Norðanfari - 10.04.1874, Blaðsíða 2
eru gefin arnar augu ti! at sjá, hvar aríis sb
von, ok hafa þcir stofnat Fiskiveiía Felag, ok
reist me& sernum kostnabi hús til fiskþerris á
ey þeirri vií) Hjaltlanú, er heitir Papastour.
Nú ef menn segja, at litlu varti, hvernig
stjörnat sé, eta hvort kaupskapr sje frjáls eta
bundinn, þá bi& ek, at þeir renni augum austr
& búginn frá Iljaltlandi til Fœreyja, eta tvö
mælistig í Útnorbr tii Islands — ok þætti mér
þá allmætt at heyra þeirra ályktun um Freisi,
landstjúrn, ok Kaupskap, ok á hverjum þessara
eyja iög sb mebr mestu mannviti sett. Eigi
er leib laung frá Færeyjum ti! Hjaltlands; ok
eigi var mikill munur á hag þeirra f nockrum
lut fyrir 200 áruur, en nú virbiz þú amtmanui
Ðönskum, er Plöyen heitir, at munrinn sb fjarska
stúrr, ok líkr því sem er milli döfnunar ok rýrn-
unar. Forfebr vorir fúru opt til Hjaltlands,
því þar eru hafnir enar beztu, ok vilda ek, at
vbr gjörbim at þeirra dæmum, er ek gct þess,
at af því mætti þar margt nema, er nýtanda
væri. En þú nemur sá meira, er lengra ferr
sutr, þútt eigi sb lengra enn til Skotlands.
Ek hefi þess getib, at Engla lög eru mjök
lík vorurn iögum enum fornu, ok er et sama
meb sönnu sagt orn en fornu Dana lög: en öll
voru iög þessi af frjálsum sett fyrír frjálsa.
Síban settu Danir lög til eflíngar ófrelsis, ok
vildu þeir, sera von var, at vbr skyldim ok
nema þau og halda á voru landí, at vbr yrbim
í öllu sem líkastir þeim. Nú þyckjaz at vísu
Danir vera frjálsir, en gæta þess I tt, at ailur
andi laganna skal annarr vera fyrir ena frjáisu
merm enn ena úfrjálsu. Ef litit er á lög
Engia í samanburbi vib en Dönsku , þá séz
þat brátt, at þútt Engla lög se miklu fjöibreytt-
ari ok f lengra rnáli sett ok mebr fleirum á-
kvörbunum en Dana, þá eru margir lutir frjáis-
ir ok úbundnir í Engla lögum, sem Dönum
þyckir naubsyn tii bera at binda sem ramm-
ligast, ok svo virbiz mbr, sem litlu muni skipta
í þessu efni vib Frelsi þat er Danir hafa
skrásett, meb því Frelsit er íþrútt ok dygb,
sem eigi er aubnumin. Ek vii taka til dæmis
EIGN: Engla lög öll láta at því, at bvers manns
eign sé honura frjáls, ok at enginn gjöri ann-
ars eign grand eba mein: í Dana lögum er eign
eigi frjáls, því lögin smeygja sbr ok þrýstainn
f öll eignar ráb, í skúgar högg, ok jarba skipti,
ok Jands leigu, ok dýra veibar. f>at sýnir sik
þú á mörgu, at sú er lagasetningin betri, sem
frjálsari er ok einúngis lætr sbr ant urn at
vernda alla eign. A Englandi má ecki stela
eba ræna hundi, eba ketti, eba gaungustaf, eba
hríelukvisti, ok sýnir þat sik dagliga á borgar-
þíngum þeirra; en vart eba ecki ná þeir menn
rbtti sínum, er slík mál kæra á borgarþíngum
Dana. I Dana Iögum er engu principio fylgt,
til lítar, eba frumreglu, en margt sett þat sem
únýtt er, í þeim einum tilgangi, at menn þjáíz
af þraungbýli laganna, ok kenni þess heldr
harbliga, at þeim s& ramm-stjúrnat; cn slík lög
eru opt illa haldin. I Engla lögum er Gcki sett
at naubsynjalausu eba fyrr enn reynsla hefir kent,
at laga þurfi, en sbrhverri frutnreglu laganna er
fylgt út í æsar í öllum setningum , en lögin
vel haldin ok í engu frá horfit, ok virbiz þab
vitra manna ráb.
