab hjer I frá hafa verib fleiri lofsverbar undantekningar. I Úr þessu er nú bætt til hlýtar meb skipun sýslu-I uefndanna; þær verfca nýr milli lifcur miHi sveitastjórnanna innbyrfcis í lircppunum, og hinna æfcstu stjúrnarvalda iandsiu3, og munu þegar framlífa tímar, og þær liafa náb fullri festu, hafa mesta þýbingu, og mest ab segja, aföllumþeim stjórnar völdum landsins, sem hafa á bendi sveitastjórnar málefni. Og þar sem gjöra má ráb fyrir, ab sýslunefndirnar verbi jafnan skip- abar beztu og skynsömustu mönnum, er vonandi ab stjúrn þeirra verbi þjúbleg, og þörfum lands- ins samsvarandi. Eins og fram er tekib í tilsipuninni, heyra öll hin sömu sveiiastjúrnarmálefni , undir sýslU nefndirnar og þeirra verkahring, sem hreppa-' nefndirnar hafa til mefcferfcar, og ekki verfca út- lcljáb í þeim. En auk þess eiga sýslunefndirn- ar ab hafa á hendi, heilbrygbis málefni, þjófc- vegabætur og flciri þesskonar mál afc því leyti se® þau eru sameiginieg fyrir allt lögsagnar uiu- dæmifc. En svo má gjöra ráfc fyrir, afc ef ein- hver umbút fengist á stjúrnarhögum iandsin?! og reynt yrfci afc hrinda einbverju í iag, af hinu marga sem bjer þarf umbúta vifc, ab þá jykust störf sýslunefndanna ti! muna, og er næsta líklegt, ab þær fái ærib ab vinna roefc tímanum. Sá hagnabur sem menn meb rjettu geta vænt af stofnun sýslunefndanna í bráfci verbur því einkum fólgin í því, ab ýms sveita málefni verba rábin þar til fullnafar lykta, í stað þess sem menn hafa ábur orbib ab fara meb hvert smá atribi frá einum dóinstóli til annars, Og fengib svo ástundum ab lyktum þau úrslit, sem allir hlutabeigendur hafa orbib óánægbir mefc- þ>ar næst munu sýslunefndirnar koma á, meir< cindrægni og samkvæmni, en verib hefur í sveitastjórninni — ab minnsta kosti í hverju lögsagnar umdæmi fyrir sig — og er þab niik- ill ávinningur, því ab undanförnu hefur verifc nálega sitt lag á sveitastjúrninni í hverjuni hreppi, sem einatt hefur vakib sundurþykki og ágreining á milli hreppanna. Úr öllu þesfU munu sýslunefndirnar geta bæít, cf þær neyt® þess valds og þeirra krapta sem þær bafa yfi<' ab rába, auk þess sem þær eiga ab vera drif- fjöfcur á hreppanefndirnar yfir höfub, og hirting- ar hrís fyrir þær hreppanefndir sem eigi gæt* skyldna sinna, eba brjúta á múti þeim. Að vorri hyggju má vænia þess^, ab töluvert gagu geti orbib ab sýsiunefndnnum, ef vel er áhald- ib, enda ætlum vjer, ab engin brýn naubsyn liafi borib til annara breytinga á sveitastjórninni, þeirra, sem lcifca af skipun sýsluncfndanna —■ allra sízt í bráb efca á meb&n hin æbri stjúm- arskipan landsins helzt óbreylt. Hvab amtsrábin snertir, þá er verkahring- ur og vald þeirra einkum fólgib í þvf, ab þaU ciga ab hafa eptirlit meb sýslunefndunum, og vaka yfir gjörbum þeirra. Svo baía þau nokk- ur áhrif á mefcferb þjófcvegagjaldsins, og hvern- ig því er varifc, og ef einhvrrntíma kæmi að því, ab farib yríi ab korna hjer upp búnabal skólum, fyrirmyndar búum, eba þessleifcis stofn- unum, þá eiga amtsráfcin ab hafa yfirumsjún yfif þeim. En abal starfi amtBiácanna verbur í bráfc- ina fúlgin í stjúrn amts jafnafcarsjúfcanna; og þab sem helzt er unnib vib skipun þeirra, ef þab, ab þessir 2 menn sem sitja í hverju amtfl' rábi, fá ab liafa hönd í bagga mefc amtmönnun- uin, bæfci um uppbæb gjalda þeirra sem lögfc verba á almenning til jafnabarsjófanna, og *<* hvers þeim skuli varib, en ábur hafa amtmerU1 verib einvaldir í þessari grein. Annars sýn<gt

x

Norðanfari

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Norðanfari
https://timarit.is/publication/88

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.