Ek mintumz fyrr á orb Áristútelis Meist-
ara, er hann segir „at þeir, sem lög setja, ætti
at líta til lands ok roanna og grannlendis* : en
þbr vitut þat, sem ek, at þeir, er sett hafa lög
fyrir oss Islendinga um ríb, eru allúfrúbir í þess-
um efntim Öllum at því er til Islands veit. Nám
ok kunnátta qr, sem þfer vitut, öll af mörinum,
eba búkum, eþa eiginni reynslu ok athygli; ok
munu þeir hafa harfcla lítit af þessu, í nrálefn-
um Islands, er oss hafa viljat lög setja á seirini
öldutn: erida vifcrkenna þeir ok þat sjáifir endr
ok sinnuro, sem sjá má af ráfcagjörbum þeirra
skrásettum í Rúarskeldu. þ>ú finz þat ávalt, at
þeir vilja heldr setja oss lög, enn at vbr gjör-
im þat sjálfir, er þeim virfciz þat vcgligt ok
meiki tignar ok veldis at setja öfcrum mnnnum
lög, hvort sern vizka fylgir ok kunriátta efca
eigi. Eti þal þyckir þeim mestu varfca, at vur
lög öll verfci senr líkust lögum sjálfra þeirra.
En meb því at þeir þyckjaz lílt til færir, at
setja Islands lög á vora túngu, þá hafa þeir þat
rábs tekit at kenna fyrst vei úngum Islendíng-
um í Kaupmannahöfn lögin Dönsku, ok tjá fyr-
ir þeim meb ailri aiúb, hversu miklu þau sb
betri, enn lög annarra þjúba. Er nú Islend-
ingar enir úngu virbaz full-seyddir í Dönsku
lögunum, þá taka þeir þá lil rábagjörba meb
sbr til at semja Islarids lög, ok vænta þá, at
vel muni blýfca, svo at lögin verfci all-dönsku-
lig. þetta þyckir þeim næsta efcliligt; því at
þá er þeir týndu sjálfir sínum enum fornu lög-
um meb Frelsinu, þá settu þýbverskir menn lög
öii fyrir þá ok gjörfcu þau öll sera líkust enum
þýfcversku, er samin voru ok haldin á fimtándu
ok sextándu öld. þafcan fengu þeir inquisito-
riskt rbttarhald ok vitnaleibslu í launkofum ok
vibrkenriingar-kúgun af stórbrotamönnum ok
ailar þær bbrvillur ok bbgiljur í þíngsköpum ok
dúmum, sem ofbeldis-stjúrnendr hafa til skipat
fyrir úfrjálsa menn: ok allt þetta hafa þeir vilj-
at setja mebr oss ok at vör skyldim nema þut
ok Iialda, En er ek bendi til vorra laga enna
fornu í samanburfci vifc lög Engia, þá lít ek í
fremsta iagi á þingsköp ok dúma , sem í öllu
voru opinber meb forfefcrum vorum, sem meb
Englum, ok þyckir mbr siíkr dúmsháttr miklu
meir samkynja Frelsinu, en hinn, sem þýbverskr
er at uppruna ok þjábir Ðanskir lögvitríugar hafa
viljat kenna oss.
Amstri því gjörvöliu, er Ðanir hafa haft á
seinni öidum í lagasetníngum fyrir oss, vil ek
at vbr lettirn meb öllu af höndum þeim; ok
alla Landsstjúrn ok alla Lýbsmentun vil ek cfla
á Islandi sjálfu; en Ðana konúngr stabfesti öll
Ielands lög, er Alþíngi setr, en hlýbi þú ráfci
Valdsmanns á Islandi, hvort sem hann skal kaila
Lögmann cba Jarl.
Af þessum orsökura mun ek þat til lcggja,
at nýta vel vor en fornu lög, ok gæta þess hver-
vetna, hverjar lagabætr Englar hafa sett á seinni
öldum, ok hvat af þeim hefir leibt á þeim eyj-
uro, sem oss eru næstar; ok væntir mik, at
lög þau öll, er vbr setjum í slíkum anda, muni
lúta til eflingar Frelsisins ok stabfestíngar þess,
Nú virbiz mer svo, sem Yfcr muni skiljaz, gúfcir
Bræfcr, hvem veg ek muna atkvæfci gefa, ef ek
em kjörinn fyrir Yfcra hönd. Frelsi kref ek
fullkomit um trú ok ræfcu ok skrípt ok mann-
fundí ok kaupverzlun ok alla þá luti, er Is-
lendingar höffcu fullt Frelsi í fyrir árit 1260;
þó at úskerfcri vorri hollustu ok trygfc vifcr enn
göfga Dana konúng , FRIÐREK ENN SJÖ-
UNÐA, er ek vænti þess, meb fullri vissu, at
hann kaldi til fulls GAMLA SÁTTMÁLA Nor-
egs Konúnga vib oss.
Nú bib ek Gub vera meb Ybr, ok öllum
oss, ok stýra vorum málefnum gjörvöllum sér
til lofs, en os8 til lieiila, í nafni Jesú Christí.
Skrifat í Kaupmannahöfn, á Mikjálsmessu-
aptan, þá er libnir voru frá holdgun ok híng-
atburdi vors herra Jesú Chrietí átján hundrub
ok fjúrir tígir vetra ok níu vetr,
Prentat í Kaujpmannahöfn 1849, hjá Bianco Luno,
prentara Konung.
IIIN NÝJU SVEITASTJÓRNARL0G.
(Niburlag).
Hin önnur afcalbreyting er skipun sýslnefnd-
anna, og horfir þafc fyrirkomulag — afc vorri
ætlun — til mikilla umbúla frá því sem verib
hefur. Eins og kunnugt er, hafa sýslumenn
verib nálega einvaldir í sveitarstjúrnar málum;
bver í sínu lögsagnar umdæmi, og enga kvatt
til rába meb sjer, þar sem flestir hreppstjúrar
munu hafa tekib upp þá reglu, ab hafa beztu
meun f rábum meb sjer þegar eitthvert vanda
mál hefur borib ab liöndum. Sýslumenn eru
yfir höfub ab tala úkunnugir sveitalífinu, og I
þekkja lítib á hvernig hjer hagar til — eklti I
sízt þegar þeir nú eru danskir — enda mun I
eigi mikib kveba ab þeltkingu sumra vorra gúfcu I
sýalumamia á sveitastjórnar málum. Eptirþessul
hefur þá farifc sveitastjúrn þeirra, afc hún ann- I
afchvort hefur verifc hand únýt, efca þá einstreng- I
ingsleg og úþjófcleg, þab er vita skuld, ab hjer I
frá hafa verib fleiri lofsverbar undantekningar. I
Úr þessu er nú bætt til hlýtar meb skipun sýslu-I
uefndanna; þær verfca nýr milli lifcur miHi
sveitastjórnanna innbyrfcis í lircppunum, og hinna
æfcstu stjúrnarvalda iandsiu3, og munu þegar
framlífa tímar, og þær liafa náb fullri festu, hafa
mesta þýbingu, og mest ab segja, aföllumþeim
stjórnar völdum landsins, sem hafa á bendi
sveitastjórnar málefni. Og þar sem gjöra má
ráb fyrir, ab sýslunefndirnar verbi jafnan skip-
abar beztu og skynsömustu mönnum, er vonandi
ab stjúrn þeirra verbi þjúbleg, og þörfum lands-
ins samsvarandi.
Eins og fram er tekib í tilsipuninni, heyra
öll hin sömu sveiiastjúrnarmálefni , undir sýslU
nefndirnar og þeirra verkahring, sem hreppa-'
nefndirnar hafa til mefcferfcar, og ekki verfca út-
lcljáb í þeim. En auk þess eiga sýslunefndirn-
ar ab hafa á hendi, heilbrygbis málefni, þjófc-
vegabætur og flciri þesskonar mál afc því leyti se®
þau eru sameiginieg fyrir allt lögsagnar uiu-
dæmifc. En svo má gjöra ráfc fyrir, afc ef ein-
hver umbút fengist á stjúrnarhögum iandsin?!
og reynt yrfci afc hrinda einbverju í iag, af
hinu marga sem bjer þarf umbúta vifc, ab þá
jykust störf sýslunefndanna ti! muna, og er
næsta líklegt, ab þær fái ærib ab vinna roefc
tímanum. Sá hagnabur sem menn meb rjettu
geta vænt af stofnun sýslunefndanna í bráfci
verbur því einkum fólgin í því, ab ýms sveita
málefni verba rábin þar til fullnafar lykta, í stað
þess sem menn hafa ábur orbib ab fara meb hvert
smá atribi frá einum dóinstóli til annars, Og
fengib svo ástundum ab lyktum þau úrslit, sem
allir hlutabeigendur hafa orbib óánægbir mefc-
þ>ar næst munu sýslunefndirnar koma á, meir<
cindrægni og samkvæmni, en verib hefur í
sveitastjórninni — ab minnsta kosti í hverju
lögsagnar umdæmi fyrir sig — og er þab niik-
ill ávinningur, því ab undanförnu hefur verifc
nálega sitt lag á sveitastjúrninni í hverjuni
hreppi, sem einatt hefur vakib sundurþykki og
ágreining á milli hreppanna. Úr öllu þesfU
munu sýslunefndirnar geta bæít, cf þær neyt®
þess valds og þeirra krapta sem þær bafa yfi<'
ab rába, auk þess sem þær eiga ab vera drif-
fjöfcur á hreppanefndirnar yfir höfub, og hirting-
ar hrís fyrir þær hreppanefndir sem eigi gæt*
skyldna sinna, eba brjúta á múti þeim. Að
vorri hyggju má vænia þess^, ab töluvert gagu
geti orbib ab sýsiunefndnnum, ef vel er áhald-
ib, enda ætlum vjer, ab engin brýn naubsyn liafi
borib til annara breytinga á sveitastjórninni,
þeirra, sem lcifca af skipun sýsluncfndanna —■
allra sízt í bráb efca á meb&n hin æbri stjúm-
arskipan landsins helzt óbreylt.
Hvab amtsrábin snertir, þá er verkahring-
ur og vald þeirra einkum fólgib í þvf, ab þaU
ciga ab hafa eptirlit meb sýslunefndunum, og
vaka yfir gjörbum þeirra. Svo baía þau nokk-
ur áhrif á mefcferb þjófcvegagjaldsins, og hvern-
ig því er varifc, og ef einhvrrntíma kæmi að
því, ab farib yríi ab korna hjer upp búnabal
skólum, fyrirmyndar búum, eba þessleifcis stofn-
unum, þá eiga amtsráfcin ab hafa yfirumsjún yfif
þeim. En abal starfi amtBiácanna verbur í bráfc-
ina fúlgin í stjúrn amts jafnafcarsjúfcanna; og
þab sem helzt er unnib vib skipun þeirra, ef
þab, ab þessir 2 menn sem sitja í hverju amtfl'
rábi, fá ab liafa hönd í bagga mefc amtmönnun-
uin, bæfci um uppbæb gjalda þeirra sem lögfc
verba á almenning til jafnabarsjófanna, og *<*
hvers þeim skuli varib, en ábur hafa amtmerU1
verib einvaldir í þessari grein. Annars sýn<gt